NOSIn de bibliotheek Utrecht is een hoek ingericht met boeken die in verschillende landen verboden zijn

NOS Nieuws•zaterdag, 10:02

  • Thomas Michel

    redacteur Online

  • Thomas Michel

    redacteur Online

Fysieke en online intimidatie van schrijvers en uitgeverijen. Boekhandels en bibliotheken die uit angst voor geweld kiezen om bepaalde boeken verwijderen. Boeken die worden verboden, zoals in de Verenigde Staten en Hongarije. Inperkingen van literaire vrijheid vormen het schrikbeeld van mensen die vandaag de straat op gaan voor de Lezersmars.

De mars in Utrecht, aftrap van de Week van het Verboden Boek en het International Literature Festival Utrecht, wordt georganiseerd door boekenliefhebbers. “We zien op steeds meer plekken dat het vrije woord onder druk staat”, waarschuwt de organisatie.

Ook Eveline Aendekerk, directeur van branchekoepel CPNB, vreest dat ontwikkelingen zoals deze niet beperkt zullen blijven tot andere landen. “Je moet er toch niet aan denken dat er in Nederland boeken niet meer verkocht worden omdat de inhoud iemand niet zint?”

Het boek is volgens haar een belangrijk middel tegen polarisatie en een essentieel onderdeel van de infrastructuur van de democratie. Ze vindt het daarom van belang dat iedereen moet kunnen blijven lezen wat die wil.

Verscheurde pagina’s

Medeorganisator David Rozema, adviseur Collecties bij de bibliothekenorganisatie Probiblio, stelt dat het nu al moeilijker wordt voor mensen om te lezen wat zij willen. In Nederland worden dan niet boeken geweerd uit boekhandels en bibliotheken, maar steeds vaker krijgt hij signalen over intimidatie omdat iemand het niet eens is met de inhoud van de collectie.

Zo worden pagina’s uit bibliotheekboeken gescheurd omdat mensen het niet eens waren met de inhoud. “Er zijn ouders die bijvoorbeeld niet willen dat hun kind in aanraking komt met boeken waarin een personage met twee ouders van hetzelfde geslacht voorkomt, of die vinden dat boeken met daarin transgender personen niet in de collectie mogen zitten.”

Daarmee staat de vrijheid van bibliotheken om de collectie naar eigen inzicht in te vullen onder druk, stelt hij.

Bedreigingen

Onderzoek uit 2024 wees uit dat een op de zeven schrijvers vorig jaar met agressie, bedreiging of intimidatie te maken had. Zo moest schrijfster Lale Gül onderduiken door bedreigingen, na het verschijnen van haar debuutroman waarin ze fel van leer trok tegen haar streng-islamitische opvoeding. Kinderboekenschrijver Pim Lammers trok zich in 2023 terug als schrijver van het Kinderboekenweekgedicht na doodsbedreigingen.

Hij had in 2015 een verhaal geschreven voor volwassenen over seksueel contact tussen een 12-jarige jongen en een voetbaltrainer, gebaseerd op ervaringen van iemand uit zijn omgeving. Onder meer de christelijke organisatie Gezin in Gevaar en model Kim Feenstra deelden stukken uit het verhaal zonder context en riepen op tot een boycot, met bedreigingen tot gevolg.

Schrijver Gijs Wilbrink stelt dat de meeste auteurs die hij kent te maken hebben gehad met (online) intimidatie. Zelf debuteerde hij in 2022 met zijn boek De beesten. Hij kreeg toen ook enkele anonieme e-mails van mensen die vonden dat de dingen die hij schreef “uit een zieke geest moeten komen” en die zeiden dat hij “zich maar beter kon verhangen”.

Glijdende schaal

Dit soort intimidatie heeft in de laatste jaren een nieuwe dynamiek gekregen door sociale media. Het komt sinds de coronapandemie vaker voor, zegt Aendekerk. Ze merkt dat ook boekhandels worstelen met hun aanbod en vaker te maken hebben met agressie en intimidatie.

“Een weerbaarheidstraining tegen agressieve klanten maakt tegenwoordig deel uit van cursussen voor boekverkopers”, vertelt ze. Een verontrustende ontwikkeling, vindt collectieadviseur Rozema. “Bibliotheken en boekenwinkels in Nederland mogen volgens de wet zelf bepalen wat ze in de collectie opnemen, en dat moeten we zo houden.”

Plek voor vrijdenken

De drie zijn het erover eens dat het van essentieel belang is dat de literatuur een vrijplaats moet blijven voor ieders leeswensen. “We moeten zien dat het boek nog steeds een belangrijke plek is om vrij te kunnen denken. Dat moet blijven en moeten we niet voor lief nemen”, zegt Wilbrink.

Aendekerk sluit zich hierbij aan. “Het boek is de enige plek waar je in rust verschillende meningen tot je kan nemen, je in de huid kan kruipen van mensen die je veracht. Dat is ontzettend belangrijk om te koesteren. Het is belangrijk om met andere ogen naar de wereld te kijken, zonder dat je er iets van moet vinden”, stelt ze.

“Hoe minder we lezen en deze stemmen tot ons krijgen, hoe minder je je vrije wil traint.”