Journalisten die gevaar lopen lijkt soms iets van verre landen – oorlogen, dictaturen, regimes die de pers willen knevelen. Maar ook hier in Nederland voelen journalisten de druk. Denk aan de moord op Peter R. de Vries. Denk aan de aanslag op de redactie van De Telegraaf in 2018, toen een auto op de gevel van het gebouw werd ingereden. Denk aan verslaggevers die bijzondere politiebescherming nodig hebben.
Lees ook:Moordenaar journalist waar ook ter wereld moet vrezen voor dit Nederlandse coldcaseteam. ’Opdrachtgever zat ondergedoken op landgoed voormalige president’
Maar denk ook aan de voortdurende stroom van onlinebedreigingen en intimidaties richting verslaggevers. Straffeloosheid – of het idee dat bedreigingen toch geen gevolgen hebben – werkt als een gif. Het voedt angst, ondermijnt het vertrouwen en tast de fundamenten van onze democratie aan.
Gaza: het dodelijkste front voor journalisten ooit
2 november is dit jaar een dag om in het bijzonder de journalisten in Gaza te herdenken. Sinds het uitbreken van het conflict op 7 oktober 2023 zijn er meer dan tweehonderd journalisten en mediamedewerkers, meestal Palestijnen, gedood in de Gazastrook — een ongekende tol in de moderne journalistiek. Hier stierf de persvrijheid letterlijk aan de frontlinie. Het gaat om collega’s, vaak lokale journalisten, die verslag uitbrachten terwijl ze gebombardeerd en beschoten werden, zonder dat ze een veilig heenkomen hadden,
Wanneer een verslaggever sterft, sterft niet alleen een leven, maar ook een boodschapper, en daarmee een stukje waarheid.
Een nieuw strijdtoneel: de digitale wereld
De editie 2025 van de Dag tegen de Straffeloosheid legt daarnaast de focus op een nieuw, sluipend gevaar: AI-gestuurde aanvallen op (vooral) vrouwelijke journalisten. Onder de noemer ’Chat GBV’ – AI-facilitated Gender-Based Violence – waarschuwt de Unesco voor een explosieve groei van deepfakes, haatcampagnes en digitale manipulatie van vrouwen in de journalistiek.
Volgens onderzoek werd 73 procent van de vrouwelijke journalisten wereldwijd online bedreigd, en één op de vier van hen ondervond ook fysieke gevolgen. Met de opkomst van generatieve AI – die beelden vervalst, stemmen kloont, identiteiten misbruikt – vervaagt de grens tussen online intimidatie en reële bedreiging.
De prijs van het zwijgen
De gevolgen van de online-bedreigingen kunnen nefast zijn voor de persvrijheid. Wie voortdurend wordt bedreigd of zijn collega’s ziet worden aangevallen, zwicht onder het gewicht van angst. Journalisten verwijderen berichten, vermijden gevoelige onderwerpen of haken helemaal af. En met elke stem die verdwijnt, verliest de samenleving een stukje waarheid.
Dit is dus niet alleen een strijd om de veiligheid van journalisten, het is ook een strijd om het recht van burgers om goed geïnformeerd te worden. Als de boodschapper wordt gestraft, verdwijnt de boodschap.
Tijd voor actie – hier en nu
De Unesco roept overheden op om wetten te versterken, techbedrijven verantwoordelijk te houden en de bescherming van journalisten – vooral vrouwen – te verbeteren. Ook in Nederland moeten politie en justitie bedreigingen tegen verslaggevers serieus nemen en moeten redacties blijven investeren in veiligheid en solidariteit.
De 2e november mag geen dag van stilte zijn, maar van actie. Want de vrijheid van de pers verdwijnt niet met één klap. Ze sterft langzaam, elke keer dat geweld onbestraft blijft.
Peter Vandermeersch is Mediahuis Fellow ’Journalistiek en Samenleving’. Hij was hoofdredacteur van NRC en van De Standaard.