EPAEen NIS-Gazprom tankstation in Belgrado

NOS Nieuws•vandaag, 17:45

  • Thijs Kettenis

    correspondent Zuidoost-Europa

  • Thijs Kettenis

    correspondent Zuidoost-Europa

Wie in Servië wil tanken, kan bij veel benzinepompen plotseling niet meer met een pinpas of creditcard betalen. Ook is de levering van olie aan Servië gestopt. Dat is een direct gevolg van Amerikaanse sancties tegen Naftna Industrija Srbije (Olie-industrie van Servië, NIS). Reden voor de strafmaatregelen: het bedrijf is voor het grootste deel in Russische handen.

Veel mensen die vanochtend hun auto hadden volgetankt, keken vreemd op toen hun bankpas aan de kassa niet werkte. De betaalautomaten bij de pompen van NIS weigeren de pinpassen en creditcards van Mastercard, Visa en American Express, omdat die Amerikaanse bedrijven geen zaken meer mogen doen met de Servische maatschappij. Betalen kan nu alleen nog met betaalkaarten van de Servische variant van Tikkie of contant.

De sancties hingen NIS al sinds januari boven het hoofd, maar meerdere keren kreeg het bedrijf respijt om een oplossing te zoeken.

Aandelen terugkopen

Het staatsbedrijf werd in 2008 geprivatiseerd. Meer dan de helft kwam in Russische handen. Het Russische Gazprom heeft nu, direct en indirect, 55 procent van NIS in eigendom en zo’n 30 procent is nog in handen van de Servische staat. Dat is voor de Amerikanen reden om sancties op te leggen.

President Vucic heeft de afgelopen maanden geprobeerd aandelen van Gazprom terug te kopen, zodat de Russen minder dan 50 procent zouden overhouden en de sancties van de baan zouden zijn. Maar dat weigerde Gazprom.

De enige andere oplossing is NIS te nationaliseren, een mogelijkheid die Vucic volgens de Servische wet heeft. In feite worden de Russen dan gedwongen onteigend. Maar daar piekert Vucic niet over. “Nationalisatie is misschien de enige uitweg, maar het is het laatste wat ik zal doen”, herhaalde Vucic vandaag.

Belangrijke pijler

Er staat nogal wat op het spel: de oliemaatschappij is een van de grootste en meest winstgevende bedrijven in Servië en geldt als een belangrijke pijler van de economie én de staat. NIS is eigenaar van de enige olieraffinaderij van het land, even buiten de hoofdstad Belgrado, en heeft daarnaast zo’n 330 pompstations, verreweg de meeste in het land. Er werken ruim 5000 mensen en de inkomsten dekken 12 procent van de Servische begroting.

Een toekomst onder sancties ziet er allerminst rooskleurig uit. Banken trekken hun handen waarschijnlijk van NIS af omdat zij anders zelf grote schade oplopen. De Verenigde Staten verbieden immers nu iedere vorm van zakendoen met het bedrijf.

Nog geen jerrycans

Om dezelfde reden is Kroatië vanmorgen gestopt met het leveren van olie via de enige pijplijn die NIS bevoorraadt. NIS heeft ook benzinepompen in buurland Bosnië en Herzegovina; daar kunnen klanten vanaf vandaag alleen contant betalen.

NIS verzekert nog een tijd vooruit te kunnen met de huidige voorraden. Serviërs hoeven niet met jerrycans naar de benzinepomp om te hamsteren, maar op termijn zijn tekorten en prijsstijgingen onvermijdelijk als er niks verandert.

Volgens Vucic kan de raffinaderij in ieder geval tot 1 november openblijven. “Ik hoop dat NIS geen grote aantallen mensen gaat ontslaan”, zei hij. Grootschalige import van benzine als alternatief is duur en de infrastructuur ervoor ontbreekt.

Geopolitieke balanceeract

De president heeft dus zelf de sleutel in handen, maar een nationalisatie zou geheid leiden tot grote ruzie met Moskou, en die wil Vucic koste wat kost voorkomen. Bijvoorbeeld omdat Servië midden in onderhandelingen met Rusland zit over de levering van goedkoop gas – iets wat Vucic op zijn buik kan schrijven als hij eerst NIS afpakt. Bovendien zou ruzie met Rusland het einde betekenen van Vucic’ geopolitieke balanceeract.

Vucic probeert goede banden te onderhouden met de Europese Unie, waarmee Servië onderhandelt over lidmaatschap. Tegelijkertijd staat hij behalve met China ook op goede voet met de Russische president Poetin. Servië doet daarom niet mee aan de westerse sancties die zijn ingesteld tegen Rusland na de inval in Oekraïne in 2022.

Dat is Brussel een doorn in het oog. Maar Vucic de wacht aanzeggen doet de EU vooralsnog niet, uit vrees dat ze hem dan rechtstreeks in de armen van Poetin drijven. Daarom komt de druk waaronder Vucic nu komt te staan door de problemen bij NIS de EU niet slecht uit.

Vucic heeft intussen de hoop niet opgegeven dat Gazprom alsnog een deel van zijn aandelen vrijwillig verkoopt. “We gaan met de Russen praten, want met de Amerikanen valt er niets meer te bespreken.”