Nobelprinze.orgClarke, Devoret, en Martinis
NOS Nieuws•gisteren, 11:52•Aangepast gisteren, 12:47
De Nobelprijs voor Natuurkunde gaat dit jaar naar de Brit John Clarke, de Amerikaan John Martinis en Fransman Michel Devoret. Het Nobelprijscomité maakte in het Zweedse Stockholm bekend dat zij de prijs krijgen voor hun baanbrekende onderzoek op het gebied van kwantummechanica.
Natuurkundige Richard Feynman zei over dit veld van onderzoek ooit dat als je denkt dat je kwantummechanica begrijpt, je het niet goed begrijpt. Materialen kunnen zich totaal tegenintuïtief gedragen in die 100 jaar geleden voor het eerst beschreven theorie. Deeltjes kunnen bijvoorbeeld door een ondoordringbare barrière schieten, het kwantumtunneleffect.
Hoewel wetenschappers op subatomair niveau allang werken met dat vreemde effect, was het de vraag of het alleen op die minuscule schaal gebeurde. De wetenschappers die nu onderscheiden zijn, bewezen in 1985 dat dergelijke effecten ook op macroscopisch niveau mogelijk zijn, bijvoorbeeld in een stroomcircuit.
Nobelprinze.orgIllustratie van het verbazingwekkende tunneleffect
In hun experiment plaatsen de drie wetenschappers niet-geleidend materiaal in circuit van een supergeleidend materiaal. Hoewel dat had moeten betekenen dat er geen stroom mogelijk zou zijn, gedroeg het elektrische circuit zich alsof er niets aan de hand was. Daarmee was het verbijsterende kwantumtunneleffect voor het eerst ook op een grotere schaal aangetoond.
“Er is geen enkele moderne technologie vandaag de dag die niet schatplichtig is aan de kwantummechanica: mobiele telefoons, computers, camera’s, glasvezelverbindingen”, zei hoogleraar Olle Eriksson bij de bekendmaking van de prijs. “Het is prachtig om nu te kunnen vieren hoe die theorie van een eeuw oud ons nog telkens verrast.”
De ontdekking van het trio leidde tot grote vorderingen in de toepassing van kwantummechanica, zoals supersnelle kwantumcomputers
Clarke, inmiddels in de tachtig, was door het Nobelcomité gebeld om uit Californië meteen zijn reactie te geven. “Dit is de verrassing van mijn leven”, zei hij. “We hadden nooit gedacht dat we hiermee een Nobel konden winnen.”
Tweede in een reeks
De Nobelprijs in deze categorie ging vorig jaar naar een Amerikaan en een Canadees voor hun bijdrage aan de ontwikkeling van kunstmatige intelligentie.
Natuurkunde is de tweede categorie die wordt bekendgemaakt. Gisteren ging de onderscheiding voor Geneeskunde naar twee Amerikanen en een Japanner voor hun onderzoek naar het menselijk immuunsysteem. Een van hen is trouwens nog steeds niet op de hoogte van die eer: Fred Ramsdell is onbereikbaar omdat hij op trektocht in de wildernis is zonder internet.
Nederland goed vertegenwoordigd
Ons land is van oudsher goed vertegenwoordigd in de Natuurkunde: van de 21 Nederlandse winnaars waren er 9 in deze categorie, voor het laatst Martinus Veltman en Gerard ’t Hooft voor hun onderzoek in de deeltjesfysica. De recentste Nederlandse Nobelprijswinnaar was Guido Imbens in 2021 voor Economie.
Later deze week volgen nog Scheikunde, Literatuur en Vrede, begin volgende week is Economie aan de beurt. Elke winnaar krijgt 11 miljoen Zweedse kronen, ongeveer een miljoen euro. Als er in een categorie meerdere winnaars zijn wordt het prijzengeld verdeeld. De prijzen worden op 10 december uitgereikt, de sterfdag van Alfred Nobel.