43. rocznica wprowadzenia stanu wojennego – działania IPN

Ranek 13 grudnia zaskakiwał. Milczały telefony, z radia płynęła muzyka poważna. W telewizji zamiast „Teleranka” nadano wielokrotnie powtarzane przemówienie gen. Wojciecha Jaruzelskiego, który stanął na czele niesławnej Wojskowej Rady Ocalenia Narodowego. Jego zdaniem:

„Ojczyzna nasza znalazła się nad przepaścią. Dorobek wielu pokoleń, wzniesiony z popiołów polski dom ulega ruinie. Struktury państwa przestają działać”.

13 grudnia 1981 r. o godz. 6 rano Polskie Radio nadało wystąpienie gen. Wojciecha Jaruzelskiego, w którym informował on Polaków o wprowadzeniu stanu wojennego na terenie całego kraju. Tym sposobem złamano nadzieje milionów Polaków i na wiele lat odsunięto szansę na demokratyczne przemiany. Stan wojenny przyniósł tysiącom osób i ich rodzinom cierpienie – izolację w ośrodkach internowania, uwięzienie, pozbawienie pracy. Dziesiątki niewinnych straciły życie.

Wprowadzenie stanu wojennego stało w sprzeczności z obowiązującą konstytucją, zgodnie z którą możliwe było jedynie ogłoszenie stanu wyjątkowego. Władzę w Polsce przejęła w swe ręce tajemnicza Wojskowa Rada Ocalenia Narodowego, wkrótce przezwana przez ulicę „Wroną”. Zadaniem rady miało być administrowanie krajem w czasie obowiązywania stanu wojennego. W istocie jej znaczenie było głównie propagandowe.

Społeczeństwu narzucono szereg rygorów, takich jak:

godzina milicyjna;
zakaz zgromadzeń;
zawieszenie działalności stowarzyszeń, związków, mogła działać jedynie dominująca partia – PZPR;
zmilitaryzowano szereg kluczowych zakładów pracy;
w sądownictwie wprowadzono tryb doraźny, w którym obowiązywały zaostrzone kary – do kary śmierci włącznie.

Aresztowania, procesy i internowanie nie wyczerpywały arsenału represji. Tysiące osób, uczestników strajków i demonstracji, zostało pobitych. Dziesiątki tysięcy skazano na grzywny lub kary aresztu na podstawie orzeczeń kolegiów do spraw wykroczeń. Kilka tysięcy działaczy „Solidarności” zostało zmuszonych do opuszczenia kraju. Liczby osób zwolnionych z pracy i pozbawionych stanowisk z przyczyn politycznych nie sposób ustalić.

Instytut Pamięci Narodowej zachęca do udziału w uroczystościach upamiętniających ofiary stanu wojennego.

* * *

Wydarzenia z udziałem Instytutu Pamięci Narodowej

Centrala i Oddział IPN w Warszawie

30 listopada 2024 r., Katowice – seminarium wyjazdowe dla nauczycieli z Mazowsza dotyczące pacyfikacji kopalni „Wujek” (Śląskie Centrum Wolności i Solidarności na terenie kopalni „Wujek”);
30 listopada 2024 r. – audycja „Kulisy wprowadzenia stanu wojennego” z cyklu „Kulisy historii”;
9 grudnia 2024 r., Warszawa – warsztaty edukacyjne „Opowieść o Emilu cd.” w ramach szkolnego projektu „Emil Barchański – najmłodsza ofiara stanu wojennego”. Prowadzący: Marcin Łaszczyński (Zespół Szkół Specjalnych nr 38);
10 grudnia 2024 r., Miedzeszyn – warsztaty „Opowieść o Emilu” poświęcone Emilowi Barchańskiemu. Prowadzący: Marcin Łaszczyński (Młodzieżowy Ośrodek Wychowawczy);
12 grudnia 2024 r., Warszawa – warsztaty edukacyjne „Wroniec”. Prowadzący: Marcin Łaszczyński (Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka im. KEN);
12 grudnia 2024 r., Warszawa – wykład Marcina Łaszczyńskiego „Młodzieżowe organizacje konspiracyjne w latach 80.” (Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka im. KEN);
12 grudnia 2024 r., godz. 17.30, Warszawa – promocja książki „Stan wojenny. Historia znana, mniej znana i nieznana” autorstwa dr. Grzegorza Majchrzaka (Centralny Przystanek Historia IPN im. Prezydenta Lecha Kaczyńskiego, ul. Marszałkowska 107);
13 grudnia 2024 r., godz. 9.30, Warszawa – Msza św. w intencji ofiar stanu wojennego (Muzeum Żołnierzy Wyklętych i Więźniów Politycznych PRL, ul. Rakowiecka 37);
13 grudnia 2024 r., godz. 12.00, Warszawa – uroczystość wręczania odznaczeń Krzyża Wolności i Solidarności byłym działaczom opozycji niepodległościowej z lat 1956–1989;
13 grudnia 2024 r., godz. 12.00, Warszawa – warsztaty edukacyjne „Historia Emila B.” dla uczniów LXXII Liceum Ogólnokształcącego im. Jakuba Jasińskiego w Warszawie połączone ze zwiedzaniem aresztu (dawny areszt GZI WP przy ul. Świerszcza 2);
13 grudnia 2024 r., godz. 19.30, Warszawa – uroczystości związane z 43. rocznicą wprowadzenia stanu wojennego „Ofiarom stanu wojennego. Zapal Światło Wolności” (plac Marszałka Józefa Piłsudskiego);
13 grudnia 2024 r., godz. 20.45, Warszawa – koncert „Egzamin dojrzałości”. Widowisko poświęcone historii Emila Barchańskiego – najmłodszej ofiary stanu wojennego w Polsce. Wstęp na koncert wyłącznie z zaproszeniem (Muzeum Żołnierzy Wyklętych i Więźniów Politycznych PRL);
13 grudnia 2024 r. – wykład online na IPNtv pt. „Zachód wobec stanu wojennego. Reakcje polityczne i społeczne”. Prelegent: dr hab. Patryk Pleskot, prof. UR;
13 grudnia 2024 r. – 10 stycznia 2025, Świercze (powiat pułtuski) – prezentacja wystawy elementarnej „Stan wojenny 1981–1983”;
17 grudnia 2024 r. – wykład online na IPNtv pt. „Zachód wobec stanu wojennego. Reakcje polityczne i społeczne” w ramach cyklu oddziału IPN w Warszawie „Warszawskie wędrówki z historią”;
Upamiętnienie przez oddział IPN w Warszawie 43. rocznicy wprowadzenia w Polsce stanu wojennego specjalną przypinką;
Premiera notacji na portalu Opowiedziane – „Inny poziom adrenaliny” – o stanie wojennym;
„Przystanek Historia” – magazyn poświęcony rocznicy wprowadzenia stanu wojennego;

Instytut Pamięci Narodowej w Białymstoku

12 grudnia 2024 r., godz. 18.00, Białystok – koncert piosenek Jacka Kaczmarskiego w wykonaniu Zbigniewa Bibera w ramach obchodów Dania Pamięci Ofiar Stanu Wojennego ,współorganizowanych przez Zarząd Regionu Podlaskiego NSZZ „Solidarność” (Studio Rembrandt w siedzibie Polskiego Radia);
13 grudnia 2024 r., godz. 11.00, Łapy – uroczystości upamiętniające ofiary stanu wojennego w 43. rocznicę jego wprowadzenia współorganizowane z Zarządem Regionu Podlaskiego NSZZ „Solidarność”, burmistrzem Łap, Stowarzyszeniem Klub WIiR:

godz. 11.00 – Msza św. w intencji ojczyzny oraz za żyjących i zmarłych pracowników ZNTK Łapy (kościół pw. Świętych Apostołów Piotra i Pawła);
godz. 12.00 – uroczystość, w czasie której ponownie zostanie odsłonięty pomnik – Krzyż „Solidarności” (dawne ZNTK w Łapach);
godz. 17.00 – „Trzeci łapski wieczór wspomnień – stan wojenny w pamięci zachowany” (Biblioteka Publiczna Miasta i Gminy Łapy);

13 grudnia 2024 r., godz. 12.00, Białystok – Msza święta, złożenie kwiatów i zapalenie zniczy w miejscach związanych z upamiętnieniem ofiar stanu wojennego oraz na grobach internowanych i represjonowanych podczas stanu wojennego;

Instytut Pamięci Narodowej w Bydgoszczy

13 grudnia 2024 r. – konkurs na aplikacji Kahoot dotyczący stanu wojennego;
13 grudnia 2024 r. – prezentacja wystawy elementarnej „Stan wojenny 1981–1983” – podczas Kujawsko-Pomorskich Obchodów Dni Pamięci Ofiar Stanu Wojennego;
13 grudnia 2024 r. – prezentacja wielkoformatowych wydruków dot. rocznicy wprowadzenia stanu wojennego (budynek delegatury IPN);

Instytut Pamięci Narodowej w Gdańsku

od 12 grudnia 2024 r. – prezentacja wielkoformatowych wydruków dot. rocznicy wprowadzenia stanu wojennego (budynek oddziału IPN);
12–16 grudnia 2024 r. – publikacja w mediach społecznościowych filmów (rolek) nagranych przez pracowników OBBH w Gdańsku na temat stanu wojennego w związku z 43. rocznicą jego wprowadzenia;

Instytut Pamięci Narodowej w Katowicach

Instytut Pamięci Narodowej w Kielcach

13 grudnia 2024 r. – oficjalne uroczystości, z udziałem przedstawicieli delegatury IPN w Kielcach, w związku z 43. rocznicą wprowadzenia stanu wojennego;
13 grudnia 2024 r. – „Zapal światło pamięci” – akcja rozdawania świec;
13 grudnia 2024 r. – prezentacja materiałów archiwalnych związanych ze stanem wojennym na profilu Delegatury IPN w Kielcach na Facebooku;
19 grudnia 2024 r. – wykład pt. „Solidarność i stan wojenny” (Centrum Edukacyjne IPN „Przystanek Historia”);

Instytut Pamięci Narodowej w Krakowie

5 grudnia 2024 r., godz. 18.00, Kraków – prezentacja wystawy „Symbol niezłomnej wsi – Piotr Bartoszcze” oraz dyskusja (siedziba oddziału IPN);
9 grudnia 2024 r., Kraków – wystawa „Stan wojenny 1981–1983” (siedziba oddziału IPN);
9 grudnia 2024 r., Kraków – warsztaty i wykład pt. „Stan wojenny” (X Liceum Ogólnokształcące);
11 grudnia 2024 r., Wieliczka – wykład pt. „Stan wojenny” (Kampus Wielicki);
11 grudnia 2024 r., Kraków – wykład pt. „Stan wojenny” (Szkoła Montessori oo. Zmartwychwstańców);
11 grudnia 2024 r., godz. 17.00, Kraków – „Prowokacja na Chłodnej”. Dyskusja w 40. rocznicę śmierci ks. Jerzego Popiełuszki wraz z otwarciem wystawy eksponatów filatelistycznych dotyczących cenzury korespondencji w okresie stanu wojennego w Polsce (siedziba oddziału IPN);
12 grudnia 2024 r., Kraków – wykład pt. „Stan wojenny” (IV Liceum Ogólnokształcące) ;
13 grudnia 2024 r., Wieliczka – wykład pt. „Stan wojenny” (Prywatne Liceum Ogólnokształcące Franciszkanów);
15 grudnia 2024 r., godz. 9.00, Kraków – odsłonięcie tablicy upamiętniającej działaczy Ogólnopolskiego Komitetu Oporu Rolników. Uroczystość rozpocznie się od Mszy świętej. Po jej zakończeniu nastąpi odsłonięcie umieszczonej na zewnętrznej elewacji świątyni tablicy, poświęconej działaczom Ogólnopolskiego Komitetu Oporu Rolników (kościół pw. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Krakowie-Bieżanowie);

Instytut Pamięci Narodowej w Lublinie

11 grudnia 2024 r. – artykuł dr M. Chomy-Jusińskiej w „Kurierze Lubelskim” na temat 13 grudnia 1981 r.;
13 grudnia 2024 – wykład dr. M. Dąbrowskiego na temat przyczyn, przebiegu i skutków wprowadzenia stanu wojennego w Polsce (siedziba oddziału IPN);
13 grudnia 2024:

godz. 7.15–10.00 – działania edukacyjne dla młodzieży oraz mieszkańców w przestrzeni miejskiej Lublina. Działania obejmą rejon przystanku Muzeum Narodowe – Zamek 02; skrzyżowanie ulic Krakowskie Przedmieście, Lipowa i Aleje Racławickie – przystanek Ogród Saski 01, ul. Lipowa; miasteczko akademickie (okolice Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego) – przystanek KUL 02, Aleje Racławickie;
godz. 10.00–11.50 – działania edukacyjne dla zorganizowanych grup uczniów szkół podstawowych w siedzibie oddziału IPN. Zapewniamy dowóz uczestników zabytkowymi autobusami MPK Lublin. Zajęcia obejmują: wprowadzenie historyczne, projekcję materiału wideo IPN „Stan wojenny w PRL”, spotkanie ze świadkiem historii Zygmuntem Miszczakiem, test wiedzy z nagrodami, poczęstunek, możliwość skorzystania ze skrzyni immersyjnej z aplikacją w technologii VR „Szybowcowa ’87” – tajna drukarnia Solidarności Walczącej;
godz. 12.10–14.15 – działania edukacyjne dla zorganizowanych grup uczniów szkół średnich  w siedzibie oddziału IPN i przestrzeni miejskiej. W razie potrzeby zapewniamy dowóz uczestników zabytkowymi autobusami MPK Lublin. Zajęcia obejmują: wprowadzenie historyczne, projekcję filmu IPN „Najmłodsza ofiara stanu wojennego – Emil Barchański, 1965–1982”, test wiedzy z nagrodami, możliwość skorzystania ze skrzyni immersyjnej z aplikacją w technologii VR „Szybowcowa ’87” – tajna drukarnia Solidarności Walczącej oraz objazd edukacyjny zabytkowymi autobusami MPK Lublin do dawnej Fabryki Samochodów Ciężarowych (tablica pamiątkowa, teren fabryki) oraz pod pomnik Krzyż Wdzięczności przy Drodze Męczenników Majdanka 14 (złożenie kwiatów, zapalenie zniczy), a także przejazd ul. Królewską przed historyczną siedzibą NSZZ „Solidarność” wraz z komentarzem historycznym;
godz. 14.15 – prezentacja wystawy elementarnej IPN „Stan wojenny 1981–1983” z udziałem młodzieży lubelskich szkół (Placu Litewski);
godz. 17.00 – ułożenie krzyża ze zniczy przed pomnikiem Konstytucji 3 Maja i występ chóru z XXVII LO im. Zesłańców Sybiru;

Instytut Pamięci Narodowej w Łodzi

Instytut Pamięci Narodowej w Olsztynie

8 grudnia 2024 r., godz. 12.30, Biała Piska – uroczyste obchody upamiętniające wprowadzenie stanu wojennego i pacyfikację KWK „Wujek”;
12 grudnia 2024 r., Olsztyn – podsumowanie konkursu o PRL (IV Liceum Ogólnokształcące);
13 grudnia 2024 r. – konkurs internetowy z wiedzy o stanie wojennym;
13 grudnia 2024 r., godz. 9.50 – lekcja on-line o stanie wojennym dla szkół z Warmii i Mazur;
13 grudnia 2024 r., Olsztyn – finał wojewódzkiego konkursu „Bł. ks. Jerzy Popiełuszko na tle epoki” (XIII Liceum Ogólnokształcące Katolickie im. Świętej Rodziny);
13 grudnia 2024 r., Olsztyn – uroczystości 43. rocznicy wprowadzenia stanu wojennego:

godz. 16.30 –  Msza św. w kościele Najświętszego Serca Pana Jezusa;
godz. 17.30 – uroczystości na placu Solidarności;

Instytut Pamięci Narodowej w Opolu

10 grudnia 2024 r. – warsztaty edukacyjne dla uczniów „Stan wojenny” ze skrzynią immersyjną (Publiczna Szkoła Podstawowa nr 2 im. Polskich Olimpijczyków w Opolu);
13 grudnia 2024 r. –ceremonia wręczenia Krzyży Wolności i Solidarności siedmiu opolskim działaczom opozycyjnym. Odznaczenia wręczy zastępca prezesa Instytutu Pamięci Narodowej dr hab. Krzysztof Szwagrzyk;
13 grudnia 2024 r. – uroczystości miejskie w 43. rocznicę wprowadzenia w Polsce stanu wojennego (skwer im. Solidarności);

Instytut Pamięci Narodowej w Poznaniu 

10 grudnia 2024 r., Goraj – wykład „Stan wojenny” (Zespół Szkół Leśnych);
13 grudnia 2024 r., Nietążkowo – wykład „Stan wojenny” (Zespół Szkół Ponadpodstawowych);
13 grudnia 2024 r., Turek – zajęcia dla uczniów „Stan wojenny” (Liceum Ogólnokształcące);
13 grudnia 2024 r., Rostarzewo – upamiętnienie Zenona Zająca, ofiary pacyfikacji KWK Wujek – zapalenie zniczy na jego grobie;
13 grudnia 2024 r., Poznań – uroczystości z udziałem dyrektora poznańskiego oddziału IPN prof. UAM dr. hab. Rafała Reczka, organizowane przez NSZZ Solidarność i Miasto Poznań;

Instytut Pamięci Narodowej w Radomiu

13 grudnia 2024 r. – złożenie kwiatów pod pomnikiem Radomskiego Czerwca w 43. rocznicę wprowadzenia stanu wojennego w Polsce. W imieniu delegatury IPN w Radomiu kwiaty złoży naczelnik Danuta Pawlik. Organizatorem jest Stowarzyszenie Osób Internowanych i Represjonowanych w Stanie Wojennym Regionu Radomskiego;

Instytut Pamięci Narodowej w Rzeszowie

9 grudnia 2024 r., Rzeszów – prezentacja wystawy „Z dziejów oporu społecznego w Polsce południowo-wschodniej 1956–1990. Od »ostatnich« leśnych do »Solidarności« podczas Forum Seniora na Uniwersytecie Rzeszowskim;
13 grudnia 2024 r., Nisko – uroczystość odsłonięcia tablicy pamiątkowej poświęconej działaczkom NSZZ „Solidarność”, internowanym podczas stanu wojennego w byłym Areszcie Śledczym w Nisku. Tablica została sfinansowana ze środków rzeszowskiego oddziału Instytutu Pamięci Narodowej:

godz. 10.00 – Msza święta w Sanktuarium św. Józefa Opiekuna Rodzin w Nisku – przemówienia okolicznościowe zaproszonych gości oraz organizatorów uroczystości;
godz. 13.00 – rozpoczęcie oficjalnych uroczystości przed tablicą (Plac Wolności 15);

13 grudnia 2024 r. Rzeszów – uroczyste obchody rocznicy wprowadzenia stanu wojennego, z udziałem naczelnika oddziałowego AIPN w Rzeszowie Dariusza Byszuka:

godz. 12.00 – Msza święta w intencji ofiar stanu wojennego (kościół Fara Rzeszów);
godz. 13.00 – złożenie kwiatów i wieńców pod Krzyżem Misyjnym;

13 grudnia 2024 r., godz. 8.10, Rzeszów – gościem dnia w Radiu Via będzie dr Bogusław Wójcik, historyk z rzeszowskiego oddziału IPN. Rozmowa na temat 43. rocznicy wprowadzenia stanu wojennego w Polsce i regionie;
17 grudnia 2024 r., Zarzecze – obchody 43. rocznicy wprowadzenia stanu wojennego w Polsce organizowane przez Szkołę Podstawową im. Wincentego Witosa we współpracy z Wójtem Gminy Zarzecze. Prezentacja wystawy „Życie codzienne w PRL” i prelekcja historyka z rzeszowskiego oddziału IPN Artura Brożyniaka. Rozstrzygnięcie II edycji wojewódzkiego konkursu plastyczno-historycznego „Stan wojenny we wspomnieniach”.
do końca grudnia 2024 r., Łupków – prezentacja  wystawy elementarnej „Stan wojenny 1981–1983” (Zakład Karny);
kampania społeczna „Ofiarom stanu wojennego zapal światło wolności”;

Instytut Pamięci Narodowej w Szczecinie

11 grudnia 2024 r., Czaplinek – wykład „Jan Stawisiński 1960–1982” (Młodzieżowy Ośrodek Wychowawczy);
12 grudnia 2024 r., Szczecin – „Banknoty opozycji antykomunistycznej w Polsce w latach 80-tych XX wieku” (Przystanek Historia);
12 grudnia 2024 r., Szczecin – warsztaty poligraficzne dla młodzieży dotyczące banknotów i cegiełek opozycji demokratycznej w latach 80-tych XX wieku;
13 grudnia 2024 r., godz. 9.00, Szczecin – coroczne sprzątanie grobów ofiar stanu wojennego. W sprzątaniu wezmą udział osadzeni z Aresztu Śledczego w Szczecinie (Cmentarz Centralny w Szczecinie).
W ramach współpracy pomiędzy Aresztem Śledczym a szczecińskim oddziałem IPN zostanie przeprowadzona lekcja historii wraz z przedstawicielem Stowarzyszenia Grudzień 70 / Styczeń 71, który opowie o tamtych wydarzeniach;
13 grudnia 2024 r., Szczecin – zajęcia edukacyjne „Przystanek 13 grudnia” (II Liceum Ogólnokształcące);
13 grudnia 2024 r., Trzciniec – zajęcia edukacyjne „Czas apokalipsy. Stan wojenny” (Młodzieżowy Ośrodek Wychowawczy);
13 grudnia 2024 r. – akcja społeczna „Zapal światło wolności”;
13 grudnia 2024 r., godz. 11.00, Koszalin – uroczystość złożenia kwiatów na grobie Jana Stawisińskiego, ofiary pacyfikacji KWK „Wujek” 16 grudnia 1981 r. Przy grobie zostanie wystawiony wojskowy posterunek honorowy;
13 grudnia 2024 r., Szczecin – upamiętnienie ofiar stanu wojennego (Stocznia Szczecińska);
13 grudnia 2024 r. – publikacja dodatku historycznego w formie wkładki do dziennika Kurier Szczeciński – „Kurier Historyczny IPN – stan wojenny, 13 grudnia”;
17 grudnia 2024 r., Czaplinek – wykład „Jan Stawisiński 1960–1982”;

Instytut Pamięci Narodowej we Wrocławiu

11 grudnia 2024 r., Złotoryja – całodniowe warsztaty, prelekcje, pokaz filmu – spotkania związane z 43. rocznicą wprowadzenia stanu wojennego w Polsce pt. „Stan wojenny w województwie legnickim w latach 1981–1983”;
11 grudnia 2024 r., godz. 18.00, Przemków – wykład nt. stanu wojennego (Gminny Ośrodek Kultury);
13 grudnia 2024 r, godz. 9.00, Wrocław – zajęcia edukacyjne pt. „Stan wojenny w Polsce 1981–1983: geneza–przebieg–skutki” (Przystanek Historia);
13 grudnia 2024 r., godz. 13.00, Długołęka – wykład nt. stanu wojennego (Gminny Ośrodek Kultury);
13 grudnia 2024 r., godz. 18.30, Ostrów Tumski – zapalenie zniczy ofiarom stanu wojennego (Katedra Wrocław);
13 grudnia 2024 r., godz. 19:30, Wrocław – pokaz laserowy na budynku Politechniki Wrocławskiej „Zapal światło wolności”;
16 grudnia 2024 r., godz. 13.00, Legnica – wykład nt. stanu wojennego (Przystanek Historia);
16 grudnia 2024 r., godz. 18.00, Wrocław – koncert w 43. rocznicę wprowadzenia stanu wojennego w Polsce 13 grudnia 1981 roku. W programie piosenki internowanych oraz zakazane ballady. Śpiew i komentarz historyczny Roman Kowalczyk, akompaniament Krzysztof Żesławski (aula Politechniki Wrocławskiej);
19 grudnia 2024 r., godz. 10.00, Wołów – wykład dla osadzonych nt. stanu wojennego (Zakład Karny).