DuurzaamheidWaarom is het zo moeilijk de dingen die slecht zijn voor de planeet links te laten liggen? Dat vraagt Mariët Meester zich af als ze wordt betrapt op een groene faux pas.
Mariët Meester | Gepubliceerd op 31 oktober 2025 | Leestijd 7 minuten
Voor mijn lunchwandeling had ik ditmaal een route genomen die langs een bepaalde winkel voerde. Op de terugweg, mijn buit droeg ik mee in een neutrale tas, hoorde ik achter me iemand mijn naam roepen. Ik draaide me om en zag een vriendin die haar hond uitliet. In mijn kringen is ze een van de weinigen die mijn verbijstering deelt over het gemak waarmee anderen keer op keer in het vliegtuig stappen, vooral jonge mensen en natuurliefhebbers die dat doen begrijpen we niet goed. Ze verpesten dan toch hun eigen leefmilieu? Zo praten wij met elkaar, we zeggen dingen als: „In feite staat vliegen gelijk aan het laten van enorme scheten in andermans lucht. Dat verdoezelen die mensen, dan zitten ze ineens in een ander land en plaatsen de ene na de andere showfoto op de socials. Maar hoe ze daar zijn gekomen blijft onbesproken.”
Deze vriendin is ook nog mijn impresario, ze regelt lezingen over mijn boeken, dus ze kent de thema’s die belangrijk voor me zijn. Ze weet dat ik al decennia naar duurzaamheid streef en dat probeer uit te dragen in wat ik doe en schrijf. Op Facebook en Instagram pleeg ik niet over vliegvakanties, maar over mijn kringloopvondsten te vertellen, zoals de chique tweedehands ensembles die ik voor mijn hoogbejaarde schoonmoeder heb gescoord. Deze vriendin vindt zoiets geweldig.
Ditmaal vroeg ze, ik vreesde het al, waar ik naartoe was geweest. In een poging tot uitstel antwoordde ik semi-grappig: „Naar de Aktiejón. Ik had een tafelzeil nodig voor de tuintafel en dat kost ergens anders wel vier- of vijfmaal zoveel.”
Ze doorzag me onmiddellijk. „Naar de Action? Maar dat is hééééél slecht…”
De boter op mijn hoofd gutste in stromen naar beneden.
Twee tientjes
Eerlijk gezegd doe ik best vaak iets wat niet in overeenstemming is met wat ik pretendeer. Laatst ben ik in ons autootje, met mijn levensgezel aan het stuur, naar het centrum van Den Haag gereden. Hij heeft zijn rijbewijs pas op zijn drieënveertigste gehaald, toen we genoeg hadden van het gesjouw met spullen en ook wij graag de vrijheid van het eigen gemotoriseerde vervoer wilden meemaken. We gingen iets uitzoeken in het Nationaal Archief. Van tevoren had ik de kosten van de trein en de auto tegen elkaar afgewogen. De auto bleek twintig euro goedkoper – waarbij ik de verzekering en de wegenbelasting voor het gemak niet meetelde. In de tunnelbak van de A12 dacht ik aan de protesten van Extinction Rebellion tegen de subsidiëring van de fossiele industrie. Via de benzine die wij hadden getankt, was ik nu zelf die industrie aan het subsidiëren vanwege een schamele besparing van twee tientjes.
Mensen houden van de voorkant en ontkennen de achterkant
De metafoor van het menselijke uitlaatgas is helemaal zo gek nog niet. Met de winden die gepaard gaan met het verteringsproces van één mens, kan volgens de auteur van Het ultieme schetenboek (2006), filosoof en godsdienstwetenschapper Bart Lauvrijs, dagelijks een ballon worden gevuld. Het verteringsproces van vliegtuigen, en van een auto als de onze, mag daar best mee vergeleken worden: ook die komen alleen vooruit wanneer ze worden gevoed met een product van organische oorsprong, waarna er verbrandingsgassen verschijnen op een plek die de gebruiker niet ziet of ruikt. Mensen houden van de voorkant en ontkennen de achterkant, je zou het haast een natuurwet kunnen noemen. Wanneer je niet direct de nadelen ervaart, zal het allemaal vast wel meevallen.
Bij het parkeren in Den Haag kwam de volgende vorm van hypocrisie aan het licht: een betaalpas van ING. We sparen groen, en hebben ooit geprobeerd ook onze betaalrekeningen over te hevelen, maar we ontdekten halverwege een praktisch nadeeltje en bleven toch maar bij de bank die investeringen doet waar we niet achter staan.
Op de terugweg, weer in de auto, maakte ik een mentale lijst van wat ik verder hardnekkig verkeerd blijf doen. Bovenaan stonden de klusmaterialen die we gebruiken. Verf en vulmiddelen van de ‘gewone’ bouwmarkt, terwijl er in onze woonplaats toch echt een winkel met ecologische alternatieven bestaat. Kunststof keukensponsjes, die microplastics afscheiden die via drinkwater en voeding tot in onze hersenen kunnen komen, wat is vastgesteld door wetenschappers. Gele schoonmaakdoekjes heb ik wel vervangen door iets plantaardigs dat volgens de verpakking plastic free is, maar bij de sponsjes ben ik nog steeds te labbekakkerig om ernaar te zoeken, wat me doet denken aan wat een vriend ooit zei die jarenlang in de gevangenis heeft gezeten. Na observatie van zijn medegedetineerden was hij tot de conclusie gekomen dat de meesten van hen daar waren beland ‘door een verkeerd gebruik van de wil’.
Op de lijst die ik in gedachten maakte kwamen ook Facebook en Instagram. Via die sociale media ondersteun ik de Amerikaanse koninkjes die hun eigenbelang vooropstellen, opportunistische materialisten die geen seconde nadenken over de impact van hun handelen. Alleen het energieverbruik al! Maar de nadelen van opstappen zijn me te groot, dan ben ik mijn podium kwijt. Duidelijk een geval van verkeerd gebruik van de wil.
Een beperkte hoeveelheid wilskracht
Eenmaal weer thuis deed ik een test op de website van Milieu Centraal. Zou ik, zogenaamde deugneus, de aarde soms meer belasten dan ik doe voorkomen? Hoe groot is de werkelijke CO2-voetafdruk van mijn huishouden?
De eerste testvragen gingen over gebruik van gas en stroom. Daarna kwamen er vragen over eten en drinken en het kopen van nieuwe spullen. Tot mijn opluchting kwam eruit dat onze voetafdruk laag is, alleen het transport kan beter. Sinds we een auto hebben, is ons uitgangspunt dat we niets meer doen dat we als een opoffering ervaren. Door de kille stations vind ik treinreizen binnen Nederland niet prettig. Ik ga voor win-winsituaties, ik doe alleen dingen die samengaan met plezier. Als ik op een comfortabele zetel in een internationale hogesnelheidstrein door Frankrijk of Spanje zoef, heb ik het gevoel dat ik luxer reis dan wanneer ik me in een vliegtuigstoeltje zou laten persen.
In een variant op wat die vriend tegen me zei, vermoed ik dat ieder individu een beperkte hoeveelheid wilskracht ter beschikking heeft. En dan bedoel ik wilskracht zoals Immanuel Kant die ongeveer heeft gedefinieerd: de kracht om in vrijheid beslissingen te nemen die ook voor anderen gunstig kunnen zijn. Die beperkte hoeveelheid moet je, lijkt mij, bewaren voor de belangrijke kwesties. Om niet in de verleiding te komen ‘troep’ te kopen, haal ik daarom iedere week een papieren tas die door anderen is gevuld met onbespoten groenten en fruit, zodat ik mijn reservoirtje wilskracht niet hoef aan te spreken om te bedenken wat we gaan eten. Bij producten die incidenteel nodig zijn, zoals verf of tafelzeil, blijkt de wilskracht alweer verbruikt.
Volharden in nietsdoen
Uiteraard is het ergerlijk dat dit soort overwegingen nodig zijn, dat je als consument constant moet uitzoeken of iets soms schadelijk is. Erich Fromm, de filosoof en psychoanalyticus, heeft er in 1976 over geschreven in zijn boek Een kwestie van hebben of zijn. Hij legt uit dat het streven naar een ‘goede’ leefwijze vroeger de vervulling van een religieuze of ethische eis was. Dat geldt nu niet meer, voor het eerst in de geschiedenis heeft dat streven te maken met de fysieke overlevingskansen van de mensheid. In andere woorden: we móéten wel.
„Het bijna ongelooflijke feit doet zich echter voor dat er weliswaar lippendienst wordt bewezen aan de noodzaak tot mentaliteitsverandering, maar dat er in feite nog steeds nauwelijks serieuze pogingen worden ondernomen om datgene wat zich al decennia als een ernstige crisis aandient uit de weg te gaan”, schrijft Fromm. En nu komt het: „Terwijl in het particuliere leven alleen een volslagen krankzinnige passief zou blijven tegenover een dergelijke bedreiging van zijn bestaan, doen degenen die verantwoordelijk zijn voor de publieke zaak vrijwel niets om de fatale ontwikkeling te keren. En nog curieuzer is dat wij, die ons lot aan hen hebben toevertrouwd, hen laten volharden in dat nietsdoen.”
Schreef deze milde humanist dit nou echt bijna vijftig jaar geleden?
Waarom zetten we onze intellectuele capaciteiten in voor technologische vernieuwing, maar niet voor fundamentele maatschappelijke reconstructie? vraagt Erich Fromm zich af. Meermaals heb ik het colofon van zijn boek bekeken: schreef deze milde humanist dit nou echt bijna vijftig jaar geleden?
Wat hoop
Ja, de verandering moet komen van ‘degenen die verantwoordelijk zijn voor de publieke zaak’, van de politiek en de industrie. Waarom dan miepen over iets als de partikeltjes plastic die loskomen van mijn keukensponsjes? Karrenvrachten plastic verdwijnen dagelijks in zee, wereldwijd zo’n elf miljoen ton per jaar. Wat verandert één persoon daar nou aan? Wil je geen schade aanrichten, dan kun je beter stoppen met leven – waarna het probleem van de vervuilende uitvaart zich aandient.
Weer maak ik een mentale lijst. Waarom als individu koppig blijven proberen duurzame keuzes te maken? Om een ‘goed mens’ te zijn? In mijn geval is dat te positief gedacht. Ik doe het om toch nog ergens greep op te hebben, dat is de essentie. Het loopt op aarde behoorlijk uit de hand, maar aan mij zal het niet liggen, zoiets. Het wereldnieuws volgen is bijna ondraaglijk geworden, dit kan ik in mijn leventje tenminste nog doen, dit geeft wat hoop.
Als je het erbij laat zitten ‘omdat het toch niet helpt’, ben je net als degenen die zich kwaad maken als de velden geel kleuren door onkruidverdelger glyfosaat, maar dat in stand houden door producten te kopen die op glyfosaatvelden zijn geteeld. Het is een kip-eiverhaal, natuurlijk. Maar dan ben ik toch liever de kip, want ik kan er niet voor kiezen het ei te zijn. In de psychologie heet zoiets ‘intrinsieke motivatie’: de beloning is in het handelen ingebouwd.
Op een nog pragmatischer manier speelt in mijn geval eigenbelang een rol: ik wil graag gezond blijven, dan lijkt het me beter ecologisch voedsel te eten. Verder zijn er af en toe ook successen. Pas ben ik naar Intratuin geweest, waar ik ietwat bezwaard binnenkwam en opgetogen naar buiten ging: het tuincentrum blijkt wél verantwoordelijkheid te nemen, plotseling stond het vol gifloos geteelde planten. Nadat individuen er jarenlang op hadden gehamerd, is het inzicht doorgedrongen en heeft de directie er consequenties aan verbonden. En zo hebben initiatieven van onderop wel degelijk effect op degenen die aan ons willen verdienen.
Wat ik moeilijk blijf vinden, is anderen niet langs mijn morele meetlat te leggen, daar worstel ik evengoed mee als met mijn eigen falen. Wanneer jonge familieleden voor een tripje van enkele dagen het vliegtuig nemen, zal ik daar nooit iets van zeggen. Maar ’s nachts lig ik er wel wakker van, dan vraag ik me af hoe het toch komt dat we als mensen zo weinig rekening houden met de gevolgen van onze daden.
En telkens kom ik bij dat beperkte voorraadje wilskracht terug: als iets makkelijk kan, doen we het niet op de moeilijke manier, zo zitten we in elkaar. We weten best dat het voor het klimaat uitmaakt welke keuzes we maken, maar er zijn al te veel kwesties waarvoor we onze wilskracht nodig hebben. Vrij naar Erich Fromm: er zijn ingrepen van bovenaf nodig, want zelf kunnen we het doodeenvoudig niet.
by Balance-
13 comments
Ik vind het meest tenenkrommende eigenlijk dat de schrijfster en vriendin uitgaan van de oh-zo-grote impact van een tafelzeil niet bij de action te kopen of een geel vaatdoekje te vervangen voor een plantaardig.
Het is duidelijk een soort wedstrijdje tussen de twee verworven.
Stel hè, dat zij en haar vriendin een bedrijf zouden oprichten dat iets kleins zou doen en een alternatief dat beter is zouden oprichten, zou hun persoonlijke impact al 100x overtroffen hebben. Alleen al een NGO oprichten voor iets.
Jeetje, wat een verhaal.
Enorm druk maken om een schuursponsje en een tafelkleed maar een goed alternatief als de trein laten liggen. Terwijl juist de trein versus de auto enorm kan schelen. Temeer de trein binnen Nl ook haalbaar is. Met de trein naar Thailand lijkt wel lastig.
Ik ben echt behoorlijk duurzaam en ik vind me daarin verdiepen leuk, maar jezus wat een pretentieus kutstuk.
Nee de wereld gaat niet ten onder aan een tafelzeil. Ja, als je beweert duurzaam te zijn maar je hebt nog nooit nagedacht over je benzine, stroom en gasverbruik dan zie je wat over het hoofd (al dan niet expres. Staat ook niet zo interessant op de socials zeker). Als je alleen dingen doet die plezier opleveren ben je net zo’n individualistische hedonist als de rest.
Een vuist maken als consumenten en burgers richting bedrijven en overheden werkt wel. Maar je hebt een lange adem nodig en heel veel saai papierwerk over regelgeving.
Ik snap die obsessie met vliegen niet zo. Het draagt iets van 2-3% bij aan de broeikasgassen. Maar je dan eerst druk om de grote uitstoters.
Zo’n stuk als dit doet meer tegen het klimaat dan dat tafelzeil. Ik krijg hier ook meteen weerstand van en ik doe ook mijn best alles goed te doen.
Zou fijn zijn als we elkaar weer durven aanspreken op aso gedrag in het openbaar ipv ‘aso gedrag’ in het privé zoals dit
En daarom werkt het sturen op gedragsverandering niet en moeten bedrijven top-down worden gereguleerd.
Als het de deugneus van de krant al niet lukt, hoe moeten Gerda en Greet dan milieubewust gaan leven? En dat x 18 miljoen, en dat is voor een eerstewereld land.
Zonder keiharde wereldwijde carbonsancties komen we er niet.
Dit stuk gaat volgens mij niet over duurzaam leven, maar over waarom overheidsingrijpen noodzakelijk is. Ook slimme wilskrachtige individuen hebben hulp van bovenaf nodig om de gezamenlijkheid te beschermen, lijkt het betoog. Zoals: verbieden of zwaar belasten, die plastic wegwerpshit, auto’s en vliegreizen. Dat is wat ik denk dat de boodschap van de schrijfster is, maar ik ken haar verder niet.
Ik denk wat het deels zo lastig maakt is hoe het sociaal contract het afgelopen 40 jaar is veranderd. Je ziet je familie minder. Je ziet je vrienden minder. Minder gemeenschap is het algemeen. Je baanzekerheid is een heel stuk minder. In ruil daarvoor kregen we goedkope consumentengoederen. Het is zo verworven in onze samenleving, in Amerika al helemaal, dat we moeilijk onze gewoontes kunnen veranderen.
Zelf ben ik voor degrowth, maar dan moet heel onze samenleving en manier van denken op de schop.
Ik wil niet per se duurzamer leven.
Ik heb geen kinderwens, al mijn uitstoot is daar wel mee gecompenseerd lijkt me.
Er is geen ethische consumptie onder kapitalisme.
Ethisch produceren is altijd duurder dan onethisch produceren, want kapitalisme beloont het externaliseren van een deel van de kosten van productie op de maatschappij.
Verhaal van deze columnist is natuurlijk een zwamverhaal maar dit is de crux.
Uiteindelijk is het “probleem” dat de mens een groepsdier is. Wat we om ons heen zien, is de norm. Voor de gemiddelde Nederlander is dat een ontzettend luxe leven. Zo ervaren we dat niet, maar zowel historisch als vergeleken met het grootste deel van de wereld nu, is dat wel zo. Maar als we om ons heen kijken zien we onze buren en vrienden hetzelfde doen. En we letten vooral op degenen die het net wat breder laten hangen. De verre vakanties of de nieuwe keukens, de elektrische fietsen en het wekelijkse horecabezoek. En op social media of ouderwets op tv zien we vooral de mensen die nóg rijker zijn. En dat vinden we misschien wel overdreven en belachelijk. Maar het helpt wel weer om ons eigen leven als volstrekt normaal te zien. Normaal, en daarmee een recht. Een recht waar niet aan getornd mag worden.
Het kutte hieraan is: voor sommige dingen zijn er gewoon geen bruikbare, toegankelijke alternatieven. En dat komt doordat het aanbieden daarvan niet winstgevend is – immers moeten dan de externaliteiten voor het milieu in de prijs worden meegenomen, en in een gestratificeerde klassensamenleving sluit dat groepen mensen uit van die alternatieven.
Dit is een wereldwijd probleem dat vraagt om een wereldwijde, georganiseerde oplossing. Net zoals je niet als individu een cao kunt afdwingen, kan je niet als individu opboksen tegen miljardenbedrijven. Vergis je ook niet: dit is een strijd tegen het winstmotief zelf. Organisatie is wat ontbreekt. Het probleem moet niet worden gereduceerd tot een individueel consumptieprobleem. Je kunt tot slot ook niet de markt sanctioneren mét de markt.
Sjezus, wat een vermoeiend mens, die schrijfster. Ze vindt zichzelf vooral heel goed en wil dat ook iedereen laten weten.
Comments are closed.