Al jaren hebben schoolbesturen de wens meer docenten in vaste dienst te nemen en sinds dit jaar handhaaft de Belastingdienst op schijnzelfstandigheid. Toch is het aantal zzp-overeenkomsten in het onderwijs de afgelopen maanden sterk gestegen. Waarom slagen scholen er niet in meer vaste contracten uit te delen?
De reacties in het onderwijs schoten alle kanten op toen werd aangekondigd dat schijnzelfstandigheid vanaf 1 januari 2025 zou worden gehandhaafd. Schoolbestuurders willen al jaren meer leerkrachten in vaste dienst nemen en zagen handhaving van de wet als een stap in die richting. Anderen vreesden juist dat de aankondiging een uitstroom van zzp-leerkrachten zou veroorzaken, met nog meer roostergaten tot gevolg.
De praktijk liep anders: tegen alle verwachtingen in is het aantal zzp-overeenkomsten in het onderwijs in januari van dit jaar met 85 procent gestegen ten opzichte van een jaar eerder. Dat blijkt uit cijfers van Flexonderwijs.nl, een platform dat scholen en docenten bij elkaar brengt en de administratie rondom hun overeenkomst verzorgt. Een groot deel van de zzp-inzet in het onderwijs loopt via Flexonderwijs.
Initiatiefnemer Jan-Willem Duim zegt dat er in februari sprake was van een groei van 30 procent vergeleken met dezelfde maand een jaar eerder. In maart ging het om 45 procent. Flexonderwijs ziet van zowel scholen als van leerkrachten nieuwe aanmeldingen binnenkomen. Momenteel zijn 1855 scholen en 2179 leerkrachten aan het platform verbonden.
**Geen solistisch beroep**
Volgens Duim is in het onderwijs geen sprake van gedwongen zelfstandigheid. ‘Tijdens een van onze maandelijkse ledenbijeenkomsten hebben we gevraagd hoe de zzp-docenten naar de handhaving kijken. 80 procent van de leerkrachten die zijn verbonden aan ons platform zei toen dat ze iets anders gaan doen als ze in loondienst moeten.’
Hij verklaart de forse toename van het aantal zzp-overeenkomsten in het onderwijs door een combinatie van leerkrachten die graag als zzp’er willen werken en schoolleiders die graag zzp’ers inzetten om de roosters rond te krijgen of ruimer te maken, ook al willen hun bestuurders liever een andere – meer permanente – oplossing.
De Algemene Onderwijsbond (AOb) heeft geen eigen cijfers over de ontwikkeling van het aantal zzp-contracten in het onderwijs. Bij de bond zijn vooral docenten met een vast dienstverband aangesloten. De AOb is geen voorstander van zzp-inzet. ‘Goed onderwijs wordt gegeven door een team, het leraarschap is geen solistisch beroep,’ zegt bestuurder Thijs Roovers.
‘Voor een hoge kwaliteit van onderwijs heb je collega’s nodig die er altijd zijn, die de leerlingen kennen en die kunnen meedenken over een schoolplan. Je hebt een team nodig van mensen die verantwoordelijkheid dragen voor de leerlingen, ook buiten het opvangen van een losse les of schooldag.’
De onderwijsbond hoort vaak van leden dat flexibele leerkrachten de werkdruk voor docenten in vaste dienst verhogen. ‘De taken die de zzp’er weigert uit te voeren, komen op het bord van collega’s – en de werkdruk is al hoog,’ zegt Roovers. Bovendien vinden schoolbestuurders de kwaliteit van zzp-docenten vaker ondermaats. Die zorg blijkt ook uit recent onderzoek naar flexibele docenten.
In het rapport staat dat besturen moeilijker kunnen instaan voor de kwaliteit en ontwikkeling van externe krachten. Toch zien ze ook voordelen: veel scholen zijn blij met de flexibiliteit die externen bieden.
**Flexibilisering**
De wens van schoolbesturen om zo veel mogelijk leerkrachten in vaste dienst te nemen strookt al langer niet met de realiteit. Vorig jaar bleek uit onderzoek van Follow the Money dat het aandeel tijdelijke contracten in het basisonderwijs tussen 2011 en 2022 groeide van 5 naar 11 procent. In het voortgezet onderwijs nam het percentage docenten met een tijdelijk contract in dezelfde periode toe van 15 naar 17 procent.
Het bedrag dat scholen uitgeven aan externe docenten is de afgelopen tien jaar bovendien meer dan verdubbeld. In 2024 gaven scholen in totaal 450 miljoen uit aan de directe inhuur van zzp’ers en de inzet van docenten via uitzend- en detacheringsbureaus. Dat is 4,9 procent (primair onderwijs) en 4,7 procent (voortgezet onderwijs) van het totale personeelsbudget.
Hoe komt het dat de onderwijsarbeidsmarkt zo snel flexibiliseert?
Er zijn verschillende oorzaken. Zo is er sprake van verjonging. Leraren met een vast contract gaan met pensioen, docenten die van de pabo komen krijgen vaak niet meteen een vast contract of kiezen er zelf voor om een aantal jaar rond te kijken op verschillende scholen.
Ook is er een groep leerkrachten die er zelf voor kiest geen vast dienstverband aan te gaan. De werkdruk in het onderwijs is momenteel hoog en wordt nog eens versterkt door het lerarentekort en het hoge ziekteverzuim. Een flexibel dienstverband biedt docenten de mogelijkheid om hun grenzen te bewaken. Als zzp’er hebben zij meer zeggenschap over hoe ze hun tijd besteden en kunnen ze nee zeggen tegen oudergesprekken, teamdagen of schooluitjes. Bovendien kunnen zelfstandigen of docenten in dienst bij een uitzend- of detacheringsbureau makkelijker en sneller groeien in salaris.
Onbegrijpelijk, vindt AOb-bestuurder Roovers. ‘Als je niet mee op schooluitje wilt, snap je niet hoe een school werkt. Ik wil teamleden die verantwoordelijkheid dragen voor het hele proces, niet alleen tijdens de rekenles. Een goed team denkt samen na over hoe een kind van groep 1 tot groep 8 optimaal kan leren, tijdens rekenen én tijdens uitjes.’
En dan is er ook nog de financiering van het Nederlandse onderwijs die tijdelijke overeenkomsten in de hand werkt. Schoolbesturen krijgen ieder jaar een vast bedrag per ingeschreven leerling. Deze zak geld, de zogeheten lumpsum, mogen zij naar eigen inzicht besteden. Zo kunnen ze het geld uitgeven aan een extra docent, een nieuw schoolplein of een andere methode. Dit bedrag wordt aangevuld met subsidiepotjes, zoals een subsidie voor kansengelijkheid en de miljarden om de door corona opgelopen achterstanden te bestrijden.
Maar aan die subsidies kleeft een groot nadeel: ze zijn tijdelijk. Schoolbesturen hebben geen idee of ze volgend jaar weer op het budget kunnen rekenen en durven het geld daarom niet in te zetten voor vaste dienstverbanden.
‘De groei van – vaak tijdelijke – doelfinanciering heeft een aantal negatieve effecten, zoals een toename van het aantal tijdelijke personeelscontracten,’ zo concludeerden de PO- en de VO-Raad begin vorig jaar. Uit een onderzoek in opdracht van de raden bleek toen dat het aandeel tijdelijke gelden in de begroting tussen 2019 en 2022 met 6 procentpunt was toegenomen in het basisonderwijs, en met 8 procentpunt in het voortgezet onderwijs.
Oh no! Wie had dat gedacht. Het onderwijs & zorg te laten draaien op ZZPers om vervolgens op de blaren te zitten
Er zijn flink wat beginnende docenten met goede beoordelingen op zak die aan het einde van het schooljaar te horen krijgen dat hun contract niet wordt verlengd, vanwege een afname van het aantal leerlingen, omdat ze bekostigd werden uit een van de vele potjes, of vanwege de flexibele schil van de school. Als dat meerdere keren achter elkaar gebeurt en mensen hun liefde en zaligheid in hun werk stoppen, dan zul je zien dat talentvolle docenten afhaken, steeds ongemotiveerder raken en het onderwijs verlaten. Van een sector die bekend staat om stabiliteit mag je verwachten dat je ook redelijk snel aan een vast contract komt bij goed functioneren.
Daarbij komt ook nog dat de sector zelf weinig flexibel is. Als je hemel en aarde moet bewegen om bijvoorbeeld eenmalig aanwezig te kunnen zijn bij een trouwerij en van je wordt verwacht regelmatig op te dagen buiten kantooruren, dan zou daar soms ook wel iets meer flexibiliteit tegenover mogen staan. Als ZZP’er heb je dan wel de luxe om meer rekening te kunnen houden met andere zaken.
Dank, ik vond het een interessant artikel dat juist ook de oorzaken aanwijst van waarom er zoveel zzpers zijn. Het onderwijs is gewoon niet echt een fijne werkgever. Ik ken meerdere mensen die er na een paar jaar mee gekapt zijn.
Als de keuze is tussen een dure leerkracht of geen leerkracht zou ik uiteindelijk toch voor het eerste kiezen, al helemaal met de tekorten van tegenwoordig
Fijn om eens te lezen over de aanleidingen en prikkels die hierachter zitten. Vaak blijft de analyse steken op ‘bezuinigingen’ of ‘bestuurders stom’.
6 comments
Archive: https://archive.is/LYVsV
Ik raad iedereen FTM ook van harte aan!
Al jaren hebben schoolbesturen de wens meer docenten in vaste dienst te nemen en sinds dit jaar handhaaft de Belastingdienst op schijnzelfstandigheid. Toch is het aantal zzp-overeenkomsten in het onderwijs de afgelopen maanden sterk gestegen. Waarom slagen scholen er niet in meer vaste contracten uit te delen?
De reacties in het onderwijs schoten alle kanten op toen werd aangekondigd dat schijnzelfstandigheid vanaf 1 januari 2025 zou worden gehandhaafd. Schoolbestuurders willen al jaren meer leerkrachten in vaste dienst nemen en zagen handhaving van de wet als een stap in die richting. Anderen vreesden juist dat de aankondiging een uitstroom van zzp-leerkrachten zou veroorzaken, met nog meer roostergaten tot gevolg.
De praktijk liep anders: tegen alle verwachtingen in is het aantal zzp-overeenkomsten in het onderwijs in januari van dit jaar met 85 procent gestegen ten opzichte van een jaar eerder. Dat blijkt uit cijfers van Flexonderwijs.nl, een platform dat scholen en docenten bij elkaar brengt en de administratie rondom hun overeenkomst verzorgt. Een groot deel van de zzp-inzet in het onderwijs loopt via Flexonderwijs.
Initiatiefnemer Jan-Willem Duim zegt dat er in februari sprake was van een groei van 30 procent vergeleken met dezelfde maand een jaar eerder. In maart ging het om 45 procent. Flexonderwijs ziet van zowel scholen als van leerkrachten nieuwe aanmeldingen binnenkomen. Momenteel zijn 1855 scholen en 2179 leerkrachten aan het platform verbonden.
**Geen solistisch beroep**
Volgens Duim is in het onderwijs geen sprake van gedwongen zelfstandigheid. ‘Tijdens een van onze maandelijkse ledenbijeenkomsten hebben we gevraagd hoe de zzp-docenten naar de handhaving kijken. 80 procent van de leerkrachten die zijn verbonden aan ons platform zei toen dat ze iets anders gaan doen als ze in loondienst moeten.’
Hij verklaart de forse toename van het aantal zzp-overeenkomsten in het onderwijs door een combinatie van leerkrachten die graag als zzp’er willen werken en schoolleiders die graag zzp’ers inzetten om de roosters rond te krijgen of ruimer te maken, ook al willen hun bestuurders liever een andere – meer permanente – oplossing.
De Algemene Onderwijsbond (AOb) heeft geen eigen cijfers over de ontwikkeling van het aantal zzp-contracten in het onderwijs. Bij de bond zijn vooral docenten met een vast dienstverband aangesloten. De AOb is geen voorstander van zzp-inzet. ‘Goed onderwijs wordt gegeven door een team, het leraarschap is geen solistisch beroep,’ zegt bestuurder Thijs Roovers.
‘Voor een hoge kwaliteit van onderwijs heb je collega’s nodig die er altijd zijn, die de leerlingen kennen en die kunnen meedenken over een schoolplan. Je hebt een team nodig van mensen die verantwoordelijkheid dragen voor de leerlingen, ook buiten het opvangen van een losse les of schooldag.’
De onderwijsbond hoort vaak van leden dat flexibele leerkrachten de werkdruk voor docenten in vaste dienst verhogen. ‘De taken die de zzp’er weigert uit te voeren, komen op het bord van collega’s – en de werkdruk is al hoog,’ zegt Roovers. Bovendien vinden schoolbestuurders de kwaliteit van zzp-docenten vaker ondermaats. Die zorg blijkt ook uit recent onderzoek naar flexibele docenten.
In het rapport staat dat besturen moeilijker kunnen instaan voor de kwaliteit en ontwikkeling van externe krachten. Toch zien ze ook voordelen: veel scholen zijn blij met de flexibiliteit die externen bieden.
**Flexibilisering**
De wens van schoolbesturen om zo veel mogelijk leerkrachten in vaste dienst te nemen strookt al langer niet met de realiteit. Vorig jaar bleek uit onderzoek van Follow the Money dat het aandeel tijdelijke contracten in het basisonderwijs tussen 2011 en 2022 groeide van 5 naar 11 procent. In het voortgezet onderwijs nam het percentage docenten met een tijdelijk contract in dezelfde periode toe van 15 naar 17 procent.
Het bedrag dat scholen uitgeven aan externe docenten is de afgelopen tien jaar bovendien meer dan verdubbeld. In 2024 gaven scholen in totaal 450 miljoen uit aan de directe inhuur van zzp’ers en de inzet van docenten via uitzend- en detacheringsbureaus. Dat is 4,9 procent (primair onderwijs) en 4,7 procent (voortgezet onderwijs) van het totale personeelsbudget.
Hoe komt het dat de onderwijsarbeidsmarkt zo snel flexibiliseert?
Er zijn verschillende oorzaken. Zo is er sprake van verjonging. Leraren met een vast contract gaan met pensioen, docenten die van de pabo komen krijgen vaak niet meteen een vast contract of kiezen er zelf voor om een aantal jaar rond te kijken op verschillende scholen.
Ook is er een groep leerkrachten die er zelf voor kiest geen vast dienstverband aan te gaan. De werkdruk in het onderwijs is momenteel hoog en wordt nog eens versterkt door het lerarentekort en het hoge ziekteverzuim. Een flexibel dienstverband biedt docenten de mogelijkheid om hun grenzen te bewaken. Als zzp’er hebben zij meer zeggenschap over hoe ze hun tijd besteden en kunnen ze nee zeggen tegen oudergesprekken, teamdagen of schooluitjes. Bovendien kunnen zelfstandigen of docenten in dienst bij een uitzend- of detacheringsbureau makkelijker en sneller groeien in salaris.
Onbegrijpelijk, vindt AOb-bestuurder Roovers. ‘Als je niet mee op schooluitje wilt, snap je niet hoe een school werkt. Ik wil teamleden die verantwoordelijkheid dragen voor het hele proces, niet alleen tijdens de rekenles. Een goed team denkt samen na over hoe een kind van groep 1 tot groep 8 optimaal kan leren, tijdens rekenen én tijdens uitjes.’
En dan is er ook nog de financiering van het Nederlandse onderwijs die tijdelijke overeenkomsten in de hand werkt. Schoolbesturen krijgen ieder jaar een vast bedrag per ingeschreven leerling. Deze zak geld, de zogeheten lumpsum, mogen zij naar eigen inzicht besteden. Zo kunnen ze het geld uitgeven aan een extra docent, een nieuw schoolplein of een andere methode. Dit bedrag wordt aangevuld met subsidiepotjes, zoals een subsidie voor kansengelijkheid en de miljarden om de door corona opgelopen achterstanden te bestrijden.
Maar aan die subsidies kleeft een groot nadeel: ze zijn tijdelijk. Schoolbesturen hebben geen idee of ze volgend jaar weer op het budget kunnen rekenen en durven het geld daarom niet in te zetten voor vaste dienstverbanden.
‘De groei van – vaak tijdelijke – doelfinanciering heeft een aantal negatieve effecten, zoals een toename van het aantal tijdelijke personeelscontracten,’ zo concludeerden de PO- en de VO-Raad begin vorig jaar. Uit een onderzoek in opdracht van de raden bleek toen dat het aandeel tijdelijke gelden in de begroting tussen 2019 en 2022 met 6 procentpunt was toegenomen in het basisonderwijs, en met 8 procentpunt in het voortgezet onderwijs.
Oh no! Wie had dat gedacht. Het onderwijs & zorg te laten draaien op ZZPers om vervolgens op de blaren te zitten
Er zijn flink wat beginnende docenten met goede beoordelingen op zak die aan het einde van het schooljaar te horen krijgen dat hun contract niet wordt verlengd, vanwege een afname van het aantal leerlingen, omdat ze bekostigd werden uit een van de vele potjes, of vanwege de flexibele schil van de school. Als dat meerdere keren achter elkaar gebeurt en mensen hun liefde en zaligheid in hun werk stoppen, dan zul je zien dat talentvolle docenten afhaken, steeds ongemotiveerder raken en het onderwijs verlaten. Van een sector die bekend staat om stabiliteit mag je verwachten dat je ook redelijk snel aan een vast contract komt bij goed functioneren.
Daarbij komt ook nog dat de sector zelf weinig flexibel is. Als je hemel en aarde moet bewegen om bijvoorbeeld eenmalig aanwezig te kunnen zijn bij een trouwerij en van je wordt verwacht regelmatig op te dagen buiten kantooruren, dan zou daar soms ook wel iets meer flexibiliteit tegenover mogen staan. Als ZZP’er heb je dan wel de luxe om meer rekening te kunnen houden met andere zaken.
Dank, ik vond het een interessant artikel dat juist ook de oorzaken aanwijst van waarom er zoveel zzpers zijn. Het onderwijs is gewoon niet echt een fijne werkgever. Ik ken meerdere mensen die er na een paar jaar mee gekapt zijn.
Als de keuze is tussen een dure leerkracht of geen leerkracht zou ik uiteindelijk toch voor het eerste kiezen, al helemaal met de tekorten van tegenwoordig
Fijn om eens te lezen over de aanleidingen en prikkels die hierachter zitten. Vaak blijft de analyse steken op ‘bezuinigingen’ of ‘bestuurders stom’.
Comments are closed.