Oostende schrapt kritisch kunstwerk bij standbeeld Leopold II: “Nu verliest de stad haar geloofwaardigheid”

De stad Oostende schreef eind 2023 een kunstopdracht uit voor een nieuw werk op de zeedijk, bij het ruiterstandbeeld van Leopold II. Het toenmalige bestuur wou het omstreden en vaak gevandaliseerde monument behouden, maar het in een context van dekolonisatie plaatsen. Een commissie onder impuls van Pieter Boons selecteerde elf kunstprojecten waarvan er eentje de eindmeet haalde: dat van Hew Locke, een Britse kunstenaar met Afrikaanse roots. Zijn focus ligt op culturele diversiteit en symbolen van macht.

Locke stelde vijf hoge masten voor, pal voor het standbeeld. Ze nodigen uit om eromheen te wandelen en verschillende gezichtspunten in te nemen. Elke mast wordt bekroond door een goudkleurige sculptuur die naar de koloniale geschiedenis verwijst. Locke deed alvast een paar voorstellen: bladeren van de rubberplant, een opgeheven vuist, een Afrikaanse olifant die verwijst naar de rooftocht op ivoor. De definitieve selectie van de vijf symbolen moest in samenspraak met Oostendse gemeenschappen gebeuren. Het werk zou eind dit jaar geïnstalleerd worden.

Vooraf was er feedback. Foto’s van de elf voorstellen waren anderhalve maand te zien in de Koninklijke Gaanderijen. Er volgden gidsbeurten en infomomenten, de Oostendenaar werd aangemoedigd zijn zegje te doen op een site.

Thermae Palace

Maar dat was niet voldoende en al helemaal niet de te bewandelen weg, vond het nieuwe stadsbestuur. Het besliste maandag om de verdere plannen voor de artistieke interventie stop te zetten. Niet dat het dekolonisatie niet belangrijk vindt, zegt Judith Ooms (Vooruit Plus), schepen van Stadsontwikkeling. “Educatie, samenwerking met culturele partners, wandelingen, verklarende naambordjes: met Koloniale sporen is in Oostende intussen een ruim participatietraject afgelegd. Dat willen we ook behouden.”

Kunstenaar Hew Locke focuste voor zijn installatie op culturele diversiteit en symbolen van macht. © John McKenzie

De opdracht voor het kunstwerk ging te ver, vindt ze. “Over de artistieke kwaliteit van het werk heb ik geen standpunt. Zoals vooraf bepaald gaat het om een interventie. Maar wel een die een transformatie van een iconische site teweegbrengt. Ze heeft een grote impact op de beleving van het stadsbeeld. Na eerdere protesten, onder meer tegen de bouwplannen bij Thermae Palace, hebben we een duidelijk engagement met de Oostendenaar: dit soort ingrijpende transformaties moet in breed overleg gebeuren. Ik kan alleen constateren dat dit kunstwerk, in zijn huidige vorm en op de huidige locaties, onvoldoende gedragen is.”

Er circuleert wel een alternatief. “Het standbeeld van Leopold II heeft ook een achterkant”, stelt Ooms. “Van dat naamloze plein, waaraan voorheen het zwembad lag, willen we een educatieve herdenkingsruimte maken. Daarnaast is er een masterplan in de maak voor de site Parc Royal, die reikt tot aan de locatie van het golfterrein dat Leopold II ooit nog aan Oostende schonk. Daarvoor willen we de kunstenaar graag als gesprekspartner aanhouden.”

En wat met het verguisde ruiterstandbeeld zelf? Blijft het onaantastbaar? “Er is nog geen gesprek ten gronde gevoerd,” zegt Ooms, “maar voor mij is het geen taboe om het te verwijderen als daarover eerst een dialoog komt met de Oostendenaar. Al moeten beleving en invulling van het plein dan wel opnieuw bekeken worden.”

Gezichtsverlies

Revanchisme tegenover het vorige stadsbestuur, gebrek aan moed, gezichtsverlies en een te grabbel gegooide reputatie: het zijn maar enkele conclusies die Rolf Quaghebeur trekt uit dit verhaal. Hij was tot voor kort directeur van het Oostendse kunstencentrum Kaap en vindt het triest dat de stad blijft vasthouden aan haar ambigue verhouding met het verleden.

Quaghebeur maakte deel uit van de expertengroep, die veel energie stopte in de kunstopdracht. “De voorbereiding, met alle spelers erbij, was voorbeeldig”, zegt hij. “Nu verliest Oostende zijn geloofwaardigheid bij hen, net zoals bij de internationale kunstwereld. Het plein herinrichten met een artistiek statement dat niet moraliserend is, was de ideale voorzet voor een nieuw verhaal. Dat het erfgoedargument nog altijd gebruikt wordt, is wraakroepend.”

Was er echt geen draagvlak bij de stad? Het creëren is een dynamisch gegeven, denkt Pieter Boons. “Je moet het gesprek blijven voeden, er een plaats van verbinding voor in het leven roepen. Precies dit opdrachtwerk, een echt conversation piece, had dat in zijn macht. Elk kunstwerk kan trouwens een site transformeren. Maar dat proces is meer mentaal dan fysiek.”

Lieven Miguel Kandolo (Groen-politicus en covoorzitter van vzw Hand in Hand tegen racisme) maakte ook deel uit van de werkgroep. Hij ziet een toenemende trend. “Na Black Lives Matter werden tal van projecten opgestart rond dekolonisatie en antiracisme. Intussen raakten ze uitgedoofd, zijn ze opgedoekt of op de lange baan geschoven: het gevolg van de verrechtsing van de politiek. Persoonlijk had ik liever het standbeeld van Leopold II zien verdwijnen. Deze herbestemming gold voor mij als een minimumbod. En zelfs dát krijgt Oostende niet rond.”