ANPVolgend jaar gaat er zo’n 1 miljard euro uit het Klimaatfonds naar windparken op zee

NOS Nieuws•vandaag, 10:22

  • Charlotte Klein

    redacteur Klimaat

  • Charlotte Klein

    redacteur Klimaat

Een fossiele subsidie, korting op de energierekening en geld om een begrotingsgat te vullen. Wat deze Rijksuitgaven gemeen hebben, is dat ze alle drie worden betaald uit het Klimaatfonds en dat ze niet leiden tot minder CO2-uitstoot – terwijl het geld uit het fonds daar expliciet voor is bedoeld.

Afgelopen jaar zijn er vaker zaken die niet met het klimaat te maken hebben uit het fonds betaald. Juridisch kan dit, want de politiek bepaalt. Maar het kan wel iets doen met de geloofwaardigheid van de overheid, zegt hoogleraar bestuurskunde Marcel Boogers.

Twee jaar na de Klimaatwet van 2019 werd het Klimaatfonds opgericht om de doelen uit de wet ook werkelijk te halen: in 2030 55 procent minder uitstoot van gassen die de planeet opwarmen dan in 1990. Bij de start zat er 35 miljard euro in het fonds. Momenteel zit er nog ruim 21 miljard in, waarvan 7,6 miljard euro onder voorwaarde al is toegekend. Het resterende deel is grotendeels gereserveerd voor kernenergie.

Andere bestemmingen

Begin dit jaar gebeurde iets onverwachts met het fonds. De fractievoorzitters van PVV, VVD, NSC en BBB gebruikten bij het opstellen van de voorjaarsnota een half miljard uit het Klimaatfonds om de eindafrekening van energie met een paar tientjes te verlagen. Minister Hermans van Klimaat en Groene Groei wist daar niet van af, meldde het AD.

Ook een fossiele subsidie, bedoeld voor bedrijven ter compensatie van hoge elektriciteitskosten, wordt uit het Klimaatfonds gefinancierd. Het gaat om 650 miljoen euro in drie jaar. Verder gaat geld uit het fonds naar het opvangen van twee voorgenomen belastingen die niet doorgaan: de CO2-heffing voor de industrie en de plastictaks.

Door het schrappen van beide belastingen verliest het Klimaatfonds ook inkomstenbronnen. Zowel de CO2-heffing als plastictaks zou de klimaatpot jaarlijks voorzien van honderden miljoenen aan euro’s. Nu door beide heffingen een streep is gezet, komt er niet meer automatisch nieuw geld in.

ANPZakken vol met ingeleverde statiegeld flessen en blikjes bij het telcentrum in Utrecht

De huidige bestemmingen van het klimaatgeld leiden niet tot minder CO2-uitstoot en kunnen zelfs meer uitstoot veroorzaken. Zo kan een prijsprikkel als een lagere energierekening leiden tot meer stoken (en dus meer uitstoot) en kan een fossiele subsidie die dure (vaak fossiel opgewekte) elektriciteit compenseert ervoor zorgen dat bedrijven niet gaan besparen (en dus meer uitstoten).

Politieke keuzes

Het werpt de vraag op wie erop toeziet dat zo’n fonds op de ‘juiste’ wijze wordt gebruikt. In principe de minister, zegt de Algemene Rekenkamer, want die is fondsbeheerder. Maar Hermans werd in het geval van de voorjaarsnota buitenspel gezet. Dit is niet tegen de regels, omdat de Tweede Kamer het budgetrecht heeft. In principe is een minister uitvoerend en de Kamer sturend.

“Dit zijn politieke keuzes, en daar oordelen wij niet over”, zegt de Algemene Rekenkamer dan ook. “Wij kunnen alleen vaststellen dat er in een aantal gevallen geld uit het Klimaatfonds is gehaald, wat niet leidt tot het halen van de klimaatdoelen.”

Ook de Raad van State, het belangrijkste adviesorgaan van het kabinet, oordeelt niet. In de meest recente evaluatie van de Klimaatnota constateert de Raad wel dat het klimaatdoel door politieke keuzes verder buiten bereik ligt.

‘Paaien van achterbannen’

Een fonds gekoppeld aan een wet, die niet juridisch bindend is en waarbij de politiek bepaalt. Het klinkt ingewikkeld, maar het is wel hoe dit soort fondsen in elkaar zitten. Zo gaat het ook bij bijvoorbeeld het Defensiemateriaalfonds of Mobiliteitsfonds: die zijn er om enorme budgetten te reserveren voor projecten die niet altijd in één jaar of kabinetsperiode kunnen worden besteed. De politiek bepaalt vervolgens hoe het verdergaat.

Je moet als politiek wel uitkijken hoe je dat dan doet, zegt hoogleraar democratie en transitie Marcel Boogers van de Universiteit Utrecht. “Klimaatgeld uitgeven aan andere zaken doet wat met de geloofwaardigheid en betrouwbaarheid van een overheid. Want met de klimaatwet zijn wel verwachtingen gewekt.”

“Als je geld voor de transitie steekt in zaken tegenstrijdig aan dat doel, doe je niet alleen burgers tekort, maar ook bedrijven en instellingen die willen weten waar ze aan toe zijn”, aldus Boogers. “Nu gaat het om willekeur en het paaien van specifieke achterbannen.”

In 2027 staat de evaluatie van het Klimaatfonds op de planning.