Debat op SBS6 aan de gang • VVD, CDA en GL-PvdA sluiten PVV uit

Een man uit het publiek vertelt dat in zijn gemeente Aalten een azc komt, terwijl een meerderheid dat volgens hem niet wil. “Waarom luistert u niet?”, vraagt hij aan VVD-lijsttrekker Yesilgöz.

Yesilgöz vindt dat, naast het nemen van asielmaatregelen, de minister meer in gesprek moet met gemeenten. “We weten dat Faber nul contact had met gemeenten en burgemeesters”, zegt Yesilgöz, verwijzend naar Marjolein Faber die voor de PVV minister van Asiel en Migratie was.

PVV-lijsttrekker Wilders reageert fel: “Dit is een hoop gezwets in de ruimte. Het is heel simpel: je moet een asielstop invoeren, de grens bewaken en asielzoekers terugsturen.”

Daarna ontstaat er een fel gesprek tussen Bontenbal (CDA), Yesilgöz (VVD) en Wilders (PVV):

Het thema wonen komt aan bod en het gaat in dit verband ook over statushouders, asielzoekers die in Nederland mogen blijven. Er is de afgelopen tijd veel discussie over, omdat statushouders met voorrang een sociale huurwoning krijgen. SBS-verslaggever Merel Ek laat cijfers zien, waaruit blijkt dat dat geldt voor 17 procent van de statushouders.

PVV-leider Wilders denkt dat dat meer is. Hij vindt dat statushouders onder geen enkele omstandigheid een urgentieverklaring moeten krijgen voor zo’n huis, ook niet als er sprake is van dakloosheid of huiselijk geweld.

Een vrouw uit het publiek woont nog met haar volwassen dochter in huis en dat is volgens haar heel krap. Ze vraagt aan CDA-leider Bontenbal waarom statushouders voorrang krijgen.

Het CDA is volgens Bontenbal niet “zomaar voor voorrang”, maar hij benadrukt dat het aan gemeenten is om hier een besluit over te nemen. Gemeenten zijn namelijk verplicht om statushouders een huis aan te bieden. “Het is een complex probleem. Maar we kunnen ze niet wegtoveren.” GroenLinks-PvdA-leider Timmermans is het daarmee eens. “Het enige wat we kunnen doen is hard gaan bouwen”, aldus Timmermans.

Wilders reageert verbijsterd. “We moeten alleen maar bouwen voor Nederlanders. We moeten Nederlanders op 1 zetten, dat is beschaving.”

CDA-lijsttrekker Bontenbal beschuldigt Wilders (PVV) ervan dat hij “de megafoon van de onvrede en de woede is”. Wilders is het daar niet mee eens. “Dit is een grove belediging, dat u mij en mijn kiezers als een megafoon neerzet.” Bontenbal zegt daarop dat hij niet de kiezers bedoelt, maar Wilders zelf.

Timmermans vindt dat Wilders als leider van de grootste fractie de afgelopen jaren heeft nagelaten om zaken te regelen. “Omdat hij heel incapabele mensen naar voren heeft geschoven”, vindt Timmermans.

“Wij hebben in ieder geval geen mensen die op twee functies tegelijkertijd solliciteren”, reageert Wilders, waarmee hij verwijst naar Esmah Lahlah, de nummer 2 op de kandidatenlijst van GroenLinks-PvdA. Zij heeft afgelopen zomer ook op de functie van burgermeester van Tilburg gesolliciteerd.

Het begin van het debat gaat over de keuze van PVV-leider Wilders om begin juni uit het kabinet-Schoof te stappen, omdat hij een strenger asielbeleid wilde. Het kabinet viel daardoor. CDA en GroenLinks-PvdA vinden zijn stap onverantwoord en zeggen dat ze echt niet meer met hem in een kabinet willen.

In 2012 trok Wilders ook zijn steun in van het eerste kabinet-Rutte. “We moeten de bladzijde omslaan. Als je twee keer kans hebt gehad, moeten we hem niet nog een derde keer verantwoordelijkheid geven. We hebben stabiel kabinet nodig”, zegt CDA-leider Bontenbal. “We moeten ons land niet laten gijzelen door politiek van Wilders.”

Timmermans (GL-PvdA) zegt ook: “We hebben een principiële reden. Wilders sluit een groep Nederlanders uit, en daarom kunnen we niet met hem samenwerken.” Wilders spreekt tegen dat hij is weggelopen. Hij wilde strengere asielmaatregelen en dat wilden de drie andere partijen niet.

Op SBS6 begint nu Het Debat van Nederland, met Geert Wilders (PVV), Henri Bontenbal (CDA), Frans Timmermans (GL-PvdA) en Dilan Yesilgöz (VVD).

SBS heeft op basis van de peilingen van 9 oktober bepaald welke partijen mogen meedoen. Op dat moment waren de PVV, CDA, GroenLinks-PvdA en VVD het grootst, D66 en JA21 vielen net af.

Het is voor eerst deze verkiezingscampagne dat Wilders meedoet in een televisiedebat. De verwachting is dat het debat, dat geleid wordt door Merel Ek en Wilfred Genee, veel over migratie zal gaan.

Hoewel de PVV van Geert Wilders bovenaan de peilingen staat, komt er geen kabinet-Wilders. Dat zegt CDA-leider Bontenbal in aanloop naar het SBS-debat vanavond tegen de NOS. “Het CDA gaat niet in een coalitie met de PVV”, redeneert Bontenbal. “De VVD heeft dat ook al gezegd. Dus er komt geen kabinet-Wilders.”

Volgens de CDA-leider is er geen enkele reden om de PVV “nog een derde kans gunnen om in Nederland de boel in gijzeling te houden”. De twee eerdere ‘kansen’ waren het eerste kabinet-Rutte, waar de PVV gedoogpartner was, en het huidige kabinet-Schoof. “We hebben al twee keer gezien dat het niet werkt”, zegt Bontenbal. “Het land zit in een impasse; we hebben een stabiel kabinet nodig dat resultaten boekt.”

Bontenbal zet hiermee de toon voor het SBS-debat. Hij wil vooral aan kiezers duidelijk maken dat het CDA en de andere grotere partijen Wilders niet aan een meerderheid gaan helpen. De boodschap is: het heeft geen zin om op Wilders te stemmen.

Vanavond is het verkiezingsdebat van SBS6, om 20.28 uur. Weer een grote kans voor de deelnemende lijstrekkers om kiezers ervan te overtuigen dat zij, met hun partij, de beste politieke leider zijn. Het is ook het eerste grote debat waar PVV-leider Wilders aan deelneemt.

Wie vertrouw je de sleutels van het Torentje toe? Wie wil je de formatie zien leiden? Uit eerdere grootschalige kiezersonderzoeken blijkt dat veel kiezers in de laatste dagen voor de verkiezingen hun stem laten afhangen van de leiderschapsvraag.

De positie van Wilders maakt deze campagne tot nu toe heel ingewikkeld. Hij staat bovenaan in de peilingen, toch lijkt het vrijwel zeker dat de PVV niet gaat meeregeren omdat eigenlijk alleen JA21, Forum voor Democratie en BBB daar zin in hebben; haast alle andere partijen sluiten de PVV nu uit.

Lees hier de voorbeschouwing van politiek verslaggever Marleen de Rooy:

De nummer 2 op de kandidatenlijst van GroenLinks-PvdA, Esmah Lahlah, solliciteerde op de functie van burgemeester van Tilburg toen al duidelijk was dat er nieuwe Tweede Kamerverkiezingen aankwamen. Op X bevestigt ze berichtgeving in het AD. “Soms komt een droom op je pad”, schrijft ze op X. Ze zegt “uit liefde voor Tilburg” te hebben gesolliciteerd. Lahlah was eerder wethouder in Tilburg.

Het Brabants Dagblad, onderdeel van de mediagroep van het AD, heeft de sollicitatiebrief ingezien die Lahlah naar de commissaris van de Koning van de provincie Noord-Brabant stuurde. De brief is gedateerd op 3 juli. Op 6 juni werd bekend dat de verkiezingen op 29 oktober zullen zijn.

Lahlah zei eerder tegen het Brabants Dagblad: “Ik word niet de nieuwe burgemeester van Tilburg”. Ze wilde bevestigen noch ontkennen of ze had gesolliciteerd en wees op de vertrouwelijkheid van de benoemingsprocedure. “Alles wat ik zeg zou schadelijk kunnen zijn voor betrokkenen.”

Lahlah zegt dat ze de komende jaren nog niet vertrekt uit Den Haag. “Ik ben volledig gecommitteerd aan mijn werk als Kamerlid voor GroenLinks en zet me als nummer 2 op onze kieslijst met volle overgave in voor onze campagne.”

Omroep Tilburg meldt dat de gemeenteraad vanavond al om 21.30 uur bekendmaakt wie wordt aanbevolen als nieuwe burgemeester van Tilburg. De bekendmaking is vervroegd nadat bij het Brabants Dagblad voortijdig informatie over de benoemingsprocedure naar buiten is gebracht.

Lijsttrekker Timmermans en Lahlah reageerden meteen op sociale media:

Steeds meer mensen in ons land zijn voorstander van stevige maatregelen als het gaat om de energietransitie, blijkt uit onderzoek van Kieskompas. Het gaat dan onder meer om maatregelen als het verplichten van duurzame materialen, meer windmolens op land en gasboringen op de Noordzee. Zes op de tien Nederlanders steunt die gasboringen op zee om minder afhankelijk van andere landen te worden.

De helft van de kiezers vindt dat gebruik van het stroomnet tijdens spitsuren duurder mag worden dan op rustige momenten, om op die manier overbelasting van het net te voorkomen. Meer dan de helft van de kiezers, 57 procent is voor kernenergie.

Kiezers lijken zich wel bewust van het risico van het vertrek van bedrijven naar buurlanden: meer dan de helft vindt dat de nationale CO2-heffing afgeschaft mag worden. Ruim driekwart van de ondervraagden vindt dat de overheid steviger moet inzetten op het verder helpen verduurzamen van bedrijven in plaats van kortingen op de energierekening.

Klimaatverandering lijkt in deze campagne nauwelijks een thema te zijn. Bij een deel van jongeren leidt dit tot ‘klimaatverlamming’, een gevoel van machteloosheid, ziet de Jonge Klimaatbeweging. Bij de eerstvolgende klimaatmars, aankomende zondag in Den Haag, lopen de jongeren voorop.

“Juist de jongeren van nu gaan in de toekomst hard geraakt worden door klimaatverandering”, zegt Daan Zieren, voorzitter van de Jonge Klimaatbeweging. “Jongeren, met of zonder stemrecht, zouden beter betrokken moeten worden bij beslissingen over klimaatbeleid.”

De Stichting Maatschappij en Cannabis rijdt ook deze verkiezingscampagne met de Cannastembus door het land om kiezers te wijzen op het wietbeleid van de politieke partijen. De stichting maakte daar ook een speciale stemwijzer voor.

Met nog minder dan een week tot de verkiezingen kan het invullen van een kieswijzer handig zijn voor mensen die nog twijfelen. Naast de bekendere sites als Stemwijzer en Kieskompas, is opiniepeiler Maurice de Hond ook met een stemhulp gekomen.

Hij maakte samen met trendwatcher en AI-ondernemer Vincent Everts ‘Kies op Inhoud’. In tegenstelling tot Stemwijzer en Kieskompas kies je aan het begin maximaal zes partijen die je mee wil nemen in je advies. Daarna krijg je over tien onderwerpen stellingen te zien over waar die partijen van elkaar verschillen, dus niet één stelling die je met ‘eens’ of ‘oneens’ beantwoordt.

Met behulp van AI komt er daarna een profiel uitgerold over je politieke voorkeur. Net als bij andere stemhulpsites krijg je per partij een percentage te zien, hoeveel je overeenkomt met die partij. “Geen sturende vragen, geen morele labels, maar gewoon: wat vinden partijen, en wat vind jij?”, zeggen Everts en De Hond.

D66-lijsttrekker Jetten wil alleen met de VVD in een regeringscoalitie als die partij de onderwijsbezuiniging van 1,5 miljard euro van tafel haalt. Jetten noemt de bezuiniging onbegrijpelijk omdat het Nederlandse onderwijs slecht presteert op lezen, rekenen en schrijven. Ook het bedrijfsleven wil meer investeringen in innovatie en onderzoek, zegt hij.

Kijk hier naar het fragment bij RTL Nieuws:

Timmermans krijgt verschillende vragen van het publiek over de woonplannen van GL-PvdA. Hij belooft dat er meer betaalbare huurwoningen voor studenten en starters worden gebouwd. “En de hypotheekrenteaftrek bouwen we af zodat daardoor de koopprijzen niet meer omhoog gestuwd worden.”

Het is de bedoeling dat iedereen met een koopwoning die de komende jaren hypotheekrenteaftrek moet inleveren, dat terugkrijgt via belastingverlagingen op het inkomen. “Dus je gaat er per saldo bij ons op vooruit, ook starters”, zegt Timmermans. “Het kan in sommige gevallen wringen, maar dan gaat het om tientjes.”

De partij wil ook de zorgpremie en het eigen risico verlagen. “Dan kun je van de zorgtoeslag, die ook veel problemen geeft, af.” De partij wil dit bekostigen door het bedrijfsleven een grotere ‘zorgbijdrage’ te laten betalen.

Lijsttrekker Timmermans (GL-PvdA) noemt het onverstandig dat de klimaatmaatregelen in de EU worden afgezwakt. Niet alleen voor het klimaat, ook voor onze economie verwacht Timmermans. “Als we de energietransitie vertragen gaan we achterlopen bij China en de VS. Als je de Chinezen een plezier wilt doen dan moet je de uitfasering van de verbrandingsmotor uitstellen.”

Consumenten zullen elektrische auto’s willen en die kopen ze bij wie die aanbiedt. “Als er nieuwe technologieën zijn dan moet je die omarmen, anders loop je achter de feiten aan in de wereldeconomie.”

Timmermans snapt wel dat het tempo in de EU nu omlaag moet “omdat een aantal landen is gezwicht voor rechts-radicale partijen”. Maar dat is te accepteren als de klimaatdoelen maar wel in zicht blijven, zegt hij.

Lijsttrekker Frans Timmermans van GL-PvdA vindt het “logisch” dat de Nederlandse invloed in de EU is verschrompeld. “Een premier zonder achterban, dat snappen de andere regeringsleiders niet. En steeds nieuwe ministers, dat het een verrassing is wie er nu weer komt, snappen ze ook niet.”

Timmermans zegt dat Nederland juist altijd een stabiele factor was waar de andere landen op willen kunnen rekenen. Zeker omdat Hongarije en Slowakije al voor genoeg discussie zorgen. “De positie van Nederland is nu een beetje onduidelijk. Het is dus nodig dat er snel een nieuw kabinet komt.”

Vanavond is het SBS-debat, waar ook PVV-leider Geert Wilders aan meedoet. Timmermans zegt dat Wilders daar “duidelijk moet maken waarom hij gefaald heeft”. Hij stelt dat Wilders “geen realistische plannen heeft”. “Hij kan alleen maar mensen vastketenen aan hun angst, zonder ze perspectief te bieden op een beter land.”

Lees hier het artikel van de NOS-redactie in Brussel:

GroenLinks-PvdA-lijsttrekker Frans Timmermans (64) komt uit Heerlen. Zijn vader werkte als kanselier in de diplomatieke dienst, waardoor hij een deel van zijn jeugd in het buitenland doorbracht. Hij spreekt vloeiend Frans, Engels, Italiaans, Duits en Russisch. Timmermans is een PvdA-coryfee. Hij was onder meer Kamerlid, staatssecretaris en minister van Buitenlandse Zaken. Hij kreeg de bijnaam ‘klimaatpaus’ toen hij als Eurocommissaris hij een omstreden Green Deal voor elkaar kreeg. In 2023 was hij voor het eerst lijsttrekker van GroenLinks en de PvdA.

GroenLinks en de PvdA werken sinds 2023 nauw samen. Ze zullen volgend jaar fuseren. Dan wordt ook een nieuwe naam gekozen. Met name voor de Partij van de Arbeid was het samengaan een grote stap. Die partij bestaat sinds 1946 en had lang een vaste achterban van kiezers, die vaak ook lid waren van vakbond FNV. De PvdA heeft vaak meegeregeerd. GroenLinks is in 1990 ontstaan door een fusie van vier kleine partijen uit de hoek van de vredes- en klimaatbeweging en zat altijd in de oppositie. De partij heeft linkser DNA dan de PvdA.

In Nieuwsuur wordt VVD-lijsttrekker Yesilgöz aan de tand gevoeld over waarom ze na de verkiezingen geen links kabinet met GroenLinks-PvdA wil vormen. Nieuwsuur heeft geanalyseerd dat kabinetten waarin de VVD de afgelopen decennia met links zat, veel langer regeerden dan (centrum)rechtse kabinetten.

Toch zegt Yesilgöz de voorkeur te blijven geven aan een rechts kabinet. “Omdat er inmiddels wel heel veel is veranderd, zeker bij GroenLinks-PvdA”, zegt Yesilgöz. “Ik zie het niet gebeuren.”

Dan toont Nieuwsuur twee interviewfragmenten met Yesilgöz uit 2023, die rond de vorige verkiezingen zijn gemaakt. Daar zei ze ook dat ze een coalitie met de PVV “niet zag gebeuren”. Uiteindelijk stapte ze toch met die partij in een coalitie.

“Laat ik het wat strakker formuleren”, zegt Yesilgöz daarop. “De VVD gaat geen links kabinet mogelijk maken.” De vraag op welke manier een kabinet met GroenLinks-PvdA wel mogelijk zou zijn, wil ze niet beantwoorden.

CDA-leider Bontenbal is te gast bij het tv-programma Vandaag Inside en zegt daar meteen dat hij baalt van wat hij maandagavond bij Nieuwsuur heeft gezegd naar aanleiding van religieuze scholen die homoseksuele relaties afwijzen. Hij zei toen dat de twee grondrechten, het gelijkheidsbeginsel en de vrijheid van onderwijs, mogen botsen.

Hij kreeg bij Nieuwsuur een fragment te zien van een jongen uit het reformatorisch onderwijs die wel homo mocht zijn, maar zich niet zo mocht gedragen. “Mijn bèta-brein ging meteen de techniek van de wet in”, zegt Bontenbal nu. “Het eerste wat ik had moeten zeggen is hoe erg het is dat jongeren dat meemaken. Scholen hebben de plicht een veilige omgeving te bieden, als dat misgaat komt de Onderwijsinspectie langs.”

“Ik ben een mens en een mens maakt fouten”, zegt de CDA-leider schuldbewust. Hij blijft overigens wel van mening dat bijzondere, religieuze scholen mogelijk moeten blijven. En dat het ene artikel uit de grondwet niet belangrijker is dan het andere.

VVD-lijsttrekker Dilan Yesilgöz zit tegelijkertijd bij het televisieprogramma Nieuwsuur en zegt daar dat ze de uitspraken van Bontenbal “niet had verwacht”. De VVD wil “geen wildgroei aan orthodoxe scholen”, zo staat in het verkiezingsprogramma. “Op het moment dat de vrijheid van onderwijs botst met het gelijkheidsartikel, vind ik dat je als politiek moet opkomen voor degene die wordt onderdrukt”, zegt Yesilgöz. “Artikel 1 staat dus wel bovenaan.”

Yesilgöz wil daarom artikel 23, dat de vrijheid van onderwijs beschrijft, aanscherpen. “Ik hoop dat we in een centrumrechts kabinet een keer de meerderheid hebben om door te pakken.”

Mbo-studenten op het Koning Willem I College in Den Bosch vierden vandaag een verkiezingsfestival, waarbij ze hun kennis over de politiek konden testen:

De opkomst onder jongeren was bij de vorige verkiezingen lager dan in andere jaren. De organisatie ProDemos probeert met dit soort festivals deze verkiezingen daar weer verandering in te brengen.

Bij het tv-programma Eva zegt oud-staatssecretaris Coenradie van Justitie dat ze de miljoenen mensen die mogelijk op de PVV gaan stemmen “niet wil wegzetten” door die partij op voorhand uit te sluiten. “Maar tegelijkertijd heb ik ervaren hoe lastig het is om met Wilders samen te werken.”

Coenradie zat namens de PVV in het kabinet, maar kwam in conflict met Wilders, omdat hij haar plannen voor het vroeger vrijlaten van gevangenen vanwege het cellentekort niet wilde steunen. Ze voelde zich daarom al gauw niet meer thuis bij de PVV en stapte na de val van het kabinet over naar JA21.

Lijsttrekker Eerdmans zei vanmorgen in het NOS Radio 1 Journaal dat hij na de verkiezingen het liefst een centrumrechts “motorblok” wil van VVD, CDA en JA21. “En dan hoop ik dat we uiteindelijk toch de PVV erbij krijgen om te zeggen: neem nou verantwoordelijkheid”, voegde hij toe.

Coenradie zei bij Eva dat ze de uitspraken van haar lijsttrekker begrijpt, maar ze heeft er wel moeite mee. “Het is een dilemma.”

Vanavond wordt in Den Haag een verkiezingsdebat gehouden onder de titel ‘De Stem van Moslims’. Nederlandse moslims gaan veel minder vaak naar de stembus dan andere groepen. De precieze reden daarvoor is moeilijk te bepalen, maar een veelgehoorde klacht is dat ze zich niet vertegenwoordigd voelen door de huidige politici. Het vertrouwen is daardoor laag.

Lees hier meer over dat onderwerp:

Klimaat komt nauwelijks aan de orde, terwijl het twee jaar geleden nog een belangrijk verkiezingsthema was.

Nieuwsuur zocht uit hoe dat komt:

De leider van GroenLinks-PvdA flyert met vrijwilligers van zijn partij in de Amsterdamse wijk De Baarsjes. Hij roept hen op de komende dagen zo zichtbaar mogelijk te zijn. “Ik geloof dat wij nog de grootste partij kunnen worden”, zegt Timmermans. In de laatste Peilingwijzer, een combinatie van de peilingen van Ipsos I&O en Verian/EenVandaag, staat de linkse partij nog zo’n acht zetels achter op de PVV.

Timmermans wil het de komende dagen vaker over het klimaat hebben. Dat onderwerp ontbreekt tot nu grotendeels in de campagne. Maar het is volgens hem “de voornaamste reden” dat hij nog in de politiek zit.

Ook vanavond zijn de lijsttrekkers weer op veel plekken te zien. Aan het begin van de avond zit ChristenUnie-leider Mirjam Bikker bij SBS-programma Nieuws van de Dag. Daarna ondervraagt Eva Jinek in haar show Eva Ingrid Coenradie (nummer 3 op de lijst van JA21) en Rob Jetten (D66).

Bij Nieuwsuur schuift om 21.30 uur Dilan Yesilgöz van de VVD aan. Ongeveer rond dezelfde tijd zit CDA-leider Henri Bontenbal bij Vandaag Inside. Ruim een uur later zit Frans Timmermans van GroenLinks-PvdA bij RTL Tonight en Esther Ouwehand van Partij voor de Dieren bij Pauw & De Wit.

In Nieuwspoort in Den Haag is vanavond het debat De Stem van Moslims. Dat wordt georganiseerd door Stichting Platform Islamitische Organisaties Rijnmond (SPIOR) en het Collectief Jonge Moslims (CJM). De opkomst onder moslims is bij de verkiezingen vaak veel lager dan bij andere Nederlanders. Het debat gaat onder meer over “institutionele islamofobie, onderwijsvrijheid en de houding van Nederland ten opzichte van Palestina”.

Alle partijen waren uitgenodigd, maar volgens de organisatoren hebben BBB, VVD, CDA, ChristenUnie, JA21 en SGP de uitnodiging afgeslagen.

Een 25-jarige man uit Alphen aan den Rijn is opgepakt voor het bedreigen van politici, en in het bijzonder PVV-leider Geert Wilders. De afgelopen dagen ging een filmpje rond waarop hij zei met een bijl naar de Tweede Kamer te gaan en dat er “koppen gaan rollen”.

De man deed de uitspraken in een livestream op sociale media. Op de vraag met wie hij zou beginnen, antwoordde hij “met Geertje misschien”, doelend op Geert Wilders. Het Openbaar Ministerie zegt dat er sprake is van een strafbare bedreiging. De verdachte is opgepakt voor verhoor.

Met nog een week te gaan tot de Tweede Kamerverkiezingen zijn de voorbereidingen in volle gang. Zo worden vanuit een loods in Den Haag alle stemhokjes, bussen en borden gesorteerd om te worden verdeeld over de stemlokalen.

In principe zijn alle stembureaus op 29 oktober open van 07.30 uur tot 21.00 uur. Mobiele stembureaus kunnen eerder opengaan, net als ‘bijzondere’ stembureaus, op bijvoorbeeld een treinstation. Later dan 21.00 uur openblijven, is niet toegestaan.

Een week voor de Tweede Kamerverkiezingen zijn de problemen met niet-bezorgde stempassen bijna opgelost. PostNL meldt aan persbureau ANP dat nieuwe stempassen zijn verstuurd of al zijn bezorgd.

Eerder deze maand werd duidelijk dat in onder meer Sittard-Geleen, Den Haag, Haarlem en Amsterdam duizenden stempassen niet waren bezorgd. In Sittard-Geleen werd een postbode op non-actief gezet die daar verantwoordelijk voor was.

“In de gemeenten waar meldingen zijn geweest, zijn nieuwe stempassen verstuurd en bezorgd”, zegt een woordvoerder van PostNL. Wie nog steeds geen stempas heeft ontvangen, kan tot en met komende vrijdag online of schriftelijk een nieuwe aanvragen, of tot een dag voor de verkiezingen aan het gemeenteloket.

BBB-leider Caroline van der Plas sluit niet uit dat boeren gedwongen moeten worden uitgekocht als er plaats gemaakt moet worden voor oefengebieden voor Defensie. “Daar moeten we naar kijken”, zei ze in het programma Sven op 1 op NPO Radio 1.

Demissionair BBB-staatssecretaris Tuinman van Defensie zegt in Het Financieele Dagblad dat “Defensie moet transformeren naar een oorlogsorganisatie”. Daarvoor is naast meer militairen en wapens wat hem betreft ook meer ruimte nodig voor kazernes, schietbanen en oefendorpen. Tuinman zou tientallen boerderijen op het oog hebben.

De uitspraken lijken een ommekeer. De BBB strijdt al sinds zijn oprichting tegen de gedwongen uitkoop van boeren. Van der Plas zegt dat het daarbij gaat om gedwongen uitkoop vanwege stikstof. Ze benadrukt dat de BBB er alles aan wil doen zodat het niet of zo min mogelijk gebeurt. “Tuinman heeft een groot oog, oor en hart om boeren te helpen”, aldus Van der Plas.

Een opmerkelijke verkiezingsstunt van de Fryske Nasjonale Partij (FNP): lijsttrekker Aant Jelle Soepboer is vanochtend met een skûtsje Den Haag binnengevaren.

De boot werd rond 04.30 uur met groot transport van Workum, in Friesland, naar Delft gereden, schrijft Omrop Fryslân. Daar ging die het water op van de Delftse Schie, waarna Soepboer naar de Laakhaven in Den Haag is gevaren. De lijsttrekker wil zo dat het “regiogeluid” gehoord wordt in Den Haag. “En wat doe je als Den Haag niet naar de regio komt? Dan breng je de regio naar Den Haag.”

Soepboer stapte dit jaar over van NSC naar de FNP. Die partij doet dit jaar voor het eerst mee aan de Tweede Kamerverkiezingen.

Bij de komende verkiezingen is het aandeel 65-plussers dat mag stemmen groter dan bij eerdere verkiezingen. Uit cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) blijkt dat 28 procent van de kiesgerechtigden ouder is dan 65.

Dat is 1 procentpunt meer vergeleken met de laatste Tweede Kamerverkiezingen in 2023. Vergeleken met zo’n dertig jaar geleden is het verschil aanzienlijker. Toen was 18 procent van de kiesgerechtigden ouder dan 65.

In de Noord-Hollandse gemeenten Bergen en Laren en in Vaals, in Limburg, wonen relatief gezien de meeste ouderen die mogen stemmen. In alle drie de gemeenten is dat ruim 41 procent van de inwoners. Er zijn ook meer oudere vrouwen dan oudere mannen die mogen stemmen, omdat vrouwen gemiddeld ouder worden.

Volgens Alzheimer Nederland zijn er in Nederland ruim 300.000 mensen met dementie. Die mogen ook stemmen of iemand machtigen om dat namens hen te doen. Op de website dementie.nl staan tips op een rijtje voor mensen met dementie die zelf gaan stemmen.

Zo wordt geadviseerd op een rustig moment naar de stembus te gaan, dus overdag in plaats van in de ochtend of avond. Ook mag je een spiekbriefje meenemen in het stemhokje: “Hier kun je bijvoorbeeld opschrijven op wie je wil stemmen en in welke kolom deze partij staat. Dat lijkt misschien niet nodig, maar het stemformulier is erg groot.”

Volgens het CBS wonen relatief gezien de meeste jonge kiezers in Groningen (39,9 procent) en Utrecht (39,6 procent), gevolgd door andere studentensteden als Leiden, Nijmegen en Wageningen. Van de gemeenten zonder universiteit wonen de meeste 18- tot 35-jarigen in Urk (35,9 procent).

Een van de belangrijkste thema’s voor JA21 is het terugdringen van asielmigratie. Daar gaat het al veel langer over in Den Haag, maar in de praktijk blijkt het ingewikkeld. Dat erkent ook lijsttrekker Eerdmans in antwoord op vragen van NOS-kijkers: “Wij zeggen niet dat het snel geregeld is.”

JA21 pleit voor het beschermen van de Europese buitengrenzen, zoals afgesproken in het EU-migratiepact. En als mensen dan toch hier asiel vragen, wil Eerdmans ze ergens anders huisvesten. “Er staat nergens zwart op wit dat een asielzoeker die Nederland bereikt, hier moet worden opgevangen. Je kan ‘m ook vellig onderdak bieden in een land als Zambia.”

Op dit moment werkt het kabinet aan een plan om uitgeprocedeerde asielzoekers in Nederland uit te zetten naar Uganda. Of dat standhoudt bij de rechter is nog de vraag. Eerdmans is hoe dan ook voorstander van dit soort afspraken met ‘derde landen’. “Als we hier iedereen maar onderdak bieden, blijft de stroom maar komen.”

JA21 is een conservatief-liberale partij, schetste partijleider Eerdmans in het NOS Radio 1 Journaal op NPO Radio 1. Zijn partij wil “het goede behouden” en “vrijheid voor iedereen”. Volgens de lijsttrekker wil JA21 laten zien dat je “stevig rechts” kan zijn “zonder de extremen te bewandelen en zonder oplossingen voor te stellen die niet kunnen”.

Een aantal prominente JA21-kandidaat-Kamerleden komt van andere partijen: Ingrid Coenradie van de PVV, Diederik Boomsma van NSC en daarvoor CDA, Annabel Nanninga van FVD en Eerdmans zelf heeft ook al een hele politieke reis gemaakt langs onder meer CDA en FVD. Eerdmans ziet daarin geen probleem, zegt hij. “Ik denk dat iedereen die u noemt op zoek was naar een ideologie.”

Volgens de partijleider hoeven kiezers niet bang te zijn voor een scheuring of afsplitsingen, iets dat nog weleens voorkomt bij snelgroeiende bewegingen. “Ik kan natuurlijk niet beloven dat er geen sprake zal zijn van zetelroof”, zei hij. “Ik kan wel beloven dat er discussie kan zijn, maar dat het team boven het ego gaat.” Volgens Eerdmans zit de kracht van JA21 er juist in “dat het niet om één persoon draait”.

Gevraagd naar zijn ideale coalitie, denkt Eerdmans aan centrumrechts. “Ik zie een motorblok van CDA, VDD, JA21 en ik hoop daar de PVV bij te krijgen.” Dat CDA en VVD de PVV al hebben uitgesloten, vindt Eerdmans iets om na de verkiezingen nog maar eens over te spreken: “Wij moeten die verkiezingen maar eens even afwachten.”

JA21-lijsttrekker Joost Eerdmans is vanochtend te gast in het NOS Radio 1 Journaal.

Eerdmans (54) was al een oudgediende in de politiek voordat hij, samen met Annabel Nanninga, JA21 oprichtte. Hij was toen onder meer Tweede Kamerlid voor de Lijst Pim Fortuyn (LPF) geweest, kandidaat voor EénNL en Forum voor Democratie en wethouder voor Leefbaar Rotterdam. De onderwerpen waar hij zich druk over maakt, bleven wel steeds hetzelfde: migratie en veiligheid. Eerdmans is geboren in Harderwijk. Zijn vader had een assurantiekantoor, zijn moeder was predikant. Hij staat ook bekend als DJ Jopie en speelt in zijn vrije tijd graag piano.

JA21 ontstond eind 2020. Eerdmans en Nanninga hadden toen net gebroken met Forum voor Democratie. Bij de verkiezingen in 2021 haalde de partij drie zetels. De afgelopen jaren leidde Eerdmans een eenmansfractie. JA21 profileert zich als conservatief-liberaal. Een van de hoofdthema’s is het beperken van asielmigratie. De partij doet het goed in de peilingen en laat weten klaar te zijn voor deelname aan een regering ‘over rechts’, liefst met PVV en CDA.

Het gesprek in het NOS Radio 1 Journaal is vanaf 08.30 uur live te volgen via NPO Radio 1 en de livestream in de NOS-app of NOS.nl. Vanaf 09.15 uur geeft Eerdmans antwoord op kijkersvragen.

In het televisieprogramma Een Buitengewoon Gesprek stellen mensen met autisme vragen aan lijsttrekkers. Joost Eerdmans, lijsttrekker van JA21, ontkwam er niet aan om met één van hen te hakken op zijn favoriete muziek.

GroenLinks-PvdA-leider Timmermans zou na de verkiezingen het liefst met SP, Partij voor de Dieren, D66 en CDA in een coalitie stappen. Dat zei hij bij Nieuwsuur. Deze partijen hebben in de peilingen op dit moment alleen niet genoeg zetels om een meerderheid te vormen.

Timmermans koost daarom nog Volt erbij, al zag hij wel wat bezwaren: “Het gaat bij Volt wel heel drastisch, als het gaat om sociale zekerheid”, vindt hij. Hij wil na de verkiezingen met alle partijen praten over een mogelijke coalitie, behalve met PVV en Forum voor Democratie.

Regeren met de VVD is dus nog een theoretische optie, ook al heeft lijsttrekker Yesilgöz meerdere keren gezegd niet met GroenLinks-PvdA in een coalitie te willen stappen. Timmermans vindt het desondanks nog onduidelijk of hij echt door de VVD is uitgesloten. “Het is iedere dag een ander deuntje uit de VVD, ik weet het eerlijk gezegd niet. “

Lijsttrekker Frans Timmermans van GL-PvdA betwijfelt of de actie van The Rights Forum met posters van bepaalde lijsttrekkers over Gaza en Israël de juiste manier is. Het gaat om posters waarbij bijvoorbeeld Caroline van der Plas wordt afgebeeld met de tekst ‘Zij koos voor genocide’. Van der Plas vindt dat bedreigend en doet aangifte, zo maakte zij vandaag bekend.

“Als zij zich bedreigd voelt moet ze aangifte doen”, zei Timmermans. “Iedereen kiest zo zijn eigen methodes om dingen aan de kaak stellen, dit zou niet mijn methode zijn.”
In de adviesraad van The Rights Forum, opgericht door oud-CDA-premier Dries van Agt, zitten ook de voormalige PvdA-politici Hedy d’Ancona en Jan Pronk, naast D66-prominet Laurens-Jan Brinkhorst. Op de vraag bij Nieuwsuur of Timmermans zijn partijgenoten op de actie gaat aanspreken zegt hij: “Welnee, nee. Ik heb dit nu gezegd, dat ik denk dat dit niet werkt. Maar het is weer niet zo ernstig dat ik ze er op ga aanspreken.”

Van der Plas zei op NPO Radio 1 over de posteractie: “Het betekent dat zij zeggen dat ik eigenhandig verantwoordelijk ben voor genocide en een volk wil uitroeien.” Zij zegt dat dit soort acties precies is waardoor zij meer veiligheidsmaatregelen krijgt. “Ik vind het heel zwaar. Je weet niet of er iemand in die groep is die denkt ‘zij is het kwaad en ik ga haar iets aandoen’.”

In het programma Vandaag Inside van SBS6 deelt VVD-lijsttrekker Yesilöz VVD bekers uit aan de programmamakers Wilfred Genee, Johan Derksen en René van der Gijp. Maar dat is dan ook meteen het laatste leuke moment voor haar, zei Genee waarschuwend met een knipoog. Yesilgöz kreeg vervolgens inderdaad de wind van voren, vooral van Derksen. “Ik vond je een voorbeeldig minister maar je bent niet het juiste boegbeeld voor de VVD”, zo begon hij. Hij vindt Yesilgöz “niet de juiste vrouw op de juiste plaats” en vraagt haar of ze niet heeft overwogen ermee te stoppen en het stokje over te geven?

“Nee”, zegt Yesilgöz. Ze voelt zich nog steeds “verantwoordelijk voor de partij, Nederland en alles wat er in de wereld gebeurt”. Ze zegt er veel vertrouwen in te hebben dat de kiezers uiteindelijk “de ervaring van de VVD-ministers, met een oorlog op dit continent” zullen waarderen.

Ook wijst ze erop dat veel kiezers hun keuze nog niet gemaakt hebben. Met een paar extra zetels, zegt ze, kan de VVD een rol spelen in het door haar al vaker genoemde gewenste “centrumrechtse kabinet”. De VVD zal CDA, D66 en JA21 dan nog wel “iets naar rechts” moeten trekken maar ze blijft erbij dat dit de beste optie is voor een stabiel kabinet.

De uitspraken van CDA-leider Bontenbal gisteravond in Nieuwsuur over religieus onderwijs vormen nog wel een probleem waarover gesproken moet worden, vindt Yesilgöz. Bontenbal zei dat religieus onderwijs mag botsen met grondrecht van gelijkheid. Zo vindt hij bijvoorbeeld dat scholen homoseksualiteit mogen afkeuren. “Ouders kunnen hun kind altijd op een andere school inschrijven”, zei Bontenbal daarover. “Die uitspraken passen niet in een liberale democratie” vindt Yesilgöz. Ze noemt vrijheid van godsdienst “een groot goed”. “Maar zodra je dat misbruikt, moet je opkomen voor die kinderen.”

In het Grote Zorgdebat, dat door meerdere zorgpartners wordt georganiseerd, gaat de discussie over het afschaffen of halveren van het eigen risico. Als het eigen risico verdwijnt lopen de wachttijden in de zorg niet per se op, zoals sommigen denken, zeggen SP en PVV. Ze willen van het eigen risico af omdat het bedrag voor veel mensen te hoog is, zeggen deze partijen. Ook vrezen ze dat mensen nu soms zorg mijden.

Voorstanders van het eigen risico denken dat de zorg juist zal volstromen en de wachtlijsten flink oplopen als het eigen risico verdwijnt. SP-Kamerlid Dobbe noemt dat onzin. “Het zijn nog altijd de huisartsen die beslissen wie wordt doorverwezen.” Oud PVV- staatssecretaris Maeijer betoogt dat mensen die zorg mijden later alleen maar duurder worden.

D66-Kamerlid Paulisma wijst de PVV erop dat de partij in het vorige kabinet het eigen riscio wilde halveren, maar daarin niets bereikt heeft. D66 wil het eigen risico halveren voor mensen met een chronische ziekte of beperking.

Volgens de doorrekeningen van het Centraal Planbureau (CPB) loopt het eigen risico bij CDA, VVD, Volt en JA21 op tot 440 euro. Die partijen zeggen dat dat nodig is omdat de zorg anders op termijn onbetaalbaar wordt en toekomstige generaties minder goede zorg krijgen.

Volgens Julian Bushoff van GroenLinks-PvdA moeten die oplopende kosten op een andere manier verdeeld worden omdat de zorgkosten voor veel mensen als een “molensteen om hun nek” hangen. Zijn partij wil daarom het eigen risico voor iedereen halveren.

Aan het verkiezingsdebat van het Nederlands Dagblad doen alleen de christelijke partijen CDA, ChristenUnie en SGP mee. De lijsttrekkers zijn het daarin oneens over de stelling of de komst van asielzoekers de joods-christelijke cultuur bedreigt.

Stoffer (SGP) vindt van wel, door de instroom van “islamitische immigranten”. Hij is bijvoorbeeld tegen de viering van een iftar, de vastenmaaltijd tijdens de ramadan, op een ministerie en vindt dat we “moeten uitkijken dat de islam geen voorrangspositie krijgt”.

Bontenbal is het niet eens met de stelling, omdat hij de koppeling tussen migratie en joods-christelijke cultuur te direct vindt. “Er is een relatie, daar ben ik niet blind voor”, zegt Bontenbal. “Maar ik vind het van weinig zelfvertrouwen getuigen als je zegt dat de joods-christelijke cultuur daardoor bedreigd zou worden.”

Bikker is het met Bontenbal eens. Zij ziet het vooral als gevaar dat steeds minder mensen naar de kerk gaan. “Als je je eigen cultuur niet draagt, hoe zouden anderen er dan van kunnen leren? Bezoek wat vaker een kerk als je je zorgen maakt.”

Senator Niko Koffeman heeft zijn lidmaatschap van de Partij voor de Dieren opgezegd. “Ik wil de partij niet schaden maar redden”, zegt hij tegen NRC. “Dan denk ik: beter nu dan na de verkiezingen.”

Koffeman is met Marianne Thieme een van de oprichters van de Partij voor de Dieren. Hij vindt al langer dat de partij niet genoeg aandacht heeft voor dierenwelzijn.

Hij geeft zijn zetel in de Eerste Kamer niet terug aan de PvdD, maar wil wel in de fractie blijven als partijloos senator. De partij moet nog beslissen of dit kan.

Lijsttrekker Lidewij de Vos vertelt in het televisieprogramma Nieuws van de Dag waarom Forum voor Democratie als enige in de huidige Tweede Kamer uit de Europese Unie wil stappen. “We zien in de praktijk dat we de Europese Unie niet kunnen hervormen”, zegt De Vos. “Als je zelf wil gaan over asielmigratie of klimaatbeleid, is er geen andere mogelijkheid dan eruit te gaan.”

Ze wil dan dat Nederland zelf handelsdeals met andere landen gaat sluiten, net zoals het Verenigd Koninkrijk na de Brexit deed. Dat dat land daardoor uiteindelijk een slechtere handelspositie kreeg, is voor haar geen schrikbeeld. “De Brexit is enorm meegevallen in economische zin”, vindt De Vos. “En het biedt ook een heleboel nieuwe mogelijkheden.”

De Britten zijn vijf jaar later niet onverdeeld tevreden over de Brexit: uit enquêtes blijkt dat 54 procent van hen weer terug in de Europese Unie zou willen. Dat wel alleen met de eerdere uitzonderingen, zoals het behoud van de pond als betaalmiddel. Anders is nog slechts 36 procent van de Britten voor lidmaatschap van de EU.

In het programma Eva gaat het over het vormen van mogelijke coalities en het voor de verkiezingen al uitsluiten van partijen door sommigen. Het gaat onder meer over de uitspraken van VVD-lijsttrekker Yesilgöz dat de VVD niet in een links kabinet stapt.

Oud-VVD-minister Van der Wal krijgt de vraag of het wel verstandig is om naast het uitsluiten van de PVV ook samenwerking met de grootste linkse partij nu al als optie af te wijzen. Van der Wal zegt dat Yesilgöz vooral wijst op de inhoudelijke verschillen met GroenLinks-PvdA die moeilijk te overbruggen zijn.

Ze vindt dat wat anders “dan hoe de PVV echt wordt uitgesloten”. Ze vindt het op zich begrijpelijk dat je als partij van te voren duidelijk maakt wat je wel of niet ziet zitten. Ze voegt er aan toe dat ze zelf de afgelopen jaren juist “uitstekend heeft samengewerkt” met GroenLinks-PvdA.

Marleen de Rooy, politiek duider van de NOS, en Joost Vullings, politiek commentator van EenVandaag duiden in de podcast De Stemming weer de laatste ontwikkelingen in de verkiezingscampagne, zoals het debat bij RTL Tonight, het uitsluiten van partijen en het optreden van dj Jopie. En wat vinden zij van het gebruik van het woord ‘jokken’ door GroenLinks-PvdA-leider Frans Timmermans?

Deze week verspreidt de SGP naar eigen zeggen 100.000 kilo gratis aardappels door het hele land. De partij wil daarmee aandacht vragen voor voedselzekerheid en duurzaam voedsel van Nederlandse bodem. Het gaat volgens de partij om een actie van ‘SGP-ondernemers’.

“Voedselzekerheid is bedreigd bezit en krijgt onvoldoende prioriteit”, zegt Tweede Kamerlid André Flach, de nummer drie op de lijst.

De actie ging gisteren van start door honderd zakken achter te laten bij een instelling voor beschermd wonen in Ugchelen bij Apeldoorn. Daar was ook lijsttrekker Chris Stoffer bij aanwezig, gekleed in oranje overall.

Bekijk hier de video die de SGP daarover maakte:

FVD-leider De Vos is na 18.00 uur te gast in het SBS6-programma Nieuws van de dag. In de talkshow Eva (19.05 uur) zitten Jesse Klaver van GroenLinks-PvdA en oud-VVD-minister Christianne van der Wal aan tafel.

PvdD-leider Esther Ouwehand, JA21-leider Joost Eerdmans en VVD-leider Dilan Yesilgöz beantwoorden in het EO-programma Een buitengewoon gesprek (20.30 uur) vragen van journalisten met autisme.

GroenLinks-PvdA-leider Frans Timmermans en VVD-leider Yesilgöz zijn daarna ongeveer gelijktijdig op televisie. Timmermans is om 21.30 uur te gast in Nieuwsuur op NPO 2 en Yesilgöz zit aan tafel bij Wilfred Genee, Johan Derksen en René van der Gijp in het SBS6-programma Vandaag Inside.

Vanavond zijn er ook twee landelijke debatten. In Utrecht begint om 19.30 uur Het Grote Zorgdebat, waar kandidaat-Kamerleden van D66, GroenLinks-PvdA, SP, CDA, VVD en PVV aan meedoen.

De lijsttrekkers van de christelijke partijen (ChristenUnie, CDA en SGP) zijn om 20.00 uur in Veenendaal voor het verkiezingsdebat van het Nederlands Dagblad. De krant schreef dat hun verkiezingsdebat nog nooit zo snel was uitverkocht. Ongeveer 1400 mensen zijn bij het debat tussen CU-leider Bikker, CDA-leider Bontenbal en SGP-leider Stoffer dat ook via een livestream te volgen is.

In de nieuwste Peilingwijzer zijn geen grote verschuivingen te zien ten opzichte van een kleine week geleden. De kleine verschillen vallen binnen de foutmarges die bij peilingen horen. Grootste partij blijft de PVV met 29 tot 35 zetels.

De Peilingwijzer, gemaakt door politicoloog Tom Louwerse, is een gewogen gemiddelde van de zetelpeilingen van Verian/EenVandaag en Ipsos I&O. Verian/EenVandaag meldt vandaag dat het aantal zwevende kiezers ruim een week voor de verkiezingen nog niet afneemt. Bijna de helft van de mensen die van plan is te gaan stemmen, weet nog niet zeker op welke partij.

De Universiteit Utrecht heeft een verkiezingsdebat van morgenavond verplaatst in verband met de veiligheid. Het debat zou eerst in het centrum van Utrecht zijn, maar is verplaatst omdat de aankondiging “nogal wat reacties opriep”. In overleg met politie is besloten dat de politici in debat gaan op een nieuwe locatie in Utrecht Science Park.

Thierry Baudet bedankt de universiteit in een bericht op X voor het verplaatsen “zodat iedereen veilig mee kan doen”. Volgens Baudet gaat het om een geweldsdreigement van links-extremisten. Bij de universiteit is geen geweldsdreigement binnengekomen, laat een woordvoerder aan de NOS weten.

Het debat wordt georganiseerd door drie studieverenigingen van de faculteit recht, economie, bestuur en organisatie. Naast FVD doen ook politici van CDA, D66, GroenLinks-PvdA, SP en VVD mee aan het debat.

De pro-Palestijnse actiegroep Utrecht Student Encampment organiseert een lawaaiprotest tegen de deelname van Baudet. De beweging vindt dat de universiteit met zijn deelname “een podium biedt aan fascisten”.

De universiteit wil er met de verplaatsing voor zorgen dat het debat en de demonstratie veilig kunnen doorgaan. “Een verkiezingsdebat waar gediscussieerd wordt, dat kan natuurlijk op de universiteit. Wat je er ook van vindt, het gaat hier om een democratisch verkozen politicus. En het debat mag schuren, dus dat kan gewoon.”

D66-leider Jetten heeft sinds begin vorige maand van alle lijsttrekkers de meeste landelijke media-optredens gehad. Dat meldt persbureau ANP op basis van een inventarisatie onder lijsttrekkers die al in de Tweede Kamer zitten. Het ANP komt uit op 38 landelijke media-optredens voor Jetten.

GroenLinks-PvdA-leider Timmermans, CDA-leider Bontenbal en VVD-leider Yesilgöz waren alle drie meer dan twintig keer te gast op televisie, radio en in de kranten. Het persbureau telde ook de landelijke debatten mee.

Jetten deed afgelopen seizoen mee aan De Slimste Mens, waar hij als derde eindigde. Ook zonder deze afleveringen was Jetten volgens het ANP net iets vaker te gast in de media dan Timmermans.

De lijsttrekkers van de kleinste partijen moesten het doen met enkele landelijke media-optredens. Deze partijleiders moeten het veelal hebben van programma’s die alle lijsttrekkers uitnodigen zoals Sven op 1, Dit is de Dag en het NOS Radio 1 Journaal.

De Nederlandse Orde van Advocaten (NOvA) heeft telfouten gemaakt in een gisteren gepresenteerd rapport. “Dit is echt een stommiteit, dit had nooit mogen gebeuren”, zegt een woordvoerder van de NOvA tegen persbureau ANP. Een onafhankelijke commissie van wetenschappers en advocaten toetste de plannen in de verkiezingsprogramma’s van zittende partijen in de Tweede Kamer op rechtstatelijkheid.

De commissie concludeerde dat twaalf van de vijftien partijen onrechtstatelijke plannen hebben, maar dat zijn er elf. Denk had hier niet tussen moeten staan. Ook zijn er fouten gemaakt in de optelling van plannen die tegen de rechtstaat indruisen of een risico vormen voor de rechtsstaat. Zo werd geconcludeerd dat de PVV 30 voorstellen heeft die onrechtstatelijk zijn, maar dat zijn er 23. Bij FVD zijn het er 24 in plaats van 33.

De NOvA-woordvoerder zegt dat de fouten “mede door de tijdsdruk” zijn gemaakt. De advocatenorde heeft een nieuwe versie met aangepaste cijfers gepubliceerd en zegt tegen ANP contact op te nemen met de partijen.

Ook JA21-lijsttrekker Joost Eerdmans mengt zich in de discussie over religieuze scholen, die gisteravond werd aangewakkerd. Hij vindt dat er niet gemorreld moet worden aan artikel 23 van de Grondwet, dat burgers de vrijheid geeft om een school op te richten op basis van een religie.

“Niet alleen is dat een ongelooflijk lang en moeizaam traject, maar het geeft ook niet direct een oplossing voor het probleem dat op diverse islamitische scholen toch wel op een vreemde manier naar homo’s wordt gekeken en naar hoe vrouwen zich moeten gedragen en dat willen wij niet in ons onderwijs”, zei hij in het radioprogramma Sven op 1. Zijn oplossing is om “de inspecties op het islamitisch onderwijs verder op te schroeven”.

CDA-leider Henri Bontenbal zei gisteren in Nieuwsuur dat artikel 23 soms botst met artikel 1, dat gaat over gelijke behandeling van iedereen die zich in Nederland bevindt. maar hij vindt dat die spanning mag blijven bestaan. Daar zijn andere partijen het niet mee eens.

Bekijk hier het onderzoek dat Nieuwsuur eerder deze maand publiceerde:

Het standpunt van CDA-leider Bontenbal over religieuze scholen kan op kritiek rekenen van GroenLinks-PvdA, D66 en de VVD. Eerder gaf de CDA-leider aan dat juist deze drie partijen naast JA21 in zijn ideale coalitie zitten. Gisteravond zei Bontenbal in Nieuwsuur dat religieus onderwijs mag botsen met het grondrecht van gelijkheid.

“Bizar”, schrijft VVD-Kamerlid Bente Becker op X, dat Bontenbal voor “gereformeerde en islamitische scholen ruimte wil houden om kinderen te leren dat je als homo geen partner mag hebben”.

GroenLinks-PvdA-Kamerlid Lisa Westerveld sluit zich hierbij aan. “Een school moet een veilige plek zijn voor álle leerlingen. Dat staat ook in de wet. Het afwijzen van homoseksuele relaties geeft de boodschap dat iemand niet zichzelf mag zijn. Dat mag niet én is ronduit schadelijk.”

In het televisieprogramma Goedemorgen Nederland zei D66-leider Jetten dat bij “Bontenbal de C in het CDA stevig doorklinkt als het gaat om hoe belangrijk is vrijheid van godsdienst versus het bestrijden het van andere onvrijheden”. Hij noemt het samen met euthanasie en abortus onderwerpen om over te onderhandelen.

In artikel 23 van de grondwet is geregeld dat burgers de vrijheid hebben om een school op te richten op basis van een religie of levensovertuiging. Die scholen worden bijzondere scholen genoemd en worden net als openbare scholen uit de openbare kas betaald. Wel moeten ze aan de kwaliteitseisen voldoen.

Artikel 23 bestaat sinds 1917. Er ging een jarenlange schoolstrijd aan vooraf, die eindigde in een compromis: de zogeheten Pacificatie. De confessionelen kregen het recht op door de overheid gefinancierde scholen op religieuze grondslag. In ruil daarvoor kregen de liberalen en sociaaldemocraten ruimte om het algemeen kiesrecht in de grondwet te regelen.

In de livestream van de NOS beantwoordt SP-lijsttrekker Jimmy Dijk vragen van kijkers. Joeri wil weten welke punten de SP per se in een regeerakkoord wil hebben. Dijk antwoordt dat hij in elk geval de Nederlandse economie wil beschermen tegen “buitenlandse aandeelhouders en roofkapitalisten, die het land vooral leegroven en onze economie uithollen”.

Verder wil hij, als het over migratie gaat “dat mensen vanaf dag 1 kunnen integreren”. Of het nou over arbeids- of asielmigratie gaat, mensen moeten wat hem betreft meteen Nederlands leren. “Anders kun je nooit een gemeenschap vormen.”

Minke wil weten waarom de SP tegen de monarchie is. “Wij vinden dat er gekozen staatshoofd moet zijn in Nederland”, antwoordt Dijk. Maar hij wil het koningshuis niet meteen afschaffen. “Laten we het mooi ceremonieel maken, want er zijn mensen die er nog waarde aan hechten.”

SP-leider Jimmy Dijk is tegen het verhogen van de NAVO-norm naar 5 procent van het bruto binnenlands product (bbp). “Ik heb gevraagd aan onze minister-president: waar is het voor nodig? Kreeg ik geen antwoord op. Het gaat over tientallen miljarden en het gaat wel ten koste van onze zorg de komende tijd. Dat betekent dat mensen niet in een verzorgingshuis komen, dat de wijkverpleging wordt wegbezuinigd, dat er op de ouderen- en gehandicaptenzorg wordt bezuinigd, dat het basispakket wordt uitgekleed en dat het eigen risico wordt verhoogd.”

Hij vindt het, kortom, niet goed om “dogmatisch” elk jaar 5 procent van “ieders inkomen” uit te geven aan de NAVO-norm. “Dan wordt onze welvaartsstaat omgebouwd tot een oorlogsmachine.”

De SP wil meeregeren. Lijsttrekker Jimmy Dijk zegt in het NOS Radio 1 Journaal dat het misverstand lijkt te bestaan dat zijn partij altijd in de oppositie wil blijven, maar “niets is minder waar”. Hij herhaalt nog eens dat hij een coalitie wil van SP tot CDA, een coalitie van “gemeenschapsdenkers”.

Dijk is voor het eerst lijsttrekker van de SP. Hij volgde in 2023 Lilian Marijnissen op, die vertrok nadat de partij voor de zevende keer op rij had verloren. Daardoor zijn er nu nog 5 zetels over van de 25 in 2006.

Een verklaring is vaak dat de SP-kiezers naar de PVV zijn gegaan, omdat ze ervan uitgingen dat die partij de problemen in de wijken beter zou aanpakken. Dijk stelt dat zijn partij als eerste een migratiesaldo van 40.000 hanteerde, maar wel ruimte wil houden voor mensen die vluchten voor oorlog en geweld.

De Autoriteit Persoonsgegevens (AP) waarschuwt mensen om niet te vertrouwen op stemadvies van AI-chatbots. De privacywaakhond concludeert uit eigen onderzoek dat deze adviezen gekleurd en onbetrouwbaar zijn. Wie kunstmatige intelligentie vraagt welke partij het beste bij hen past, komt volgens AP opvallend vaak bij twee partijen uit: de PVV of GroenLinks-PvdA.

Lees het artikel hieronder:

SP-lijsttrekker Jimmy Dijk (39) is vanochtend te gast in het NOS Radio 1 Journaal. Hij is voor het eerst lijsttrekker van de SP. In december 2023 volgde hij Lilian Marijnissen op als partijleider Hij was toen net negen maanden Kamerlid. Dijk groeide op in Oldenzijl, in het noorden van de provincie Groningen, als zoon van een Rotterdamse vader en een Franse moeder. Hij studeerde sociologie in de stad Groningen, waar hij ook raadslid werd voor de SP. Hij staat bekend als een aanvallend debater, een “straatvechter”. Hij noemt zijn vader, een harde werker die vaak meerdere banen tegelijk had, als zijn grote voorbeeld.

De Socialistische Partij (SP) werd in 1972 opgericht als variant op de Partij van de Arbeid. Ook de SP richtte zich op werknemers, maar op een radicalere manier. Het duurde twee decennia voor de partij in de Tweede Kamer kwam. Een van de eerste SP-Kamerleden was Jan Marijnissen. De leuze was destijds: “Stem tegen, stem SP”. De partij heeft nog altijd een tomaat (om mee te gooien) als symbool. Op het hoogtepunt had de SP 25 zetels, daar zijn er nog vijf van over. De SP zit tot nu toe steeds in de oppositie.

Het gesprek in het NOS Radio 1 Journaal is vanaf 08.30 uur live te volgen via NPO Radio 1 en de livestream in de NOS-app of NOS.nl. Daarna, vanaf 09.15 uur, geeft Dijk antwoord op kijkersvragen.

Bij Nieuwsuur wordt CDA-lijsttrekker Bontenbal gevraagd naar zijn standpunt over reformatorische en islamitische scholen die gelijke rechten voor mannen en vrouwen en homoseksualiteit afwijzen. Bontenbal zat op een reformatorische school, maar denkt zelf heel anders over dit soort onderwerpen. Toch is hij huiverig om deze scholen aan te pakken. Spanning tussen grondrechten mag bestaan in een liberale samenleving, vindt hij. Het gelijkheidsbeginsel staat in de Grondwet, maar ook de vrijheid van godsdienst en de onderwijsvrijheid.

“We vinden het tegenwoordig moeilijk om in een maatschappij te leven waar mensen een totaal andere mening hebben dan wijzelf”, stelt Bontenbal. “Het moet niet worden: laat iedereen vrij die denkt zoals wij. Wat verliezen we als scholen dit verbieden?” Hij vindt dat scholen ruimte moeten houden om een religieus standpunt in te nemen. “Pluriformiteit moet kunnen blijven bestaan, maar wel binnen de grenzen van de wet.”

Gevraagd naar zijn favoriete coalitie, kiest Bontenbal voor samenwerking met VVD, GroenLinks-PvdA, D66 en JA21. Gezien de peilingen maakt hij kans premier te worden van zo’n brede middencoalitie.

Als het CDA inderdaad gaat regeren, dan verwacht hij veel nieuwe gezichten onder de ministers en staatssecretaris. “Ik wil daar ook het nieuwe CDA laten zien.” Misschien zitten er ook een paar mensen bij uit de nieuw gekozen fractie. “Maar de fractie is geen wachtkamer voor het kabinet.”

Nieuwsuur deed eerder onderzoek naar lessen op reformatorische en islamitische scholen:

Verschillende partijen, vooral aan de rechterkant, willen af van het automatisme dat het basispakket in de zorg steeds wordt aangevuld met nieuwe behandelingen en medicijnen. Op die manier willen ze de zorgkosten beteugelen. Maar wat betekent dat voor patiënten en de zorg?

Lees hier meer over dat onderwerp:

‘Ga stemmen’, luidt de oproep die Wilders vandaag doet in De Telegraaf. De PVV-leider heeft baat bij een hoog opkomstpercentage, zo bleek bij eerdere verkiezingen.

Politiek duider Arjan Noorlander legt in Nieuwsuur uit hoe dat zit. En wat de verwachtingen zijn van de opkomst bij de komende Tweede Kamerverkiezingen.

BBB heeft hun door Jesse Klaver verkregen bijnaam ‘palingpopulist’ nog verder omarmd. In een café in Volendam lanceerden BBB-leider Van der Plas en kandidaat Keijzer het nummer PalingPopulist. De geuzennaam ontstond anderhalve week geleden tijdens een debat over de woningnood in de talkshow Pauw & De Wit. Klaver van GroenLinks-PvdA verweet Keijzer toen ‘palingpopulisme’.

Daarop ging Keijzer langs bij een viskraam in Zandvoort om een broodje paling te eten en nu heeft BBB ook een nummer gelanceerd. “Ik zing voor de vissers, de werkers en het volk. De stem die niemand hoort, maar wel bestaat”, klinkt het. “Noem me maar hoe je wilt. Ik ben een palingpopulist.”

BBB heeft niet bekendgemaakt of ook dit lied door AI is gemaakt. Tegen RTL zei BBB’er Henk Vermeer eerder dat het officiële campagnelied wel met behulp van kunstmatige intelligentie tot stand kwam. Voor de Tweede Kamerverkiezingen van 2023 liet BBB ChatGPT meeschrijven aan het verkiezingsprogramma, bleek destijds uit een rondvraag van BNR.

De meeste gemeenten hebben genoeg vrijwilligers gevonden om op 29 oktober stemlokalen te bemannen en na afloop stemmen te tellen, maar in sommige plaatsen ging dat niet zonder slag of stoot. Dat meldt persbureau ANP op basis van een rondgang langs ongeveer 200 gemeenten.

“We merken dat men minder bereidwillig is om mee te helpen en dat de interesse achteruitgaat”, zegt de gemeente Eemsdelta tegen het ANP. Zo is het lastig voor de Groningse gemeente om jongeren enthousiast te krijgen. Ook de gemeente Best in Brabant worstelt hiermee. Er zijn “meer dan genoeg” aanmeldingen van 65-plussers, maar “er melden zich significant minder inwoners die jonger zijn”.

In meerdere gemeenten zoals Heerlen, Roerdalen, Harderwijk en Boekel is de reservelijst bepaald niet lang. “We hopen van harte dat er geen griep uitbreekt”, meldt de laatstgenoemde gemeente. In Geldrop-Mierlo speelt dit probleem niet, al had het wel wat voeten in de aarde om genoeg vrijwilligers te vinden. “We moesten herhaaldelijk extra oproepen doen om alle vacatures voor teller en reserveteller in te vullen.”

Elf van de vijftien partijen in de Tweede Kamer hebben plannen die indruisen tegen de rechtsstaat. Dat concludeert de Nederlandse Orde van Advocaten (NOvA) na het doorlichten van de verkiezingsprogramma’s. De PVV en Forum voor Democratie (FVD) spannen de kroon. In zeker dertig gevallen zijn plannen van deze partijen onrechtsstatelijk, stelt een onafhankelijke commissie van de beroepsorganisatie voor advocaten.

Zo wil de PVV een verbod op islamitisch onderwijs en de BBB een verbod op het oprichten van nieuwe islamitische scholen, wat in strijd is met het discriminatieverbod en de vrijheid van onderwijs. De PVV, FVD en JA21 willen een totale asielstop, wat volgens de NOvA in strijd is met internationale verdragen die voorschrijven dat asielzoekers niet mogen worden teruggestuurd naar een land waar ze mogelijk gevaar lopen.

Het standpunt van NSC en VVD dat de opvang voor overlastgevende asielzoekers moet worden versoberd, is volgens de advocaten ook niet in lijn met internationale afspraken. GroenLinks-PvdA, Volt, Partij voor de Dieren en Denk hebben volgens de NOvA geen voorstellen gedaan die in strijd zijn met de rechtsstaat.

De NOvA heeft naast rode ook gele vlaggen uitgedeeld voor plannen die een risico vormen voor de rechtsstaat. Alle partijen hebben minstens één gele vlag gekregen. FVD kreeg de meeste gele vlaggen (18), terwijl D66 er één kreeg toebedeeld.

De NOvA spreekt van een zorgelijke ontwikkeling. In ruim tien jaar is het aantal partijen dat plannen heeft die indruisen tegen de rechtsstaat, flink toegenomen. In 2012 werden de verkiezingsprogramma’s voor het eerst doorgelicht en hadden slechts twee partijen volgens de advocatenorde onrechtsstatelijke plannen.

VVD-leider Yesilgöz zegt tegen nieuwszender BNR dat ze juist “trots” is op de plannen die door de NOvA als onrechtsstatelijk worden gezien. Op X schrijft de VVD-leider dat plannen om criminelen steviger aan te pakken en het Nederlanderschap afpakken na een veroordeling voor een terroristisch misdrijf zijn bedoeld om “op te komen voor onze veiligheid en vrije rechtsstaat”. “Dat je de wet wil wijzigen betekent niet dat je tegen de rechtsstaat in gaat.”

Als je kritisch bent op fatbikes, dan moet je op NSC stemmen. Dat zei lijsttrekker Van Hijum in de stream op NOS.nl in antwoord op de vraag van een kijker. Hij wees erop dat er een speciale fatbike-stemwijzer is (van de podcast Politieke Popcorncast).

“Bij die stemwijzer kom je bij ons uit”, zei Van Hijum. “Wij zijn voor strengere maatregelen.” De partij wil fatbikes niet verbieden, maar “als je er een hebt, dan moet je hem wel veilig gebruiken”.

NSC is onder meer voor een minimumleeftijd, een helmplicht en strenge handhaving. In Den Haag wordt al een tijd gesproken over strengere regulering voor fatbikes, maar tot nu toe zonder concreet resultaat.

Kijk hier de stream terug:

NSC staat er slecht voor in de peilingen -zelfs op nul zetels – maar lijsttrekker van Hijum denkt dat er wel een toekomst is voor zijn partij. “Tachtig procent van de kiezers heeft de keuze nog niet gemaakt”, stelt hij in een interview op NPO Radio 1.

Volgen Van Hijum is er ruimte voor een partij die “de controlerende taak” en “opstaan tegen onrecht” hoog in het vaandel heeft. “Pas op 29 oktober beslissen mensen wat ze stemmen.”

De partijleider erkent dat het NSC de afgelopen regeerperiode “onvoldoende” is gelukt om iets teweeg te brengen. “We zijn in een kabinet gestapt met partijen die te ver van ons af stonden, de PVV voorop”, aldus Van Hijum. “Dat hadden we niet moeten doen.”

Met twinitig zetels kwam NSC bij de laatste verkiezingen de Tweede Kamer in, maar nu staat de partij al tijden op nul zetels in de peilingwijzer. EenVandaag zocht uit waar al die zetels naartoe gaan.

Uit onderzoek van EenVandaag en Verian blijkt dat de grootste groep voormalige NSC-stemmers nu bij het CDA uitkomt. Ruim een kwart zou op dit moment op die partij stemmen. Een ongeveer even groot aantal kiezers stapte in 2023 juist over van het CDA naar NSC. Een deel van de voormalige NSC-stemmers vindt zijn toevlucht bij partijen als JA21, D66, de SP, Forum voor Democratie en de SGP.

Zo meteen is NSC-lijsttrekker Van Hijum te gast bij de NOS. Vanaf 08.30 uur is hij live te zien in deze stream op NOS.nl en in de app.

Eddy van Hijum (53) is sinds juni partijleider van NSC. In de chaos na het vertrek van Pieter Omtzigt schoof het bestuur hem naar voren als opvolger. Hij was een vertrouweling van Omtzigt, met wie hij een lange geschiedenis in het CDA deelt. Van Hijum was van 2003 tot 2014 CDA-Kamerlid en daarna gedeputeerde in Overijssel. Bij de oprichting van Nieuw Sociaal Contract meldde hij zich direct. Hij was NSC-minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, en is nu fractieleider in de Tweede Kamer.

Nieuw Sociaal Contract (NSC) is in 2023 opgericht door Pieter Omtzigt, die faam genoot vanwege zijn rol in de toeslagenaffaire. De partij haalde in één klap twintig Kamerzetels en nam na lang twijfelen deel aan een coalitie met de PVV. Het kabinet-Schoof werd geen succes. Na de PVV stapte ook de NSC eruit. De partij lijkt soms op zijn laatste benen te lopen, maar houdt de moed erin en gaat opnieuw vol voor “goed bestuur” en “herstel van vertrouwen in de overheid”.