De stad Teotihuacan was ooit het stralende middelpunt van Meso-Amerika, maar wat voor taal de mensen er spraken, wisten we niet eens. Tot nu: Deense wetenschappers hebben een aantal geheimzinnige tekens ontcijferd en daarmee vermoedelijk een nieuwe taal ontdekt.

Van 100 voor tot 600 na Christus was Teotihuacan een bruisende metropool midden in Mexico waar zo’n 125.000 mensen woonden. Er waren gigantische piramides en het was het belangrijkste culturele centrum in de wijde omtrek. De onderzoekers vergelijken het zelfs met Rome in zijn hoogtijdagen.

Discussie over symbolen

En toch is er zoveel minder over bekend. Zo is er al jaren discussie over of de symbolen op gevonden aardewerk en muurschilderingen onderdeel zijn van een taal of niet. Dat is waar het onderzoek van Magnus Pharao Hansen en Christophe Helmke van de Universiteit van Kopenhagen nu meer licht op werpt. Zij concluderen dat deze symbolen dus wél een echt schriftsysteem vormen. Het zou gaan om een vroege vorm van de Uto-Azteekse taalfamilie, waaruit duizend jaar later talen als Cora, Huichol en Nahuatl – de taal van de Azteken – zouden ontstaan. “Er zijn veel verschillende culturen in Mexico. Sommige kunnen we koppelen aan specifieke archeologische culturen, maar andere blijven onduidelijk. Teotihuacan is zo’n geval. We weten niet welke taal ze er spraken of met welke latere culturen de mensen verbonden waren”, zegt Hansen.

Meso-Amerika
Meso-Amerika is grofweg het gebied van Centraal-Mexico tot Nicaragua. Meerdere belangrijke oude beschavingen zijn hier ontstaan, waaronder die van de Azteken, Maya’s, Tolteken en Zapoteken. Het is niet hetzelfde als Midden-Amerika, maar maakt er wel deel van uit.

Tot nu toe werd aangenomen dat de Azteken pas na de val van Teotihuacan naar Centraal-Mexico migreerden. Maar het taalkundige verband dat de onderzoekers ontdekten, wijst uit dat Nahuatl-sprekende bevolkingsgroepen veel eerder in het gebied aankwamen, mogelijk zelfs als directe afstammelingen van de inwoners van Teotihuacan.

Om de taalkundige overeenkomsten te kunnen herkennen, moesten de onderzoekers een vroegere versie van het Nahuatl reconstrueren. “Anders zou het zijn alsof je de runenstenen van Jelling (runenschrift op het kerkhof van de Deense plaats Jelling, red.) probeert te ontcijferen met modern Deens”, legt Helmke uit. “Dat zou anachronistisch zijn. Je moet proberen de tekst te lezen in een taal die dichter bij die tijd ligt.”

Voorbeelden van de tekens in Teotihuacan. Foto: Christophe Helmke, Universiteit van Kopenhagen
Fonetische tekens

Het schrift van Teotihuacan is echter moeilijk te ontcijferen. Sommige tekens, officieel logogrammen geheten, hebben een directe betekenis, een tekening van een coyote betekent dan simpelweg coyote. In andere gevallen moeten de tekens fonetisch gelezen worden als een rebus, waarbij de klanken van de afgebeelde objecten samen een nieuw woord vormen. Dat maakt de tekst veel complexer, want we weten niet hoe de uitspraak van de taal was in die tijd.

De Uto-Azteekse talen
Dit is een indiaanse taalfamilie. De talen worden gesproken van het Mid-Westen van de Verenigde Staten tot El Salvador. Uto komt van de Ute-stam uit de Amerikaanse staat Utah. De belangrijkste taal is het Nahuatl, dat werd gesproken door de Azteken en Tolteken en nog steeds door een miljoen Mexicanen. Maar ook het Hopi van de Hopi-Indianen in Arizona valt er bijvoorbeeld onder.

Daarom is een grondige kennis van zowel het Teotihuacan-schrift als de Uto-Azteekse taalfamilie essentieel. De onderzoekers proberen nu te achterhalen hoe woorden destijds klonken om de taalkundige puzzels van Teotihuacan op te lossen. Momenteel reconstrueren ze tegelijk de oude Uto-Azteekse taal en gebruiken ze die om de Teotihuacan-teksten te ontcijferen. “In Teotihuacan vind je nog steeds aardewerk met tekst en we weten dat er meer muurschilderingen zullen opduiken”, zegt Hansen. “Het is een beperking dat we nog weinig teksten hebben, maar hopelijk vinden we dezelfde symbolen vaker terug in andere contexten. Dat zou onze hypothese versterken.”

Internationale aandacht

Helmke en Hansen zijn enthousiast over hun doorbraak. “Niemand vóór ons heeft geprobeerd een taal te gebruiken die past bij die tijdsperiode om dit schrift te ontcijferen”, zegt Hansen. “En niemand kon eerder aantonen dat bepaalde logogrammen een fonetische waarde hadden die in andere contexten gebruikt kon worden. We hebben nu een methode ontwikkeld die als basis kan dienen voor toekomstig onderzoek.”

Hun werk heeft internationale aandacht getrokken. De twee Deense onderzoekers willen workshops organiseren om met collega’s verder te werken aan hun methode. “Als we gelijk hebben, is het niet alleen bijzonder dat we een schrift hebben ontcijferd”, zegt Helmke. “Het kan ook gevolgen hebben voor ons hele begrip van de Meso-Amerikaanse beschavingen en eindelijk licht werpen op het mysterie van de inwoners van Teotihuacan.”

Luister ook naar de Scientias Podcast: