Met ‘trounwiessel’ in Luxemburg komt einde aan roerige regeerperiode Henri

Onder toeziend oog van bevriende staatshoofden en koningshuizen doet de Luxemburgse groothertog Henri rond 10.00 uur met een simpele handtekening in het Groothertogelijk Paleis afstand van de troon. Een uur later wordt in het Luxemburgse parlement zijn zoon Guillaume beëdigd. Daarmee komt een einde aan een regeerperiode van een kwart eeuw, waarin de groothertog vaker negatief het nieuws haalde dan hij had gewild.

De 70-jarige Henri kondigde in december in zijn kersttoespraak zijn afscheid aan. Volgens hem was het een “natuurlijk” moment om opzij te stappen. Met zijn 25-jarige regeerperiode zat hij wel korter op de troon dan zijn vader Jean, die in 2000 na 36 jaar abdiceerde.

Anders dan de regeerperiode van Jean, die Luxemburgers herinneren als een tijdperk vol stabiliteit en rust, kende die van Henri een paar grote crises. Historicus Kemal Rijken, auteur van een boek over koningshuizen in Europa, noemt de regeerperiode van de scheidend groothertog dan ook “rommelig, voor Luxemburgse begrippen”.

Zo werd al vroeg duidelijk dat het niet boterde tussen de moeder van Henri, groothertogin Joséphine-Charlotte, en Henri’s vrouw María Teresa Mestre, telg uit een gegoede Cubaanse familie die was weggevlucht voor het Castro-regime. Ze was flamboyant, niet van adel en had ook niet direct vrede met een stille rol op de achtergrond. Rijken legt uit dat María Teresa daarmee in zo’n beetje alles afweek van haar schoonmoeder, die vanwege haar stoïcijnse voorkomen “de ijzeren groothertogin” werd genoemd.

In 2005, na de dood van Joséphine-Charlotte, schuurde het opnieuw. Toen bleek dat de familie van plan was kroonjuwelen te verkopen. Daar stak de regering uiteindelijk een stokje voor.

Het Luxemburgse groothertogdom onderhoudt traditioneel warme banden met de Belgische en Nederlandse koningshuizen. Sterker: het Luxemburgse groothertogdom viel tot 1890 onder het Koninkrijk der Nederlanden. Maar omdat koning Willem III bij zijn dood geen mannelijke troonopvolgers had en het in Luxemburg toen nog regel was dat een vrouw geen monarch mocht zijn, kwam er een einde aan de unie met Nederland. Vervolgens kwam er een andere tak van het Huis Nassau op de Luxemburgse troon.

Ook de familieband met het Belgische koningshuis is hecht. Zo was de moeder van groothertog Henri, Joséphine-Charlotte, het oudste kind van de Belgische koning Leopold III. Daarmee is Henri een neef van de huidige Belgische koning Filip. Beide vorstenhuizen zijn aanhangers van de conservatieve charismatische beweging in de Katholieke Kerk.

De grootste crisis kwam in 2008. Toen botste Henri vol met toenmalig premier Jean-Claude Juncker, omdat hij vanuit zijn katholieke overtuiging weigerde een wet te ondertekenen over de legalisering van euthanasie. Het leidde tot een grondwetswijziging, waarmee de macht van de groothertog werd ingeperkt.

Inmiddels mag de groothertog enkel nog wetten aankondigen. “Dat alles heeft de monarchie geen goed gedaan”, zegt Rijken. “Ook niet omdat Henri kort daarna een onderscheiding in het Vaticaan in ontvangst nam voor zijn weerstand tegen de wet. Dat was wrijven in een vlek.”

De afgelopen jaren kwam het groothertogdom wederom negatief in het nieuws, toen duidelijk werd dat er intern van alles mis was in het Groothertogelijk Paleis. Personeelsleden klapten uit de school over een angstcultuur onder de hofhouding, vanwege de hoge werkdruk en de dominante stijl van de groothertogin.

“Het werd echt nog een beetje gerund als een hof uit de negentiende eeuw”, zegt Rijken. De onthullingen leidden in 2020 tot een onafhankelijk onderzoeksrapport, waarvan de aanbevelingen grotendeels werden overgenomen.

Inmiddels is het hof bijvoorbeeld losgetrokken van de familie en ondergebracht in het nieuwe Maison du Grand-Duc, waardoor de familie niet meer rechtstreeks het personeel aanstuurt. Maar Henri bleef zijn vrouw, die niet wilde meewerken aan het onderzoek, in het openbaar fel verdedigen. Daardoor verdween de kwestie nooit helemaal.

Dat de monarchie in Luxemburg ondanks al die voorvallen nog bestaat, heeft volgens Rijken een simpele verklaring: “Het klinkt een beetje oneerbiedig, maar Luxemburg heeft niet veel anders om mee te pronken. Het geeft zo’n klein land toch uitstraling en aanzien op het wereldtoneel. Zeker buiten Europa, waar vaak nog meer respect en ontzag is voor dit soort instituten.”

Liefst drie dagen trekt Luxemburg uit voor de ‘trounwiessel’ van Henri naar zijn oudste zoon Guillaume, die vandaag dus begint met de officiële ceremonie waarbij de Franse president Macron en de Nederlandse en Belgische koningsparen aanwezig zijn. Zondag eindigen de festiviteiten met een katholieke mis. Daarna trekt Henri zich terug uit het publieke leven en is het aan groothertog Guillaume IV, getrouwd met de Belgische gravin Stéphanie de Lannoy en vader van een gezin met zoons van 5 en 2 jaar.

Hij studeerde in het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk, woonde in Londen en is een fervent hobbykok. Historicus Rijken omschrijft de 43-jarige Guillaume als een “joviale, extraverte man”, die wat minder bedachtzaam lijkt dan zijn vader. Volgens hem ligt daar ook een risico. “Het kan zijn dat hij iets te extravert is, waardoor de mystiek rond de monarchie kan verdwijnen. Hij zal dus een balans moeten vinden tussen het zijn van staatschef, en die leuke, gezellige monarch.”

Zo gesloten zijn als zijn gevierde opa Jean was, “een enigma” volgens Rijken, zal in de moderne tijd van internet, mobieltjes en sociale media niet lukken. Tegelijk moet hij ook niet de inschattingsfouten van zijn vader Henri maken, “want daardoor is het allemaal wat ongelukkig verlopen. Hij moet bij het zoeken naar zijn eigen stijl dus echt een tussenweg vinden.”