Wel of niet samenwerken met PVV? JA21 en D66 zijn het oneens

Voor het laatste thema stonden JA21-leider Eerdmans en D66-leider Jetten nog tegenover elkaar. De partijen zeiden allebei dat er veel onvrede in het land is en dat mensen boos zijn dat sommige problemen zoals woningbouw en stikstof en klimaat niet worden opgelost. Eerdmans ziet “steeds meer extremen in de maatschappij”, en protesten die worden gekaapt, zoals bij de rellen op 20 september in Den Haag.

Jetten zag die dag “extreemrechtse relschoppers”. Jetten: “Maar vandaag zien we een partijleider die niet kan meedoen aan een debat, omdat een extreme jihadist hem op een dodenlijst heeft staan”. Het gevaar en extremisme komt van meerdere kanten, zien beide partijleiders. Ze zijn het oneens over het verband tussen uitspraken van politici en geweld van relschoppers. Volgens Jetten is er soms wel een verband tussen de woorden die de PVV en Forum voor Democratie gebruiken, en geweld. Eerdmans is van mening dat je juist met zulke uitspraken voorzichtig moet zijn.

Over wel of niet samenwerken met de PVV, in de peilingen al weken de grootste partij, verschillen de politici ook van mening. Jetten sluit samenwerken met de PVV uit, maar voegt daar wel aan toe dat hij de kiezers van de PVV en hun problemen wel serieus wil nemen. Eerdmans begrijpt niet hoe je “Democraten 66 kunt heten als je 2,5 miljoen kiezers aan de kant wilt zetten”. Hij erkent dat Wilders zich in de samenwerking met VVD, NSC en BBB “niet fantastisch gedragen heeft”, maar wil na de verkiezingen wel degelijk met Wilders om tafel. “Dan zal moeten blijken wat de verhoudingen zijn en wat we kunnen bereiken en of we eruit komen.”

Dat de afwezigheid van Wilders onverwacht was en op het allerlaatste moment bekend werd, blijkt uit onderstaande foto. Het papiertje met zijn naam lag al op de stoel waar hij zou plaatsnemen in perscentrum Nieuwspoort. Inmiddels zijn de lijsttrekkers begonnen aan het laatste thema: samenwerken en leiderschap. Aan dit debat doen GroenLinks-PvdA, VVD en CDA mee.

ANPDe lege stoel van WildersNSC botst met BBB en Denk over arbeidsmigratie

Arbeidsmigratie is steeds vaker een thema, zo ook in dit debat. In dit geval stonden NSC, BBB en Denk tegenover elkaar. Die laatste twee partijen vinden niet dat er teveel arbeidsmigranten zijn, NSC vindt van wel. Arbeidsmigranten, veelal uit Oost-Europa, zorgen in steeds meer gemeenten voor overlast. BBB zegt dat Nederland deze arbeidskrachten nodig heeft en het bij gemelde problemen gaat om “schrijnende incidenten”. “We hebben ook schoonmakers en mensen in de zorg nodig”, zegt BBB-leider Van der Plas, die liever spreekt over “Europese flexwerkers.”

Denk-leider Van Baarle is zelf een kleinkind van een arbeidsmigrant en vindt net als de BBB dat arbeidsmigranten nodig zijn. “Ze vervullen arbeidsplaatsen waar wij geen mensen voor hebben”, aldus Van Baarle. Net als BBB vindt hij dat de malafide uitzendbureaus harder moeten worden aangepakt.

NSC-leider Van Hijum is het hier grondig mee oneens. Hij zegt dat er al een miljoen arbeidsmigranten in Nederland zijn en ze zorgen voor “grote leefbaarheidsproblemen”, “verloedering” en problemen met “sociale cohesie”. Van Hijum: “Nederland is net als een plofkip, verslaafd aan laagbetaalde arbeid.” Hij vindt dat er een einde moet komen aan de vleesindustrie, die draait op goedkope arbeid. BBB is daar heel erg tegen, omdat Nederland dergelijke industrie nodig heeft. De politici worden het duidelijk niet eens.

Politiek verslaggever Lars Geerts:

“In dit debat was het interessant om te zien dat twee voormalig coalitiepartijen op dit onderwerp enorm ver uit elkaar liggen, namelijk BBB en NSC. Dat was in het kabinet ook al zo. Van Hijum wil strengere regels om malafide arbeidsbureaus in bijvoorbeeld de vleesindustrie aan te pakken. Van der Plas werpt tegen dat deze arbeidsmigranten juist belangrijk zijn om dit soort sectoren voor Nederland te behouden.”

BBB-leider Van der Plas doet vanaf zijlijn even mee

Omdat PVV-leider Wilders niet bij het debat is en ook niet telefonisch deelneemt, ging het debat tussen CDA-leider Bontenbal en Wilders over vertrouwen in de politiek niet door en werd Bontenbal alleen ondervraagd. Toen hij werd werd bevraagd over landbouw en stikstof, liet BBB-leider Van der Plas vanaf de stoelen in de coulissen, waar de lijsttrekkers zitten als ze niet deelnemen aan het debat, van zich horen. Dat leidde bij Bontenbal tot irritatie.

Kijk hier naar hoe dat ging:

Van der Plas (BBB) onderbreekt Bontenbal (CDA) vanaf de zijlijn

Wilders ook niet telefonisch bij radiodebat

De NOS heeft PVV-leider Wilders gevraagd of hij eventueel telefonisch aan het debat wil meedoen, maar de PVV-leider heeft laten weten dat niet te doen. Hij zei kort voor de start van het debat niet aanwezig te zijn. Wilders zou mogelijk een doelwit zijn geweest van de Belgische terreurcel die gisteren werd opgerold, meldde een journalist van de Belgische commerciële omroep VTM Nieuws.

In Nederland doet de NCTV er geen uitspraken over. Wilders schreef op X dat wordt uitgezocht of het bericht van VTM klopt. “Tot ik dat weet ga ik nergens heen”, liet hij weten.

Wilders zou met onder anderen CDA-leider Bontenbal in gesprek gaan over het vertrouwen van kiezers in de politiek. Bontenbal zegt de keuze van Wilders om weg te blijven te respecteren, maar het wel jammer te vinden dat het telefonische debat niet doorgaat. Bontenbal ging nu in zijn eentje in gesprek over het thema.

NSC vreest ‘kettingzaag’ van JA21, Eerdmans ontkent gevolgen portemonnee

JA21 wil een einde aan allerlei toeslagen, zoals huurtoeslag en kindertoeslag en snoeien in overheidsuitgaven en NSC-leider Van Hijum zegt “zijn hart vast te houden” bij de maatregelen van deze rechtse partij. “U gaat met een kettingzaag door de toeslagen heen.”

De tegenstellingen tussen deze twee partijen komen duidelijk aan het licht bij het thema ‘portemonnee’. Het onderwerp gaat over koopkracht, dure boodschappen en het “halen van het eind van de maand”.

NSC maakte zich in de tijd van NSC-leider Omtzigt al sterk voor een beter bestaansrecht en dat thema is nog steeds onder de nieuwe partijleider thema nummer één. JA21 ontkent dat de Nederlandse kiezer hard wordt getroffen door hun plannen. Voor allerlei toeslagen komt een toeslag terug voor alle huishoudens. Ook gaat bij deze partij de btw omlaag en hoeft er onder de 20.000 euro geen inkomstenbelasting betaald worden.

CDA en VVD botsen over betalen van defensie-investeringen

Alle partijen vinden de nationale veiligheid en investeringen in defensie van groot belang. VVD-leider Yesilgöz vindt het wel jammer dat het CDA de rekening “te veel bij werkende gezinnen legt” door bijvoorbeeld “de hypotheekrenteaftrek af te bouwen en de btw op boodschappen iets te verhogen”, zo bleek in het debat over internationale veiligheid tussen VVD, CDA en de Partij voor de Dieren.

Ook het “doorschuiven van schulden naar volgende generaties” vindt Yesilgöz geen goede keuze. “Vrijheid is niet gratis”, zo reageerde CDA-leider Bontenbal, die onder meer met het voorstel voor een vrijheidsbijdrage kwam. “Leiderschap tonen is ook moedige keuzes maken” vindt hij. Hij hekelt het op zijn beurt dat de VVD niet genoeg doet om de verschillen tussen arm en rijk kleiner te maken. Volgens Bontenbal stijgt de armoede “nergens zo snel als bij VVD”. Bontenbal: “Zo’n keus willen wij niet maken, net zoals dat we ook niet meegaan in de hoge lastenverzwaringen van GroenLinks-PvdA”. Hij vindt dat zijn CDA met een “gebalanceerd pakket” aan maatregelen komt.

PvdD-leider Ouwehand vindt de hele discussie over defensie-investeringen een “non-discussie” zolang partijen niet met meer serieuze ideeën komen om de klimaatproblemen op te lossen. Zonder een veilig klimaat is de veiligheidsdiscussie onzinnig, betoogt ze. Het gaat volgens haar veel te weinig over klimaat. Over de “draai” van de Partij voor de Dieren om wel mee te gaan in investeren in defensie volgens het zogenoemde ReArm Europa-programma zegt Ouwehand dat mens en dier en ook niets aan hebben als we ons niet kunnen verdedigen tegen dreigingen en oorlog.

Yesilgoz zegt heel veel respect te hebben voor het nieuwe defensie standpunt van de Partij voor de Dieren, waarna de partijen nog wel even in discussie gaan over waar de investeringen van betaald moeten worden.

NOSHet debat over internationale veiligheid met VVD, CDA en PvdD GroenLinks-PvdA en CU betreuren afwezigheid Wilders, zijn het veelal eens

Het onderwerp asiel is aan bod, maar de grootste tegenstander van GroenLinks-PvdA (Timmermans) en de ChristenUnie (Bikker) is er niet: de PVV van Geert Wilders. Wilders is afwezig bij het debat, vanwege nieuws uit België dat hij mogelijk een doelwit was van een Belgische terreurcel. Timmermans en Bikker betreuren de afwezigheid van Wilders. “Dan zie je wat terreur doet, dit is slecht van de democratie”, aldus Timmermans.

Timmermans en de leider van de ChristenUnie, Bikker, spreken van een “opvangcrisis”, niet van een asielcrisis. De partijen zijn het eens dat er een strenger en rechtvaardiger asielbeleid komt komen. Er is te lang geen goed asielbeleid geweest in de afgelopen jaren, vinden ze ook allebei. De asielprocedures moeten korter, vreemdelingen die geen recht hebben op een asielvergunning moeten al aan de buitengrenzen van Europa worden tegengehouden. “De meeste overlastgevers komen dan Nederland niet in”, denkt Timmermans.

Bikker van de ChristenUnie hamert op “barmhartigheid”, om echte vluchtelingen toe te laten die gevlucht zijn vanwege bijvoorbeeld hun geloof. GroenLinks-PvdA wil “gematigde groei” met een migratiesaldo tussen de 40.000 en 60.000. “Maar we hebben niet alles onder controle. Als er ergens een oorlog in de wereld uitbreekt, moeten we voor opvang zorgen. We moeten barmhartig blijven.”

Nu debat over asiel, zonder Wilders

Zonder de afwezige PVV-leiders Geert Wilders praten Bikker (ChristenUnie) en Timmermans (GroenLinks-PvdA) nu over asiel. Hieronder wat cijfers over migratie op een rij:

Vorige slide

Volgende slide

SP en Forum totaal oneens over het klimaatprobleem en Gronings gas

SP-leider Dijk en Forum voor Democratie-leider De Vos clashen flink over klimaat. Volt-leider Dassen zou eigenlijk debatteren met De Vos, maar hij bedankte uiteindelijk. omdat hij niet met Forum voor Democratie in debat wilde over klimaat. SP-leider Dijk zegt het ook “roerend oneens” te zijn met de klimaatplannen van Forum voor Democratie, maar wil juist wél in debat met Forum.

Forum vindt dat klimaatverandering van alle tijden is en ziet niets in de SP-oplossingen voor wind- en zonne-energie. Volgens de Vos zijn wind en zon niet altijd aanwezig, waardoor er altijd geld bij zal moeten. Ook ziet de partij het niet zitten dat ons land zoveel zou investeren en opofferen terwijl landen als “China en Amerika” wel vervuilen, maar helemaal niet meedoen aan oplossingen. “Dan offeren we onze eigen economie op”, zegt ze.

Forum wil net als Frankrijk graag inzetten op kernenergie en houdt ook de mogelijkheid open om de gaskraan in Groningen weer open te draaien. De SP wil die kerncentrales niet, omdat die volgens Dijk niet rendabel zijn. Maar de optie om Gronings gas weer te gebruiken, wijst hij resoluut van de hand. Hij haalt een papiertje uit zijn zak met opmerkingen van mensen uit Groningen die het erg vinden dat FVD de belangen van energie boven de Groningers stelt.

Het moment waarop Dijk zijn briefje toonde:

Jimmy Dijk, lijsttrekker van de SP, toont brief met reacties vanuit Groningen

Volgens Dijk handelt Forum “meedogenloos” en “harteloos”. De Vos zegt dat het boren naar gas in Groningen wél mogelijk is, als je de mensen daar goed compenseert. “We laten nu voor miljarden in de grond zitten”. Dijk vindt het onbegrijpelijk dat Forum de mensen met “nog een rondje versterkingen” opzadelt en “speelt met de levens van mensen”. Vos wil daar graag op reageren, maar vanwege de tijd krijgt zij daar geen gelegenheid meer voor.

“Dijk koos er in dit debat bewust voor om het niet te laten gaan over de feiten rond klimaatverandering”, zegt politiek verslaggever Lars Geerts. “Hij koos in plaats daarvan ervoor om de FVD-plannen voor gaswinning in Groningen aan te vallen. Dus hij liet het debat daardoor meer gaan over de emotie.”

Yesilgöz, Timmermans en Stoffer over waar verkiezingsbeloften van betaald moeten worden

Het CPB heeft vanmorgen duidelijk gemaakt waar partijen hun verkiezingsbeloften van willen betalen. Veel partijen vinden bijvoorbeeld dat er vanwege de dreigende internationale situatie in de wereld vele miljarden euro’s extra naar Defensie moeten. Maar dat geld moet wel ergens vandaan komen. Zo willen er partijen flink korten op de zorg. Daarover spraken net Dilan Yesilgöz (VVD), Frans Timmermans (GroenLinks-PvdA) en Chris Stoffer (SGP).

De tegenstellingen zijn groot. De VVD vindt dat de overheid het zuiniger aan kan doen en moet “hervormen binnen de sociale voorzieningen”, laat VVD-leider Yesilgöz weten. Ze vindt dat GroenLinks-PvdA de rekening legt bij “de hardwerkende Nederlander” en betreurt dat de sociaaldemocraten de NAVO-norm van 3 procent niet halen. Als reactie zegt Timmermans dat de VVD het eigen risico laat verhogen naar 440 euro en dat er 1400 euro gekort wordt op de bijstand. “Waar moeten ze met kerst dan nog de boodschappen van betalen?”

De cijfers uit het CPB vliegen over de tafel. Timmermans heeft een rij van getallen paraat, waar mensen met een lager inkomen er bij de VVD op achteruit zullen gaan. Timmermans erkent wel dat bedrijven zwaarder worden belast. De christelijke oppositiepartij SGP wil ook duidelijk maken dat extra defensie-uitgaven heel belangrijk zijn en heeft in de CPB-berekeningen gezien dat GroenLinks-PvdA over een paar jaar geen extra miljarden euro’s meer wil betalen aan veiligheid. Volgens Timmermans klopt dat weer niet.

ANPTimmermans en Stoffer tijdens het debatFelle discussie tussen D66, BBB en SP over wonen

Alle partijen pleiten in hun verkiezingsprogramma voor meer woningen, maar verschillen flink van mening over hoe die te bouwen. Het D66-plan voor tien nieuwe steden duurt BBB-leider Van der Plas veel te lang. “Dan kan mijn zoon als ik 105 ben pas op zijn 65ste het huis uit.”

D66-leider Jetten haalt de BBB-slogan aan dat de partij “levert”, maar vindt dat in praktijk tegenvallen. Heel veel mensen hebben hun leven nu op de pauzestand staan, omdat de BBB niet levert, vindt Jetten. Hij noemt het afgelopen jaar een diepterecord. “Alle varkens hebben een dak boven hun hoofd, maar een starter of student kan nog niet eens een bezemkast vinden”. D66 wil dat een deel van de landbouwgrond beschikbaar komt om die woningen en nieuwe steden te bouwen. Met 1 procent van de landbouwgrond zouden er al tienduizenden woningen gebouwd kunnen worden, betoogt hij.

Goed voorbereid

Van der Plas is niet blij met de varkensopmerking van Jetten. Volgens haar moet hij groepen niet zo tegen elkaar opzetten, en moet het weer niet zo tegen de boeren gaan. Ze wijst op de nota ruimtelijke ordening van demissionair minister Keijzer, waarin grote locaties zijn aangewezen om te bouwen. “Elke week staat Mona wel ergens”, aldus Van der Plas. “Meneer Jetten doet net of Nederland helemaal vol staat met megastallen”, zegt Van der Plas, maar dat is volgens haar niet zo.

SP-leider Dijk merkt op dat de meeste partijen wat hem betreft veel te weinig geld uitgeven voor nieuwe woningbouw: dat is volgens hem maar een habbekrats. Ook hekelt hij de marktwerking in de zorg die al tientallen jaren de markt bepaalt. De SP wil dat de overheid veel meer geld vrijmaakt en desnoods over gaat tot onteigening om te kunnen bouwen.

Politiek verslaggever Lars Geerts:

Volgens politiek verslaggever Lars Geerts was in het eerste debat van de middag goed te zien dat iedereen zijn aanvallen wel heeft voorbereid. “De SP zegt dat de marktwerking te ver is doorgeslagen, D66 verwijt de anderen weer te weinig ambitie en de BBB noemt D66 weer overambitieus. Het toont dat de politici goed voorbereid aan de start zijn gekomen.”

NOSLijsttrekkers wensen Wilders sterkte

Alle lijsttrekkers wensen PVV-leiders Wilders sterkte, nu hij niet bij het radiodebat kan zijn. In Belgische media wordt gemeld dat Wilders doelwit zou zijn geweest van een Belgische terreurcel, die gisteren werd opgepakt. Wilders schrijft op X dat hij nergens heen gaat, tot uitgezocht is of het bericht in de Belgische media klopt.

D66-lijsttrekker Jetten, SP-lijsttrekker Dijk, en BBB-lijsttrekker Van der Plas trappen nu in zijn plaats het debat af. Ze wensen hem allemaal sterkte. “Dit is afschuwelijk natuurlijk”, zegt Van der Plas.

Rob Jetten, Caroline van der Plas en Jimmy Dijk wensen Geert Wilders veel sterkte

D66, SP en BBB willen allemaal meer woningen, maar waar en voor wie?

Alle politieke partijen zijn het over één ding eens: er moet meer gebouwd worden om te zorgen dat de huidige woningnood wordt aangepakt. Hele hoofdstukken in verkiezingsprogramma’s zijn over dit thema geschreven en veel partijen willen meer bouwen, minder regels, meer optoppen (bestaande gebouwen verhogen) en slimmer lege gebouwen gebruiken.

Maar verschillen zijn er zeker: luister naar hoe Rob Jetten (D66), Jimmy Dijk (SP) en Caroline van der Plas (BBB) denken over wonen, en vooral voor wie, waar en hoe. Zij trappen het lijsttrekkersdebat af.

Feiten over de wooncrisis in Nederland:

Vorige slide

Volgende slide

CPB: Veel partijen stimuleren extra woningbouw

Het tekort aan woningen is een van de belangrijkste verkiezingsonderwerpen. Veel partijen kiezen dan ook voor meer subsidie op woningbouw, zodat er extra woningen bij komen. Dat ziet het Centraal Planbureau in de doorrekening van de partijprogramma’s. VVD, NSC, D66, CDA, ChristenUnie en Volt kiezen voor extra bouwsubsidies.

Daarnaast willen partijen woningcorporaties stimuleren om meer te bouwen, bijvoorbeeld door ze minder of geen winstbelasting meer te laten betalen. Corporaties houden dan meer geld over om te bouwen. Het gaat om GroenLinks-PvdA, NSC, D66, ChristenUnie en Volt.

GroenLinks-PvdA wil ook dat de overheid leningen verstrekt aan corporaties. Daardoor kunnen die goedkoper geld lenen om te bouwen.

Het CPB verwacht dat op de lange termijn het aanbod aan woningen bij een aantal partijen flink hoger zal zijn dan nu nog verwacht. Het gaat om GroenLinks-PvdA, D66 en ChristenUnie. Bij GroenLinks-PvdA zijn dat dan vooral meer corporatiewoningen.

Bij VVD, NSC, CDA en Volt stijgt het woningaanbod licht vergeleken met wat nu verwacht wordt. De partijprogramma’s van BBB, JA21 en SGP hebben volgens het CPB weinig of geen effect op het aanbod aan woningen.

Meeste politieke partijen willen hogere defensie-uitgaven betalen door te korten op zorg

Zoals elke verkiezingen heeft het Centraal Planbureau de verkiezingsprogramma’s van partijen doorgerekend. Dit keer deden er tien partijen aan mee: GroenLinks-PvdA, VVD, NSC, D66, BBB, CDA, SGP, CU, Volt en JA21.

Zij willen vrijwel allemaal de hogere defensiekosten komende jaren betalen door te bezuinigen op de zorg. Op GroenLinks-PvdA en BBB na willen al deze partijen de halvering van het eigen risico terugdraaien naar 385 euro per jaar. VVD, CDA, JA21 en Volt willen het risico zelfs nog wat meer ophogen, naar 440 euro.

Daarnaast kijken sommige partijen naar een verhoging van het btw-tarief, een hogere winst op vermogen en winst en de verhoging van de AOW-leeftijd.

Meer over de uitkomsten van de doorrekening lees je hier:

Partijen als de PVV, Denk, SP, Partij voor de Dieren, Forum voor Democratie doen niet mee aan de doorrekeningen. Daardoor is het vaak onduidelijk hoe zij hun plannen precies willen betalen.

BBB-leider Van der Plas zegt opnieuw bijeenkomst Gelderland af

BBB-leider Caroline van der Plas heeft gisteravond uit eigen veiligheidsoverwegingen een campagnebijeenkomst in Otterlo overgeslagen. Dat bevestigt ze telefonisch aan het ANP.

Eerder deze week zegde Van der Plas al een gesprek met studenten van de Radboud Universiteit in Nijmegen af, omdat de locatie was uitgelekt en ze zich niet veilig voelde. Het speelt volgens de partijleider mee dat de bijeenkomst van gisteravond ook in Gelderland was en dat de locatie van haar optreden bekend was.

Ze zegt dat “bepaalde groepen niet echt fan van me zijn”. Dan heeft ze het over mensen “in de antifascistische hoek, activistische pro-Palestijnse hoek en dierenactivistische hoek”.

Dassen: FVD verspreidt ‘feitenvrije onzin’

Luisteraars willen van lijsttrekker Laurens Dassen van Volt weten waarom hij vanmiddag in het NOS Radiodebat niet met Forum voor Democratie (FVD) wil praten over klimaat. Als het over een ander onderwerp zou gaan, zou hij de confrontatie met deze partij dan wel aangaan?

Dassen zegt: “Nee, we moeten ergens een grens trekken”. Hij vindt dat FVD “wetenschappers en instituties” verdacht maakt en “feitenvrije onzin” verspreidt, en dat is volgens hem “heel kwalijk”. Op de vraag of hij de partij van nieuwe lijsttrekker Lidewij de Vos dan wil verbieden, zegt hij: “Daar gaat de politiek niet over”. Maar hij wil in geen geval de verbinding met een “ondemocratische partij” zoeken.

Het NOS Radiodebat begint vanmiddag om 14.00 uur. Behalve Dassen doen alle lijsttrekkers mee.

Volt-plan voor Tata Stad is heel serieus

Luisteraar Nina vraagt aan lijsttrekker Laurens Dassen of het plan van Volt om Tata Steel te sluiten en daar een nieuwe stad, Tata Stad, te bouwen serieus is. Dassen, die vanochtend te gast is in het NOS Radio 1 Journaal, beaamt dit. Hij zegt dat het bedrijf een “enorme vervuiler” is en het dat het onbetaalbaar is om het te verduurzamen. “We weten dan ook dat het eigenlijk geen toekomst heeft in Nederland”.

Dassen verwacht dat de acht- tot negenduizend mensen die er werken, een nieuwe baan in de omgeving kunnen vinden. En het terrein is weliswaar vervuild, maar dat is volgens hem aan de noordkant “een stuk minder” dan aan de zuidkant. Dus daar kan wat hem betreft prima een stad verrijzen.

Vandaag te gast: Laurens Dassen van Volt ANPLaurens Dassen te gast in het NOS Radio 1 Journaal

Laurens Dassen (39) komt uit Brabant. Na een studie bedrijfskunde werkte hij bij ABN Amro. Hij zei zijn baan in 2018 op om zich aan te sluiten bij Volt, een toen net nieuwe internationale beweging. Hij werd een van de oprichters van Volt Nederland en is nu voor de derde keer lijsttrekker van die partij. Hij is niet van de harde politieke aanval. In het debat over de val van het kabinet schetste hij liever een groene toekomst, waarin “ieder Kamerlid kweekvlees eet”.

Volt is onderdeel van een ‘pan-Europese beweging’, die in meer dan 30 landen actief is. Het uitgangspunt is overal hetzelfde: als Europese landen beter samenwerken, kunnen problemen worden opgelost. Volt Nederland werd als eerste afdeling in een parlement gekozen. De partij haalde in 2021 drie zetels in de Tweede Kamer, en heeft er nu twee. Prioriteit is het tegengaan van klimaatverandering. Daarnaast wil Volt onder meer een Europees leger en een basisinkomen voor iedereen.

ANPVolt maakt een groepsfoto, in het midden lijsttrekker Laurens DassenKeijzer (BBB) en Klaver (GL-PvdA) twisten bij Pauw en De Wit

Kamerlid Klaver van GroenLinks-PvdA heeft tegen demissionair minister Keijzer van BBB harde woorden gebruikt bij een kort debatje in het tv-programma Pauw en De Wit. “U gaat over de schreef”, “wat u doet is onacceptabel!” en “u maakt instituties verdacht”, waren een aantal opmerkingen die Klaver maakte.

Het onderwerp ging over het nieuwe wetsvoorstel van Keijzer over het schrappen van het geven van voorrang aan statushouders voor een huurhuis. De Raad van State was er kritisch over, maar toch heeft het demissionaire kabinet het doorgezet. Volgens het GroenLinks-PvdA-Kamerlid schetst Keijzer een verkeerd beeld waarbij het lijkt alsof veel statushouders voorrang krijgen voor een huurhuis. Volgens Klaver is er sprake van niet meer dan tussen de 7 en 10 procent. Ook steekt het Klaver dat BBB kritisch is over de Raad van State, een belangrijk adviesorgaan van het kabinet.

Keijzer verwerpt de kritiek van Klaver en zegt dat zo’n dertig procent van de statushouders voorrang krijgen en dat asielzoekers ook langer in een goedkoper huurhuis blijven zitten omdat ze “afhankelijk zijn van een uitkering”. Keijzer benadrukt dat ze deze gang van zaken niet eerlijk vindt. Dat is ook een reden om het wetsvoorstel toch door te zetten.

Aan het eind mompelt Klaver nog “palingpopulisme”, waar Keijzer niet op reageert. BBB-leider Van der Plas laat vervolgens via X haar ongenoegen weten over de gekozen woorden van Klaver.

Alvast noteren in de agenda: Het Radio 1-verkiezingsdebat met 14 partijen

Morgen van 14.00 tot 16.30 uur wordt op NPO Radio 1 het NOS-lijstrekkersdebat gehouden, het eerste grote verkiezingsdebat waar bijna alle landelijke lijsttrekkers aan meedoen. Zij gaan discussiëren over onder meer bouwen, asiel, arbeidsmigratie, internationale veiligheid, klimaat en energie en vertrouwen en samenwerken.

Er komen 14 lijsttrekkers, alleen Volt-leider Dassen komt niet. Hij zegde gisteren af omdat hij niet in debat wil over het klimaat met Forum voor Democratie-leider Vos.

Het programma wordt gepresenteerd door Nynke de Zoeten en Winfried Baijens. Het wordt uitgezonden op NPO1, NOS.nl en NPO Nieuws en Politiek.

VVD definitief vierde partij bij SBS6-verkiezingsdebat

SBS6 heeft besloten dat de VVD de vierde deelnemer wordt bij hun verkiezingsdebat. De PVV, CDA en GroenLinks-PvdA waren al zeker van een plek, omdat ze in de opiniepeilingen al weken de grootste drie zijn. Maar wie de vierde partij zou worden, was nog onduidelijk.

De omroep kiest voornamelijk op basis van de Peilingwijzer, een gewogen gemiddelde van de peilingen van Ipsos I&O en Verian/EenVandaag. Maar dat gaf geen duidelijk beeld: VVD, D66 en JA21 lagen dicht bij elkaar. De omroep heeft nu een knoop doorgehakt en op basis van “vastgestelde criteria” bepaald dat de VVD meedoet. Een van de criteria is het huidige zetelaantal.

Het debat met de vier lijsttrekkers van de partijen is op donderdag 23 oktober vanaf 20.30 uur tot iets na 22.00 uur.

ANPYesilgöz, Wilders en Timmermans bij het SBS-debat in 2023Stemhulpen vaker geraadpleegd dan twee jaar geledenANPBBB-lijsttrekker Van der Plas juicht omdat ze bij de presentatie van de Stemwijzer op haar eigen partij uitkwam

De websites voor stemadvies, zoals StemWijzer en Kieskompas, zijn ruim een week na de lancering vaker bezocht dan bij de vorige Tweede Kamerverkiezingen in 2023.

Drie weken voor de verkiezingen is Kieskompas al ruim een miljoen keer geraadpleegd. Een verdubbeling ten opzichte van twee jaar geleden, toen stond de teller op 450.000 bezoekers, meldt een woordvoerder aan het ANP. Ook de StemWijzer is vaker geraadpleegd. Tot nu toe hebben 2,4 miljoen mensen deze ingevuld, meldt de ontwikkelaar, het instituut ProDemos. Dat is een lichte stijging ten opzichte van twee jaar geleden.

Hoewel een deel van de kiezers de stemhulp gebruikt om een beter idee te krijgen over welk vakje ze op 29 oktober rood gaan kleuren, bleek uit eerder onderzoek dat de meeste mensen willen checken of ze het echt eens zijn met de partij waarop ze willen stemmen.

Verkiezingsprogramma’s, een overzicht

Welke partij trekt het meeste geld uit voor woningen? Wie bezuinigt op de zorg en wie op de sociale zekerheid? Bij welke partij loopt de staatsschuld op? Wie doet wat voor de koopkracht? Morgen presenteert het Centraal Planbureau de doorrekeningen van de verkiezingsprogramma’s. Per partij wordt dan duidelijk wat de gevolgen kunnen zijn van hun plannen.

In verkiezingsprogramma’s kunnen politieke partijen nog in algemene bewoordingen zeggen wat ze willen. “De belasting moet omlaag”, “we moeten flink investeren in onderwijs” of “het moet duurzamer”. Daar neemt het CPB geen genoegen mee, en morgen blijkt of de financiële plaatjes achter de plannen ook een beetje sluitend zijn.

Toch zijn de verkiezingsprogramma’s handig voor de kiezer. Niet per se om ze allemaal te lezen, maar misschien wel die van de partijen waartussen getwijfeld wordt. In dit overzicht kun je de samenvattingen vinden.

Stem-mal hulp voor blinden en slechtziendenANPEen stemhokje met stem-mal en geluidsbox.

Op verschillende stembureaus in gemeenten zijn speciale voorzieningen voor blinden en slechtzienden. Het gaat dan om voelbare geleidelijnen op de vloer, waterbakken voor blindengeleidehonden en een stem-mal en geluidsbox in het stemhokje.

In Hengelo konden blinden en slechtzienden deze week oefenen met deze hulpmiddelen. In een verslag van RTV Oost is te zien hoe het werkt. Rob Kolner is zo goed als blind en weet hoe belangrijk het is om jezelf te kunnen redden in het stemhokje. “Zelfstandig stemmen, dat is natuurlijk een groot goed”, zegt hij. “We leven in een democratie en als je als burger de mogelijkheid krijgt om te stemmen, dan vind ik dat je daar gebruik van moet maken.”

Blinden en slechtzienden hebben ook de optie om iemand een volmacht te geven of iemand mee te nemen in het stemhokje die even helpt. Maar dat is verre van ideaal, zegt Sandra Taken, de ook slechtziende partner van Rob. “Mijn zicht werd slechter en het werd steeds lastiger om het stembiljet te lezen. Dan denk je: ik laat iemand anders wel stemmen. Maar eigenlijk wil je dat helemaal niet. Ik wil zelfstandig en zelfredzaam blijven. Met de stem-mal kan dat weer.”

Kijkersvraag aan lijsttrekker Van Baarle (Denk)

In het onlinegesprek met Stephan van Baarle kreeg hij onder meer de volgende kijkersvraag voorgelegd. “Heeft u ooit nadelen van de multiculturele samenleving gezien en zo ja wat waren die dan?”

Van Baarle: “Het gaat inderdaad niet vanzelf en je moet investeren in elkaar. Je moet dus de bereidheid hebben om je in elkaar te verdiepen. Dat gaat niet altijd goed. We leven nog te veel langs elkaar heen.”

Van Baarle geeft als voorbeeld dat Denk zich inzet voor projecten met leerlingen op scholen van verschillende afkomst en uit verschillende inkomensgroepen. “We zijn allemaal Nederlanders en we moeten elkaar allemaal tegenkomen. Als je onderling meer begrip kunt kweken verdwijnen vooroordelen als sneeuw voor de zon.”

Van Baarle (Denk): de staat Israël moet de staat Palestina worden

Denk vindt dat de Nederlandse regering niet meer moet aansturen op een tweestatenoplossing van Israël en de Palestijnse gebieden. In het NOS Radio 1 Journaal verdedigde lijsttrekker Van Baarle de vergaande eisen hierover in het verkiezingsprogramma. Op de vraag waarom in het verkiezingsprogramma Israël steeds tussen aanhalingstekens staat zei Van Baarle dat Israël een apartheidsstaat is te vergelijken met Zuid-Afrika tijdens het apartheidsregime.

In het verkiezingsprogramma staat verder dat Nederland “het zionisme als een extremistische en racistische ideologie erkent, die tot rassenscheiding en apartheid heeft geleid”. Op de vraag of Denk wil dat de staat Israël wordt opgeheven zei Van Baarle dat Israël omgevormd moet worden tot een nieuwe staat met de naam Palestina.

Vandaag te gast: Stephan van Baarle van DenkNOS

De 34-jarige Stephan van Baarle is een Rotterdammer. Hij heeft een Turkse vader, maar groeide op bij zijn Nederlandse moeder, van wie hij de achternaam heeft. Hij studeerde sociologie en ging daarna snel de politiek in. In 2015 sloot hij zich aan bij Denk, omdat hij iets wilde doen tegen ongelijkheid en uitsluiting. Van Baarle was onder meer fractievoorzitter in Rotterdam. In 2021 werd hij Kamerlid. Bij de verkiezingen in 2023 was hij voor het eerst lijsttrekker. Hij is de eerste niet-islamitische partijleider van Denk. Hij speelt graag gitaar.

Denk ontstond in 2015 nadat de Kamerleden Kuzu en Öztürk waren afgesplitst van de PvdA. Zij richtten een nieuwe partij op, tegen discriminatie en racisme. Die trekt veel kiezers met een migratieachtergrond. Denk haalde in 2017 voor het eerst drie zetels in de Tweede Kamer en heeft dat aantal nog. De partij heeft een links stempel, maar is op punten conservatiever geworden. Zo pleit het verkiezingsprogramma voor strengere abortusregels. Denk is voor een “vrij Palestina” en wil dat er harde sancties tegen Israël komen.

anpDe top 3 op de kieslijst van Denk: Dogukan Ergin, Ismail el Abassi en Stephan van Baarle op Prinsjesdag.Check: stempas en ID-bewijs nodig om te kunnen stemmen

Kiezers krijgen uiterlijk 14 dagen voor de verkiezingen een stempas toegestuurd op hun huisadres. Met een stempas kun je in elk stembureau binnen de gemeente stemmen. In ruil voor de stempas krijg je op 29 oktober op het stembureau een stembiljet met alle namen van de kandidaten. Daarop kan je dan een bolletje rood kleuren.

Om te mogen stemmen heb je ook een identiteitsbewijs nodig zoals een paspoort, een ID-kaart, een rijbewijs of een vreemdelingendocument. Het document mag maximaal vijf jaar verlopen zijn.

De gemeente waar je staat ingeschreven is verantwoordelijk voor het versturen van je stempas. Voor kiezers die buiten Nederland wonen is er een speciale afdeling bij de gemeente Den Haag die de stempassen verstuurt. Je daar registreren voor de Tweede Kamerverkiezing van 29 oktober 2025 is niet meer mogelijk. Dit kon tot en met 17 september.

Als je op 29 oktober niet zelf kunt gaan stemmen, bijvoorbeeld door ziekte of verblijf in het buitenland, dan kun je iemand anders machtigen.

Onderzoek: kiezers zijn somber over de politiek

Verkiezingen worden ook wel ‘het feest van de democratie’ genoemd omdat het goed is dat zo veel mensen hun stem kunnen laten horen en invloed hebben op het bestuur van het land. Het dalende vertrouwen in de politiek zou je een domper op de feestvreugde kunnen noemen. Uit een onderzoek van Ipsos I&O in opdracht van de NOS blijkt dat het vertrouwen erg laag is.

29 procent heeft een beetje tot veel vertrouwen in de politiek, 68 procent weinig tot zeer weinig. De oorzaak van het wantrouwen ligt er vooral in dat de politiek niet samenwerkt, niets zou oplossen en veel met zichzelf bezig is. Bijna driekwart van de ondervraagden, verdeeld over alle partijen, denkt er zo over. De partijen hebben de komende tijd dus nog een hoop werk te verzetten.

Lees hier meer over het onderzoek dat ter gelegenheid van Prinsjesdag werd uitgevoerd:

Waarom zijn er nu alweer verkiezingen?

De laatste keer dat we mochten stemmen voor een nieuwe Tweede Kamer was op 22 november 2023. Nog geen twee jaar later zijn er weer verkiezingen, normaal is dat na zo’n vier, vijf jaar. De verkiezingsuitslag van 22 november brachten PVV, VVD, NSC en BBB bij elkaar, maar de samenwerking verliep van begin af aan moeizaam.

Na maanden onderhandelen bereikten de vier partijen een coalitieakkoord en kon er een nieuw kabinet geformeerd worden. Hoop, lef en trots, noemden de vier partijen hun akkoord. Met het akkoord wilden de partijen mensen “houvast en steun bieden”, schreven ze in het voorwoord. “Een kabinet dat hoop geeft.” In tien hoofdstukken schreven de partijen op met welke plannen, ideeën en voornemens het nieuwe kabinet aan de slag moest.

In mei 2025 zat het kabinet er een jaar, en kon de balans worden opgemaakt wat er tot dan toe was bereikt en wat niet. PVV-leider Wilders was ontevreden wat er op het gebied van asiel was bereikt, en hij kwam met nieuwe eisen. De andere drie partijen wilden geen nieuwe afspraken maken: zij wilden eerst de bestaande afspraken uitvoeren. Daarop zette Wilders in juni een punt achter de samenwerking en trok zijn PVV-bewindslieden terug uit het kabinet-Schoof.

Er was nog even sprake van een doorstart met de overgebleven drie partijen. Maar een meerderheid in de Tweede Kamer, ook de grootste oppositiepartij GL-PvdA, zag daar niets in. En dus werden er nieuwe verkiezingen uitgeschreven. Daarna stapte ook nog NSC uit het demissionaire kabinet, maar toen waren de nieuwe verkiezingen dus al gepland.