Miljardenomzet van Nederlandse Tesla-bv levert onze schatkist weinig op – Follow the Money

De Holterbergweg snijdt kantorenpark Zuidoost in Amsterdam in tweeën. Aan de kant van de Johan Cruyff ArenA staan hoge en prestigieuze kantoren, die uitkijken op fantasieloze blokkendozen aan de andere kant van de weg. 

In een van die blokkendozen heeft het Amerikaanse automerk Tesla een verkoopruimte en een servicecentrum. Het gebouw is opgetuigd met levensgrote foto’s van Tesla-modellen en voor de ingang wapperen vier Tesla-vlaggen. Het is lunchtijd; personeel staat buiten te roken. 

In de kleine showroom staan een paar modellen, zoals het sportieve model X, met de deuren naar boven opengeklapt. Druk is het niet: in Nederland is de verkoop van Tesla’s de laatste tijd flink ingezakt. Dat heeft deels te maken met topman Elon Musk, die tijdens een toespraak van Trump de nazigroet bracht en als officieus hoofd van het Department of Government Efficiency (DOGE) rücksichtslos in de begroting van federale instanties snijdt.

Achter de showroom zit een grote kantoorruimte. Tesla heeft hier zeven bedrijven, en ook zetelt hier een team fiscalisten. Het bestaat vooral uit Nederlanders die voor het bedrijf gunstige fiscale constructies bedenken. 

In de VS kwam moederbedrijf Tesla Inc. enkele maanden geleden in opspraak toen bleek dat het over vorig jaar geen winstbelasting betaalde – ondanks een winst in de Verenigde Staten van 2,3 miljard dollar. Opmerkelijk: terwijl moederbedrijf Tesla verlies leed, maakte de grootste Nederlandse bv vanaf de oprichting in april 2011 jaar op jaar winst.

Dat roept vragen op over de situatie in Europa, en de rol die Nederland daarbij speelt. Follow the Money dook in de fiscale constructies van Tesla om meer zicht te krijgen op deze geldstromen.

Wat blijkt: in het kantoor in Amsterdam-Zuidoost staat een van Tesla’s grootste autofabrieken – op papier dan.

Feest met Musk en bondskanselier Scholz

De feitelijke productie vindt onder meer plaats op Tesla Strasse 1 in Grünheide, een gemeente in de deelstaat Brandenburg, 30 kilometer van Berlijn. Daar staat de ‘gigafabriek’ van Tesla, een enorm complex dat in 2022 feestelijk werd geopend door toenmalig bondskanselier Olaf Scholz.

‘Heel Oost-Duitsland zal van deze fabriek profiteren,’ zei hij tijdens de ceremonie. ‘Vanaf nu staat het oosten industrieel gezien vooraan.’ Samen met de bondsminister van Economische Zaken en drie deelstaatministers overhandigde Scholz de eerste op Duitse bodem geproduceerde Tesla aan een trotse Elon Musk. 

Ondertussen is duidelijk dat de gigafabriek van Tesla de Duitse staatskas niet veel oplevert

Dat voor de fabriek een groot bos werd gekapt en er tijdens de opening milieuactivisten demonstreerden, deerde de feeststemming niet. Brandenburg kampt met een hoge werkloosheid en een werkgever die meer dan tienduizend banen bracht was zeer welkom. 

Drie jaar na de opening is het enthousiasme over Tesla in Duitsland flink bekoeld. Musks openlijke steun aan de radicaal-rechtse AfD bij de Bondsdagverkiezingen van vorig jaar werd als ongewenste buitenlandse inmenging gezien. 

Ondertussen is duidelijk dat de gigafabriek de Duitse staatskas niet veel oplevert. Ja, er werken circa elfduizend werknemers die loonbelasting betalen, maar de winstbelasting (Vpb) is heel laag. In 2023 droeg Tesla 26,2 miljoen euro af, op een winst (na aftrek van rente) van bijna 80 miljoen. Dat lijkt een aardig bedrag, maar is een schijntje vergeleken bij de omzet van de fabriek: ruim 7,8 miljard.

Hoe kan dat?

Uit de jaarrekeningen blijkt dat Tesla Manufacturing Brandenburg SE (TMBS), zoals de gigafabriek officieel heet, in november 2019 een zogeheten manufacturing agreement sloot met Tesla Motors Netherlands (TMN). Daarin staat dat de Duitsers de Tesla Model Y in opdracht van de Amsterdamse bv produceren. Voor elke auto die ze bouwen, ontvangt TMBS slechts een kleine marge bovenop de productiekosten.

In de praktijk betekent het dat tegenover een omzet van ruim 7,8 miljard euro zo’n 7,5 miljard aan onkosten staat. Zo blijft de winst laag, waardoor TMBS in Duitsland slechts 26,2 miljoen euro winstbelasting betaalt (30 procent).

‘De winstmarge is zo laag dat ik vermoed dat de Duitse winst wordt verschoven naar een ander land, waar Tesla waarschijnlijk lagere belastingtarieven geniet,’ zegt bedrijfsonderzoeker Vincent Kiezebrink van de stichting Onderzoek Multinationale Ondernemingen (SOMO).

Net als Kiezebrink keek Jan van de Streek, hoogleraar belastingrecht aan de Universiteit Leiden mee in de door FTM verzamelde jaarrekeningen: ‘De Duitse vennootschap is in fiscaal jargon een contract manufacturer. Dat betekent dat de fabriek op elke verkochte auto een gegarandeerde marge krijgt. Die is klein, waardoor een lage routinematige winst ontstaat. De Duitse schatkist wordt er dus niet veel wijzer van.’ 

In welk land de winst van de in Duitsland geproduceerde auto’s belandt, is aan de hand van de jaarrekeningen niet te zeggen. Die bevatten op cruciale punten geen toelichting. Daar komt bij dat de bedrijfsstructuur van Tesla niet alleen complex en onduidelijk is, maar ook steeds verandert.

Zes van de zeven Amsterdamse Tesla-entiteiten vielen tot 20 december 2023 onder Tesla Motors Coöperatief UA. Op die dag werd dat bedrijf omgezet in Tesla Motors Holding bv. Wie daarvan toen de aandelen bezat, is onduidelijk. Wel is te zien dat precies een jaar later, op 20 december 2024, de aandelen in handen kwamen van de Tesla Motors Stichting. Die droeg ze na elf dagen alweer over aan het in het Zwitserse Zug gevestigde VESPB Global GmbH, dat net drie dagen eerder was opgericht. 

Wat de bedoeling is van al die veranderingen in de bedrijfsstructuur wordt niet duidelijk, want in de jaarverslagen geeft het bedrijf ook hierover nergens een toelichting. Op vragen van FTM geeft Tesla geen antwoord. 

Waar wordt de winst belast?

De echte winst van de auto’s die worden geproduceerd in Tesla’s fabriek in Brandenburg wordt dus niet in Duitsland belast. Is het mogelijk dat die in Nederland ‘neerslaat’, zoals dat in fiscaal jargon heet? Een blik op de jaarrekening van 2023 (de meest recente) van Tesla Motors Netherlands (TMN) leert dat dit bedrijf in dat jaar ruim 100 miljoen euro aan winstbelasting in Nederland afdroeg. 

Dat bedrag verbleekt bij de ruim 26 miljard euro omzet die TMN in 2023 draaide. Ook in Nederland viel de winst laag uit omdat Tesla, net als bij zijn Duitse fabriek, een enorme onkostenpost opvoert: ruim 26 miljard voor ‘raw materials and consumables’. 

Gewoonlijk wordt zo’n post in de jaarrekening uitgebreid toegelicht, maar dat beperkt zich nu tot ‘automotive’ (vrijwel alle kosten van deze post) en een miniem bedrag aan ‘services and other’. Deskundigen op het gebied van belastingen en transfer pricing (verrekenprijzen) met wie FTM sprak, verbazen zich over deze summiere toelichting. ‘Juist omdat die onkosten zo hoog zijn, verwacht je hier een uitgebreide toelichting,’ zegt een fiscaal expert.

Toch komt na enig zoeken meer informatie op tafel. Tesla laat wereldwijd de jaarrekening controleren door PwC, en dus ook in Nederland. In 2014 controleerde dit accountantskantoor voor het eerst de jaarrekening van TMN. En in die tien jaar oude jaarrekening lichtte PwC de post ‘raw materials and consumables’ nog wel toe.

Wat blijkt: van die post betreft ruim 60 procent interne verrekening van  de verkoopkosten. Volgens een deskundige op het gebied van verrekenprijzen duidt dit erop dat er (in ieder geval in 2014) zeer grote aftrekbare betalingen door TMN aan een ander Tesla-bedrijf plaatsvonden. Mogelijk betrof dit  royalty’s voor het gebruik van het merk Tesla. Indien het ook in 2023 om circa 60 procent van de onkosten ging, dan betaalde TMN dat jaar ruim 15,6 miljard aan aftrekbare intra-groepbetalingen (en dus mogelijk aan royalty’s).

Het gevolg van deze hoge onkosten is dat ook TMN op papier weinig winst maakt: 101 miljoen euro. De verrekenprijsdeskundige zegt dat Tesla hoogstwaarschijnlijk een ruling (overeenkomst) met de Belastingdienst heeft gesloten. De fiscus ziet de hoge interne verrekenprijzen als zakelijke kosten die at arm’s length – ofwel marktconform – zijn. 

‘Die ruling zou dan in 2013 moeten zijn gesloten, toen Nederland grote bedrijven nog lokte met dit soort fiscale voordelen. Je kunt daar nu van alles van vinden, maar het is aan de politiek om te zeggen dat dit niet meer kan,’ zegt de verrekenprijsdeskundige.

Op 20 januari van dit jaar kregen de Nederlandse Tesla-bedrijven een nieuwe moeder: VESPB Global GmbH in het Zwitserse Zug. Kan het zijn dat de winst voortaan naar Zwitserland vloeit? Dat is mogelijk, zeggen de deskundigen: in het kanton geldt een lage winstbelasting van 11,8 procent. Maar het antwoord is niet te vinden: van VESPB Global GmbH is nog geen jaarrekening beschikbaar. ‘Die zal ook niet komen, vrees ik,’ zegt Vincent Kiezebrink van SOMO. ‘Zwitserland is helaas een secrecy jurisdiction waar jaarrekeningen niet gepubliceerd worden.’

Amsterdam is ook penningmeester

In de Tesla-blokkendoos bij de Johan Cruyff ArenA zit nog een belangrijk onderdeel: Tesla International bv. Hieronder vallen meer dan veertig Tesla-vestigingen in Australië, Azië, Europa, Latijns-Amerika en het Midden-Oosten. De bv deed grote investeringen in Turkije (157,5 miljoen euro), Hong Kong (152,2 miljoen) en Canada (48,9 miljoen). 

‘In de VS zagen we dat Tesla verregaande belastingvoordelen kreeg. Dit lijkt nu ook in Europa te zijn gebeurd met de Duitse en Nederlandse belastingdiensten’

Maar van de in totaal zeven Amsterdamse Tesla-bedrijven is TMN qua omzet, functie en aantal werknemers (circa 800) voor Nederland de belangrijkste Tesla-entiteit. Zo fungeert de Amsterdamse bv ook als ‘penningmeester’ voor Tesla-bedrijven buiten China en de Verenigde Staten. De bv verstrekte in 2021 bijvoorbeeld een lening van ruim 1,5 miljard euro aan de Duitse fabriek. In Zuid-Afrika en de Verenigde Arabische Emiraten heeft TMN bijkantoren, al is niet bekend wat deze kantoren precies doen. 

Uit de jaarrekeningen van TMN blijkt voorts dat het Amsterdamse bedrijf niet alleen in de Duitse fabriek auto’s laat produceren. Een onbekend deel van de 560 duizend auto’s die jaarlijks uit de Tesla-fabriek in Fremont (Californië) rollen, wordt eveneens in opdracht van de Amsterdamse bv gemaakt. 

Dit gebeurde tot 1 januari 2024 voor risico van TMN. Maar op 1 januari werd die overeenkomst zo gewijzigd dat Tesla Inc. nu alle risico’s draagt voor de auto’s die het verkoopt. ‘Als bedrijven onderling transacties aangaan, dan moeten de bedragen die ze daarvoor rekenen marktconform zijn,’ zegt Kiezebrink. ‘Om te beoordelen of dat zo is, kijken bijvoorbeeld belastingdiensten onder meer naar waar de risico’s liggen. Maar op basis van de kennis die we nu uit de jaarrekeningen halen is niet te zien waar die risico’s liggen.’

Kiezebrink: ‘In de VS hebben we gezien dat Tesla verregaande belastingvoordelen heeft bedongen. Dit lijkt nu ook in Europa te zijn gebeurd met de Duitse en Nederlandse belastingdiensten.’ 

‘We moeten ermee leren leven dat we waarschijnlijk nooit zullen weten hoe het zit,’ zegt hoogleraar belastingrecht Jan van de Streek. ‘Fiscale bedrijfsgegevens zijn in Nederland geheim. Als vanuit de Tweede Kamer vragen worden gesteld over wat we hier zien, weet ik het antwoord al: vanwege de fiscale geheimhoudingsplicht zullen de Belastingdienst en het ministerie van Financiën niets zeggen.’