Al snel na de komst van de asielzoekers verstomde het protest in Katwoude: ‘We hebben ons gek laten maken’

In het Noord-Hollandse dorp Katwoude brak twee jaar geleden onrust uit door de komst van een noodopvang voor asielzoekers. Hoe kijken de inwoners er nu tegenaan? „Het zijn mensen zoals jij en ik, hè.”

Het is niet meer dan 150 meter, vanaf het rijtje huizen langs het grindpad tot aan de ingang van het Van der Valk-hotel in Katwoude.

Daar, niet ver van waar de toeristenbussen de afslag nemen naar Volendam, viel in het najaar van 2023 een brief van de gemeente op de deurmat. Het aanmeldcentrum voor asielzoekers in Ter Apel, las bewoner Francisca Groskamp (60), zat overvol. En dus werden door het hele land tijdelijke noodopvanglocaties ingericht.

Zo ook hier, was de boodschap: in het hotel pal voor haar deur.

Een beetje reuring waren de Katwoudenaren wel gewend. Als bij het hotel een buslading gasten was gearriveerd, liepen die immers rustig door de voortuinen. En bij de Simonehoeve aan het eind van het pad, waar de familie Tol al zolang men zich hier kan heugen kaas verkoopt, draaien de touringcars achter elkaar de parkeerplaats op.

Maar dit: 160 vluchtelingen in een dorp van driehonderd inwoners, met in de directe omgeving alleen weiland en koeien?

Noodopvang voor asielzoekers in Katwoud

In de weken die volgden liepen de gemoederen hoog op. Een bijeenkomst voor buurtbewoners verliep grimmig. Bij het hotel ontplofte zwaar vuurwerk. Op sociale media riepen inwoners elkaar op de Van der Valk-keten te boycotten. Vooral ook in het nabijgelegen Volendam zaten maar weinig mensen te wachten op de asielzoekers.

Zo ging het de afgelopen maanden op veel plekken in Nederland, van Coevorden tot Houten en van Noordwijk tot Berlicum. Met regelmaat liepen protesten tegen asielzoekerscentra uit op rellen en kregen lokale bestuurders en politici te maken met bedreigingen.

Hoe ga je als bestuurder om met weerstand vanuit de plaatselijke bevolking? En hoe gaat het eraan toe als de vluchtelingen er eenmaal zijn en het stof is neergedaald?

NRC ging twee jaar na de onrust in Katwoude terug naar het dorp en sprak met buurtbewoners, COA-medewerkers en de burgemeester.

Wantrouwen

Op een avond in september 2023, enkele weken voor de komst van de vluchtelingen, zat de raadszaal van de gemeente Waterland, waar Katwoude toe behoort, vol. Op de stoeltjes zaten vooral ontstemde inwoners van buurgemeente Volendam, voorin de zaal maande burgemeester Marian van der Weele tot kalmte.

Het was die week precies een jaar geleden dat bij het overbezette aanmeldcentrum in Ter Apel honderden asielzoekers de nacht buiten hadden doorgebracht. Van Jaap Velema, haar ambtsgenoot in die gemeente, had Van der Weele tijdens een cursus voor burgemeesters uit eerste hand vernomen hoe hoog de nood was.

En ze dacht: als we als gemeente een steentje kunnen bijdragen om de druk te verlichten, moeten we dat doen.

Vooraf had Van der Weele zich voorgenomen helder te zijn. Dat de meerderheid van de gemeenteraad het besluit over de noodopvang had gesteund, en dat daar niks meer aan te doen viel. „Geen mooie praatjes ophangen, maar gewoon zeggen: er komt een noodopvang. Daar kunt u niks aan veranderen, dat gaan we gewoon doen.”

Dat viel niet bij iedereen in goede aarde. De gemeente stuitte die avond op een „muur van angst, onbegrip en wantrouwen”, noteerde de regionale omroep NH Nieuws. „We krijgen dit door de strot geduwd”, vond een man. „Als er niet meer agenten komen”, riep een andere buurtbewoner, „accepteren we het niet”.

De sfeer werd zelfs even grimmig, toen een aanwezige begon over „mooie Volendamse dochters die door zwarte jongens zouden worden belaagd”. Discriminatie, vond Van der Weele, die daarop dreigde de bijeenkomst af te breken.

Het was, zegt de burgemeester terugblikkend in haar werkkamer, een „heftige avond”. „Iedereen heeft zijn zorgen op tafel kunnen leggen. Daar hebben we ons ontvankelijk voor getoond. Maar ik vond het heftig om te horen hoe wantrouwend mensen kunnen zijn als hun omgeving anders wordt dan ze gewend zijn. Gebaseerd op niks, vooroordelen, angst.”

De camerabewaking bij het hotel waar buurtbewoners om vroegen zou er later alsnog komen. Niet om de bewoners te beschermen tegen de vluchtelingen, maar andersom.

Rookgordijn

In haar eengezinswoning naast het hotel had Francisca Groskamp de verhalen uit Ter Apel óók gelezen. En dan vooral die over de overlast die een groep asielzoekers in het Groningse dorp veroorzaakte, met inbraken in huizen en diefstallen uit winkels.

En ze dacht: als dat maar goed gaat.

Wat ook meespeelde, zegt Groskamp, waren de „indianenverhalen” die de ronde deden in het dorp. Over de buurvrouw die ’s avonds niet meer met haar hondje over het donkere pad zou durven. Fietsen die niet meer in de voortuin geparkeerd zouden kunnen worden. De garagedeur die voortaan op slot moest.

De bewonersbijeenkomst had mensen niet gerustgesteld. Als de gemeente geen maatregelen wil treffen, dachten inwoners, doen we dat zelf wel.

Haar buurvrouw was de eerste die een alarmsysteem liet installeren. Toen Groskamp het beveiligingsbedrijf op de stoep zag staan, besloot ook zij het zekere voor het onzekere te nemen. Videocamera’s, binnen en buiten, en een rookgordijn dat in het geval van indringers vanuit een alarmcentrale kan worden geactiveerd.

Het duurde niet lang of de straat hing vol slimme deurbellen en camera’s. „Niet alleen in Katwoude, maar door heel Volendam wilden de mensen ze hebben”, zei een medewerker van beveiligingsbedrijf MolSier tegen het Noordhollands Dagblad.

En toen moesten de vluchtelingen nog komen.

De eerste dag

Op de dag dat de bussen uit Ter Apel arriveerden, ontstond er al commotie. Een van de nieuw aangekomen vluchtelingen trok er met de fiets op uit richting Volendam. „Zijn eigen fiets”, benadrukt Majelle Slenters, locatiemanager van het COA in Noord-Holland. Die had de jongeman meegenomen vanuit de vorige opvang waar hij verbleef.

De Eritreeër werd door buurtbewoners op de foto gezet, waarna het verhaal op sociale media een eigen leven ging leiden. De eerste diefstal was een feit, was de suggestie.

De onrust werd versterkt toen in diezelfde week daadwerkelijk een fiets werd gestolen door een asielzoeker en enkele COA-bewoners zonder te betalen in bussen stapten. „Op dat moment”, zegt Slenters, „baal je als een stekker. Zeker in de eerste maanden hebben we er alle belang bij dat het goed gaat. We moeten credits opbouwen, laten zien wie we zijn.”

Het COA nam geen halve maatregelen. Vier bewoners van de opvang werden overgeplaatst.

Of dat iets te maken had met de druk vanuit de buurt? „Als een half jaar later iemand zonder vervoersbewijs in de bus had gezeten”, zegt Slenters, „hadden we die niet overgeplaatst. Dan hadden we een goed gesprek gehad, uitgelegd hoe je je moet gedragen, misschien het weekgeld gekort. Maar zo strak als toen, dat niet.”

Burgemeester Van der Weele: „We hebben er toen ook bij het COA op aangedrongen: pak die jongens aan en zeg hoe ze zich moeten gedragen. Dit kunnen we niet hebben. Dit is olie op het vuur.” 

Windmolen

Op anderhalve kilometer weiland van het Van der Valk-hotel bemaalt windmolen De Kathammer de polder Katwoude. Daarachter begint het dorp Volendam met zijn dicht op elkaar gebouwde huizen, met witte kozijnen die afsteken tegen bontgekleurde voorgevels.

Ga maar na, zegt Dick Schilder (71), tuinschaar nog in de hand. „Als jij uit een oorlogssituatie komt, vind je het ook fijn om opgevangen te worden.”

Even daarvoor had hij naar de overzijde van de straat gewezen, waar de buurman drie dakkapellen had laten bijbouwen voor zijn zoons – alle drie in de twintig en nog thuiswonend. Daar, had de Volendammer gezegd, zit het probleem. „Dan zeggen mensen: waarom krijgen zij wél een woning, en wij niet? En dan ontstaat er wrijving.”

Ja, herinnert Schilder zich, er was héél veel onrust. Vooral toen in het vissersdorp, zo zegt hij, plotseling fietsen werden gestolen die vervolgens terug te vinden waren in de stalling van het hotel. „Daar zijn de Volendammers het niet helemaal mee eens, hoor. Daar maak je hier geen vrienden mee.”

Vraag een willekeurige voorbijganger naar de opvang en ze beginnen erover: de fietsendiefstallen. Bij bosjes verdwenen de fietsen uit de voortuinen, als je ze mag geloven. In de buurtapp werd ervoor gewaarschuwd. „Er liepen er net ook weer twee door de straat”, schreef een bewoner. „Duidelijk op oorlogspad.”

Wie zijn fiets kwijt is, klonk het in het dorp, moet bij het hotel gaan kijken. Sommigen deden dat ook. Het waren er volgens COA-manager Slenters „geen dertig, maar toch zeker wel tien”. „En als de beveiliging vertelde dat dat niet de bedoeling was, waren ze daar niet van gediend.”

Het beeld dat er sinds de opening van de opvang in oktober veel fietsen gestolen werden, strookt niet met de cijfers. In september rapporteerde de politie in de gemeente Edam-Volendam zes fietsendiefstallen. In de daaropvolgende periode waren dat er maandelijks constant vier, in januari werd geen enkele diefstal geregistreerd.

In de periode na aankomst van de vluchtelingen werden er, kortom, minder fietsen gestolen. Niet méér.

Crowdfunding

Minou Soesan (55) had er genoeg van. Al eerder had ze zich gestoord aan de uitlatingen van haar dorpsgenoten in Katwoude, maar na een nieuwe tirade stapt ze uit de buurtapp. „Laat ze elkaar maar afmaken”, las ze tot haar verbijstering in de chat. De aanleiding: een bericht over een steekpartij in de opvang.

Het bleek uiteindelijk geen steekpartij, maar een val uit een raam waarbij een asielzoeker gewond raakte. Toen had het – foutieve – persalarm dat de politie via het openbare alarmeringsnetwerk P2000 had afgegeven zich echter al via de buurtapp verspreid.

In diezelfde periode riep een dorpsgenoot op kleding in te zamelen voor de vluchtelingen, die vaak met niet meer dan een plastic tasje met kleren en een paar slippers die ze in Ter Apel hadden gekregen in Katwoude arriveerden. Ze schoot haar buurvrouw, die als vrijwilliger werkzaam is in de opvang, aan en vroeg: kunnen jullie nog hulp gebruiken?

Met crowdfunding haalde ze 1.600 euro op om winterjassen en sneakers van te kopen. In een provisorisch ingericht winkeltje in het hotel konden de vluchtelingen de kleding uitkiezen. Soesan: „Dan reed ik langs de bushalte en zag ik een clubje jongens staan die er allemaal hartstikke mooi uitzagen. Dat maakte me wel trots.”

„Voor hetzelfde geld”, zegt ze, „was ik een van hen geweest. Dan had ik ook gewild dat mensen mij met open armen zouden ontvangen.”

Balletjespistool

De grootste ophef ontstond toen twee jongeren uit Volendam in oktober 2023 enkele asielzoekers vanuit een rijdende auto beschoten met een balletjespistool, een luchtdrukwapen dat kleine plastic balletjes afschiet. Een van de vluchtelingen was uitgerekend de Eritreeër die enkele weken eerder ten onrechte was beschuldigd van fietsdiefstal.

„Vluchtelingen raak schieten”, was de tekst bij het filmpje dat kort daarna op sociale media verscheen.

Het incident werd landelijk nieuws. Nog dezelfde dag meldden de jongens zich bij de politie en kwam het, in het bijzijn van de burgemeester, tot een gesprek met de slachtoffers. Van der Weele ziet ze nog zitten: „zeer schuldbewust”, ze hadden verse Volendamse vis en garnalen bij zich om aan de slachtoffers te geven.

Een kwajongensstreek, zegt Van der Weele achteraf. „Ik vond het heel indringend dat de jongens geen idee hadden wat het deed met de vluchtelingen, die uit oorlogsgebieden en traumatische toestanden kwamen. Dat hebben we ze heel duidelijk gemaakt.”

Het was de burgemeester die vervolgens de vraag opwierp: hoe denken jullie dit goed te kunnen maken? Een potje voetballen, was de suggestie van een van de jongens, waarna het niet lang duurde voor een groep vluchtelingen tegenover Volendamse leeftijdsgenoten op het voetbalveld stond voor een toernooi.

Van der Weele: „Als je elkaar in de ogen kunt kijken, maakt dat zoveel verschil. Dan worden het mensen met de angsten en emoties die wij allemaal hebben.”

Chef-kok

Een maand na de komst van de vluchtelingen keerde de rust in Katwoude terug. Bij een omwonendenoverleg afgelopen september, dat het COA om de zes weken belegt, kwamen niet meer dan twee stellen opdagen. Vooral voor de koffie en de gezelligheid.

„Zo gaat het altijd”, zegt COA-manager Slenters. „Op een gegeven moment is er niks meer te bespreken en hebben we eigenlijk alleen de leuke dingen nog.”

Dat kan Aad Wortman (77) beamen. „Het gaat hartstikke goed”, zegt hij in zijn voortuin naast het Van der Valk. „Er zijn wel incidenten geweest, maar zo erg was het allemaal niet. Het is niet anders dan wat er normaal in het hotel gebeurt.” Hij kan het weten: de chef-kok in ruste bracht er veertig jaar van zijn werkzame leven door.

Ja, ook hij en zijn vrouw hadden voor de zekerheid een slimme deurbel aangeschaft. En als het aan een buurvrouw had gelegen had er op de oprit naar het straatje ook nog een groot hek gestaan.

„Ik ben blij dat dat er niet gekomen is”, aldus Wortman. „Het is nooit nodig geweest. Er komt hier niemand.”

Gevlucht

In een kantoortje van het COA in een omgebouwde hotelkamer in het Van der Valk-hotel in Katwoude zit de veertigjarige Firas – hij wil alleen zijn voornaam in de krant. In plaats van bedden en kasten staan er bureaus en computers. Een gloednieuwe badkamer – het hotel is net verbouwd – ligt er onaangeroerd bij.

De Syriër verblijft sinds twee jaar in de opvang, nadat hij met zijn vrouw en twee dochters was gevlucht. Hij kan er kort over zijn: van het weinig warme welkom vanuit de buurt heeft hij niets gemerkt. 

Op de fiets naar de school van zijn dochter groet hij iedereen. En, zegt hij lachend, ze groeten nog terug ook. Heel anders dan in Istanbul, waar hij en zijn gezin eerder verbleven en waar ze vooral afkeer ervaarden. „Als je daar elke dag hetzelfde rondje loopt en gedag zegt, vragen mensen na een tijdje waarom je dat doet.”

Hij zag in aanloop naar de verkiezingen politici pleiten voor een asielstop. En hij weet dat asielzoekers op maar weinig plekken in Nederland met gejuich ontvangen worden. Maar op straat is van dat negatieve sentiment weinig te merken. „Ik heb nog nooit meegemaakt dat iemand tegen mij zei: ik wil jou hier niet.”

Laatst, op de open dag, kwamen er tot zijn verwondering zelfs allerlei buurtbewoners naar hem toe die zijn naam bleken te kennen. Hij lacht. „Ik kende de hunne alleen niet.”

Vraag buurtbewoners twee jaar na de onrust naar de noodopvang en ze halen hun schouders op. Sommigen vragen zich hardop af of de vluchtelingen niet alweer vertrokken zijn. Bij het hotel krijgen ze geen mensen meer aan de deur die op zoek zijn naar hun fiets.

„We hebben ons gek laten maken”, zegt Francisca Groskamp, die het erf van haar buren op is komen lopen.

Aad Wortman: „Omdat iedereen elkaar op zat te jutten.” Vrouwen zouden niet meer veilig langs het hotel kunnen fietsen, hoorde hij een tijdje nog terug bij het biljarten. „Dan vraag ik: heb je dat met eigen ogen gezien? Kom eens een keer kijken, joh. Dan mag je erover meepraten. Het is allemaal zottigheid wat je zit te vertellen.”

Groskamp: „Ik heb er geen last van. Helemaal niks.”

De camera-installatie die zij destijds – net als veel dorpsgenoten – had aangeschaft, staat „vaker uit dan aan”. Haar fiets („de schuur staat meestal niet op slot”) is niet gestolen. „Nog even en ze gaan weer weg, geloof ik. Dan zit het er alweer op.” Het is, zegt ze, „duizend keer meegevallen”.

Patroon

Het is een patroon dat het COA vaak ziet: komt er een asielzoekerscentrum, dan stappen omwonenden naar de rechter, zijn er protesten, soms met bedreigingen aan toe. Maar zodra de asielzoekers er eenmaal zijn, verdwijnt het rumoer en na verloop van tijd merkt meestal niemand nog iets van hun aanwezigheid.

Dat is in lijn met wat onderzoek van de Rijksuniversiteit Groningen in verschillende gemeenten in 2019 liet zien: de opvang van asielzoekers niet leidt tot ernstige overlast voor de omgeving. Omwonenden van een opvanglocatie denken gemiddeld genomen zelfs iets positiever over asielopvang dan anderen.

„Na een tijdje”, merkte burgemeester Van der Weele, „ebt de onrust weg”.

In aanloop naar de komst van de asielzoekers kregen ambtenaren dagelijks telefoontjes van inwoners die hun ongenoegen uitten. „Een mevrouw was in het begin heel bang. Daar hebben we daarna niks meer van gehoord. Er zijn ook buurtbewoners die aanvankelijk hun bedenkingen hadden en de opvang nu hebben omarmd.”

Vanzelf gaat dat niet: het creëren van draagvlak vergt „tijd, zorg en aandacht”, zegt Van der Weele. „We zouden kunnen denken: het omwonendenoverleg laten we een keertje zitten, want er komen toch maar twee mensen. Dat blijven we toch trouw doen.” Het voordeel van een kleine gemeente, denkt ze. „Er is altijd ruimte voor de menselijke maat.”

Veiligelanders

In gesprekken met buurtbewoners duurt het nooit lang voor ‘Ter Apel’ wordt genoemd. De problemen daar worden vooral veroorzaakt door jonge mannen uit landen die door het ministerie als ‘veilig’ zijn aangemerkt, die weinig kans maken op een verblijfsvergunning en daarom vaak niet verder komen dan het aanmeldcentrum.

COA-manager Slenters: „Zij weten al dat ze niet mogen blijven. In de rest van Nederland krijgen we vooral mensen van wie wordt gedacht dat zij meer kans maken.”

Natuurlijk: er gebeurt weleens wat, ook in Katwoude. Zoals de keer dat enkele minderjarige vluchtelingen tot schrik van bewoners bij huizen naast het hotel door de brievenbussen gluurden. Een jongeman wachtte op een pakketje, dat verkeerd bezorgd bleek.

„In het land van herkomst”, zegt Slenters, „kijk je in dat geval gewoon even in de brievenbus van de buren. Dat deden zij ook. Dan leg je uit: zo werkt het hier niet. Dan gaan we terug naar de omwonenden, bieden de jongens hun excuses aan. Natuurlijk vind je het niet fijn als er iemand in je brievenbus kijkt. Maar als dat het ergste is?”

De opvang in Katwoude, concludeerden het COA en de gemeente, verliep goed. Dus toen de vraag op tafel kwam of die na een jaar verlengd zou worden, was de beslissing snel genomen.

Onbetrouwbaar bestuur, vonden sommige raadsleden volgens Van der Weele: de burgemeester had gezegd dat de opvang voor twaalf maanden zou zijn. „Toen heb ik het wel even voor de kiezen gehad. Maar er kwam een Spreidingswet aan en we hebben aan een opgave te voldoen. Situaties veranderen soms.”

Het is, weet COA-manager Slenters, een illusie iedereen mee te kunnen krijgen. „Er zijn mensen die eerlijk zeggen: ik ben gewoon bang. Die kun je uitnodigen voor een gesprek, en dan merk je meestal na verloop van tijd dat het goed gaat. Maar je hebt ook mensen die gewoon ‘tegen’ zijn. Ik ben nog nooit zo vaak voor leugenaar uitgemaakt.”

Niet verwonderlijk, vindt ze zelf. „Als er gerenommeerde politici zijn die onwaarheden verspreiden en zeggen dat er duizenden en duizenden nareizigers zijn, kan ik op een bewonersavond vertellen dat het allemaal wel meevalt, maar wie ben ik dan? Het zijn wel politici waarvan mensen denken: die snapt het.”

Het is, zegt ze, ook niet haar taak om mensen over te halen. „Mijn taak is om mensen de juiste informatie aan te reiken. Wat zij er vervolgens mee doen, is aan hen. Ik ben geen zendeling.”

Overwinning

Soesan kijkt vanuit haar keuken langs de dijk die Katwoude beschermt tegen het Markermeer uit over een uitgestrekte weiland.

In april loopt de overeenkomst tussen het COA en de gemeente af – en gaat de opvang waarschijnlijk dicht. De vrijwilligster zit er een „beetje mee in de maag”. „Ik zou het liefst hier in de tuin een appartementencomplex bouwen en een paar van die jongens adopteren.” Lachend: „Daar is m’n man het niet zo mee eens.”

Het is deze praktijk die volgens het COA ook bijdraagt aan de onrust: het voortdurend openen van noodlocaties, met alle weerstand van dien, om die locaties twee jaar later, of nog eerder, weer te sluiten.

De kinderen uit de opvang moeten weer naar een nieuwe school. Er moeten nieuwe vrijwilligers gevonden worden. Slenters: „We hebben er héél veel in geïnvesteerd. Als de opvang weggaat, valt dat allemaal uit elkaar.” En ze weet: op een nieuwe locatie begint de cyclus van voren af aan. „Na een tijdje zie je dat iedereen eraan gewend is. Daar moeten ze dat proces nog door.”

„Ik snap”, zegt Soesan, „ergens wel dat mensen angst hebben voor het vreemde. Maar ik zou wel adviseren: ga een keer met een vluchteling in gesprek. Dan krijgt het een gezicht. En als dat gebeurt – daar ben ik echt van overtuigd – worden mensen milder. Ik heb het in mijn eigen omgeving zien gebeuren.”

De Katwoudenaar raakte bevriend met enkele bewoners uit de opvang. Op feestjes proeft ze soms verbazing. „Ja, zeg ik dan. Het zijn mensen zoals jij en ik, hè. Zij waren ook vriendinnen geweest als ze bij ons in de straat hadden gewoond.”

Niet dat ze iedereen kan overtuigen. „Maar ik merk wel dat mensen meer begrip hebben gekregen. Op mijn werk vertelde ik iedereen die het maar wilde horen over hun achtergrond en de lol die we hebben. Zelfs de meest hardnekkige anti-azc’ers kwamen met zakken kleding. Dan denk ik: dat is een overwinninkje.” 

https://archive.vn/fUgbI