Begin jaren 80 krijgt de wereld te maken met een nieuwe, mysterieuze aandoening: aids. De ziekte verspreidt zich snel en artsen weten zich geen raad. Jonge mensen in de bloei van hun leven sterven, terwijl de medische wetenschap koortsachtig zoekt naar een oorzaak en een werkend medicijn.
Ook in Nederland en België wordt de ziekte vastgesteld. Tussen 1982 en 2000 krijgen in Nederland meer dan 6000 mensen de diagnose aids, waarvan meer dan de helft de ziekte niet overleeft. In België liggen die cijfers op bijna 5500. Hoe kon deze epidemie de kop opsteken?
De opkomst van een nieuwe ziekte
In juni 1981 verschijnen in het Amerikaanse vakblad The New England Journal of Medicine verontrustende berichten over een nieuwe aandoening. Er wordt gesproken over een nieuwe ziekte met symptomen die ook voorkomen bij een kaposisarcoom (een vorm van huidkanker), longontstekingen en auto-immuunziekten.
Leestip: Komt de actieve dienstplicht terug? Zo zag de militaire dienst eruit
De aandoening wordt aanvankelijk vooral vastgesteld bij homoseksuele mannen die zeer seksueel actief zijn en krijgt de stigmatiserende naam GRID, een afkorting van Gay Related Immune Deficiency. Kort daarna worden ook spuitende drugsverslaafden, hemofiliepatiënten en mensen die een bloedtransfusie hebben ondergaan gediagnosticeerd en verandert de naam naar zoals we ziekte vandaag de dag kennen: aids, acquired immune deficiency syndrome.
De eerste patiënt in Nederland
In hetzelfde jaar wordt de eerste Nederlandse aidspatiënt opgenomen in het AMC. De ziekteverschijnselen van Jan S. lijken sterk op die van patiënten die in Amerika zijn beschreven, maar worden niet direct als zodanig door de artsen herkend.
Jan van Wijngaarden, een van de coassistenten en zelf homoseksueel, maakt zich grote zorgen over de situatie in Amerika. Hij ziet overeenkomsten tussen de patiënten in de VS en Jan S., en besluit hem naar zijn seksuele verleden te vragen. Wat blijkt? Jan S. is homoseksueel, kwam vaak in Amerika en was daar seksueel actief. De link was gelegd.
Leestip: De geschiedenis van de huishoudschool: hoe meisjes werden opgeleid tot huisvrouw
De ziekte grijpt in Nederland intussen behoorlijk om zich heen. In januari 1983 worden drie patiënten geregistreerd en een paar maanden, in juli, al zeven. Twee jaar later, in juli 1985 zijn in Nederland 66 mensen gediagnosticeerd met aids.
De eerste Nederlandse voorlichtingscampagne
Artsen zoeken naar een oorzaak en een geneesmiddel voor de ziekte. In de eerste jaren ligt de nadruk daarom vooral op preventie door gedragsverandering, in de hoop de situatie enigszins onder controle te krijgen.
In 1987 start de eerste Nederlandse voorlichtingscampagne, zie de video hieronder. Uiteindelijk wordt preventieboodschap specifieker als men ontdekt dat aids wordt overgedragen door anaal seksueel contact, onbeschermde vaginale seks, het delen van naalden, en bloedtransfusies.
Paniek en angst voor besmetting
Homoseksuele mannen werden onevenredig vaak getroffen en de angst om besmet te raken is dan ook groot. Het gebrek aan kennis zorgt voor veel stigmatisering: sommige tandartsen of chirurgen weigeren homoseksuele patiënten te behandelen uit angst om zelf ziek te worden.
Leestip: Gehuwde vrouwen waren tot 1956 handelingsonbekwaam. Wat betekende dat?
Dat leidt tot pijnlijke vormen van uitsluiting. Zo wordt het debat gevoerd of homoseksuele mannen nog wel bloed mogen doneren. Ook komt de homo-emancipatie onder druk te staan.
De komst van hiv-remmers
Een doorbraak komt uiteindelijk in 1996. In dat jaar komen hiv-remmers in de vorm van combinatietherapie op de markt, een idee uit de koker van de Nederlandse aidsonderzoeker Joep Lange. Door de hiv-remmers verandert de ziekte in een chronische aandoening, met een normale levensverwachting mits vroegtijd ontdekt. In Nederland leven naar schatting tegenwoordig 24.400 mensen met hiv, in België een kleine 20.000.
Steun de missie van National Geographic en krijg onbeperkt toegang tot National Geographic Premium. Word nu lid!
Anna werkt als editor voor National Geographic, en deed dat eerder voor Women’s Health en Runner’s World. Ze woont in Australië, waar ze dagelijks hardloopt langs de kust, zwemt in zee of lange wandelingen maakt met een flat white in de hand. Ze vindt het belangrijk om een gezonde levensstijl voor iedereen toegankelijk te maken.