„We stapelen nu letterlijk mensen”

„Het is nog nooit zo erg geweest, het is echt een noodtoestand”, verzucht Kathleen van de Vijver, woordvoerder van het Belgische Gevangeniswezen. De organisatie trok begin oktober al bij de Belgische regering aan de bel vanwege deze „humanitaire crisis”. Momenteel slapen er 516 gedetineerden op de vloer. „Een triest record”, noemt de Vlaamse omroep VRT het.

Een eenpersoonscel in de gevangenis van Gent, nu ingericht op drie gedetineerden. beeld Eric De Mildt

Met name in het noorden is het probleem groot; zo verblijven er in Antwerpen zo’n 700 gedetineerden, terwijl er ruimte is voor 400. „De eenpersoonsbedden waren al vervangen door stapelbedden, maar daar ligt nu ook nog eens een matras naast”, legt Van de Vijver uit in een telefonisch gesprek. Veel eenpersoonskamers worden dus door drie gevangenen gedeeld, terwijl een kamer voor drie volgens Belgische wetgeving ten minste 15 vierkante meter groot moet zijn.

Belgische penitentiaire inrichtingen bieden plaats aan naar schatting 11.000 mensen, terwijl het aantal gedetineerden momenteel op 13.400 ligt. Van de Vijver geeft meerdere redenen van deze overbevolking: „Sinds een aantal jaar voert de overheid alle korte straffen effectief uit. Daarnaast hebben we een aantal grote drugszaken gehad, waardoor de instroom is toegenomen, met name in de voorlopige hechtenis. De uitstroom is daarentegen laag vanwege veel langdurige straffen.”

Fitnesszaaltjes

Het cellentekort is voor de zuiderburen geen nieuw probleem, in 2010 werd er ook alarm geslagen. Destijds zaten 2700 gevangenen thuis vanwege het ruimtegebrek en moest een Tilburgse gevangenis worden gehuurd. Intussen zijn er cellen bijgebouwd, maar lang niet genoeg om het toenemende aantal gedetineerden te herbergen. Bovendien heeft Nederland zelf ook met een cellentekort te kampen, dus hulp van Brabantse kant valt er dit keer niet te verwachten.

Kathleen van de Vijver, woordvoerder van het Belgische Gevangeniswezen. beeld Kathleen Van de Vijver

Met de huidige groei moet er elke drie maanden een gevangenis worden bijgebouwd, geeft het Gevangeniswezen aan. Hoewel er sinds augustus dit jaar een noodwet van kracht is om overbevolking in gevangenissen tegen te gaan, blijft het gewenste effect uit. Ook het ombouwen van fitnesszaaltjes naar kamers zal naar verwachting onvoldoende helpen.

Volgens Van de Vijver heeft de overbevolking grote gevolgen. Gevangenispersoneel kan zijn taken niet langer uitvoeren en steeds meer medewerkers vallen uit, „vanwege fysieke en mentale druk”. Ook krijgen gedetineerden niet de benodigde hulp. „Een gevangenis dient niet alleen om mensen op te sluiten, maar ook om hen terug naar de maatschappij te begeleiden. Het personeel is momenteel alleen maar bezig met het beheren van het grote aantal gedetineerden. Wij stapelen nu letterlijk mensen, meer kunnen wij hun niet bieden.”

Robby de Kaey van de socialistische vakbond ACOD benoemde tegen VRT ook de onveilige situatie voor gedetineerden. Afgelopen weekend kwam een verhaal naar buiten over verkrachting in de gevangenis van Antwerpen.

Collectieve genade

Hoe wordt het probleem van de honderden grondslapers opgelost? Onlangs vertrok justitieminister Annelies Verlinden naar Albanië en Kosovo, waar België mogelijk gevangenissen kan huren. De minister dringt bovendien aan op uitlevering van criminelen naar de Balkanlanden, waarmee België intensief samenwerkt tegen georganiseerde misdaad en drugshandel.

Het Gevangeniswezen heeft de Belgische regering om noodmaatregelen gevraagd, geeft Van de Vijver aan. Een optie is om over te gaan tot „collectieve genade” en gedetineerden vervroegd vrij te laten. „En mensen zonder recht op verblijf zouden sneller naar het land van herkomst kunnen worden gestuurd. Er zitten hier ook 250 Nederlanders vast; zij zouden hun straf in Nederland moeten uitzitten. Maar wij kunnen dat niet beslissen, het blijft een politieke zaak.”