Hoe ondoordringbaar het riet is, zie je goed in de eerste beelden van Rietland. Minutenlang dansen de stengels in de wind, tot langzamerhand de schim van rietsnijder Johan zichtbaar wordt. Hij scheert zich met ferme halen een weg naar voren met zijn vlijmscherpe zeis. Het is dat dat nou eenmaal zijn gereedschap is, anders was het meteen symbolisch. De zeis is immers ook het werktuig van de dood. En even later vindt hij een femicideslachtoffer dood tussen de halmen.

Arthouse

Rietland. Regie: Sven Bresser. Met: Gerrit Knobbe, Loïs Reinders, Anna Loeffen. Lengte: 105 minuten.

Het doet iets met hem. Maar Johan is er niet eentje van de grote emoties. Zo dicht als het riet is, zo gesloten zijn de boeren in De Wieden. Maar de moord is niet het enige wat hun leven op z’n kop zet. Het riet is ook een schuilplaats en doorgangsroute voor vluchtelingen. Iets waarvan de dorpelingen ook al niet weten wat ze ermee aan moeten. Ze kijken al met argwaan naar die van de overkant, die anders riet snijden dan zij. Niet met de hand, maar met machines.

Zo worden er ongemerkt veel urgente thema’s aangekaart in het speelfilmdebuut van Sven Bresser (1992). Geweld tegen vrouwen, achterdocht jegens vreemdelingen, en vragen rondom ambacht en natuurbeheer en de industrialisering van de landbouw. Het is fijn om dat soort actuele onderwerpen te ontdekken in de traditie van de slow cinema, ontdaan van de hijgerigheid van onelinerpolitiek. Misschien komt dat omdat Bresser eigenlijk gewoon een ode aan het landschap van zijn jeugd wilde brengen. Alsof de wind die onderwerpen aanwakkerde als een vlammetje. Want je kunt je er zelfs in het riet niet voor verbergen.

Transcendent surrealisme

Dat ontdekt ook Johan. Acteur Gerrit Knobbe is in het dagelijkse leven ook rietteler en voert zo onverstoorbaar zijn handelingen uit dat je ondertussen op zijn gezicht al je vragen en emoties kunt projecteren. Heeft hij iets met de moord te maken? Last van plaatsvervangende schuld? Onderdrukte seksuele verlangens? Hoe is de verhouding met zijn dochter? En haar dochter die bij hem komt logeren en zijn routines verder verstoort? Daar neemt de film een gewaagde afslag. Het realisme van de beeldschone observerende beelden maakt langzamerhand plaats voor transcendent surrealisme. Het wordt nooit echt raar. Maar er gebeuren wel vreemde dingen. Alsof je samen met Johan de greep op de werkelijkheid verliest.

Dat lucide surrealisme is op dit moment een trend bij jonge Europese filmmakers. Met als beste voorbeeld misschien het werk van de Zwitserse broers Ramon en Silvain Zürcher dat ook in Nederland is uitgebracht. In films als Das merkwürdige Kätzchen en Das Mädchen und die Spinne gaat het over alledaagse dingen, tot je opeens door het veranderende licht, de zon die achter een wolk vandaag schuift, even een blik op een magische wereld krijgt.

Rietland kent daarnaast zowel thrillerachtige elementen en momenten van gortdroge ironie. Een schitterend voorbeeld daarvan is hoe ‘Grijze lente’ van Liesbeth List wordt ingezet: „Vandaag is het de eerste dag / Van een nieuwe tijd / Er stijgen geuren uit de grond / Het eerste licht is warm en blond / Waarom durf ik het huis niet uit.” Alsof dat lied de hele film inspireerde en vijftig jaar na dato opeens een hymne is over angstcultuur.

In Rietland gaat het onrecht veel verder dan de lustmoord tussen de stengels. Sven Bressers droomdebuut over femicide in het rietland ging in première in Cannes, is de Nederlandse inzending voor de Oscars, maar helpt vooral de Nederlandse filmische verbeelding de 21ste eeuw in.

De rietland-reportage vanuit de Wieden door Coen van Zwol

Geef cadeau

Deel

Mail de redactie

NIEUW: Geef dit artikel cadeau
Als NRC-abonnee kun je elke maand 10 artikelen cadeau geven aan iemand zonder NRC-abonnement. De ontvanger kan het artikel direct lezen, zonder betaalmuur.