Er heerst vrijdagmiddag een gespannen stilte in de Niemeyer-fabriek in Groningen. De mensen achter de fototentoonstelling ‘What Have We Done?’, van kunstgalerie Noorderlicht en de World Press Photo Foundation, maken zich klaar voor de opening. De expositie, ter ere van het zeventig-jarig bestaan van World Press Photo, heeft zes thema’s, zoals man-vrouw-verhoudingen, diversiteit en beeldtaal. Aan de hand daarvan heeft de curator patronen geïdentificeerd in het archief van World Press Photo.

De kritisch reflecterende toon van de tentoonstelling maakt de makers nerveus voor de komst van de eerste bezoekers. De thema’s dwingen niet alleen het publiek, maar ook World Press Photo ertoe bewust te worden van hun vooroordelen, ook al kan dat soms confronterend zijn. „Alsof je de leeuwenkuil binnenstapt”, zegt curator Cristina de Middel. Zij heeft ervaring als (foto)journalist en fotoboekenmaker en is speciaal als curator gevraagd door World Press Photo. Tijdens haar carrière ziet De Middel al langer een ontwikkeling: een publiek dat zijn aandachtsspanne verliest tegenover fotojournalisten die steeds meer van dezelfde beelden gebruiken om de problemen in de wereld aan te kaarten en de aandacht van het publiek vast te houden. In haar werk probeert ze stereotypering en vooroordelen te bestrijden.

„Het is risicovol om het werk van anderen te categoriseren en complexe problemen te versimpelen”, zegt De Middel. „Maar juist het veranderen van de context van een foto en het nadenken over wat we nou eigenlijk op een foto zien, zorgt ervoor dat we kritischer kijken. Door gebruik te maken van de grootsheid van het archief van World Press Photo, kunnen we beter begrijpen wat onze trends, smaak en oordelen waren in de afgelopen zeventig jaar, sinds onze oprichting in 1955.”

De expositie What Have We Done? wil nieuwe interpretaties van het archief van World Press Photo Foundation stimuleren. Aan de hand van de zes patronen die De Middel in het archief identificeerde, wil zij het begrip verdiepen van hoe beelden betekenis krijgen, en de betrokkenheid bij visuele verhalen bevorderen. Bezoekers worden uitgedaagd om na te denken over hoe onze beeldtaal is veranderd, en kritisch te kijken naar foto’s.

Verdoofde kijkers

De tentoonstelling toont zowel wereldberoemde persfoto’s, als minder bekende beelden van kleine gebeurtenissen. Extreme en ontroerende beelden worden bewust naast foto’s over luchtige, simpele onderwerpen tentoongesteld. Zo hangt de foto The Falling Man (door Richard Drew), waarop een onbekende man te zien is die uit de noordelijke toren van het World Trade Centre valt tijdens de terroristische aanslagen in 2001, naast een afbeelding van een gehandicapte hoogspringer (door Sake Elzinga) die 1,76 meter haalt. De beeldrijm in de silhouetten en schaduwen zetten de foto’s in een nieuw licht.

„Dat is toch precies wat er in de realiteit ook gebeurt?” zegt Roosje Klap, directeur van kunstgalerie Noorderlicht. „Op sociale media zien we allerlei beelden door elkaar heen: van een oorlog tot iemands verjaardag. Dat kan confronterend zijn.” Daarom hoopt De Middel het publiek aan te sporen meer betrokken te raken bij de beelden die ze zien: „Het is niet onze bedoeling mensen te choqueren of boos te maken. Maar het publiek moet zich wel bewust zijn van zijn rol. We moeten zorgen dat we geen verdoofd publiek worden, maar een publiek met een kritische stem. De industrie zal pas veranderen als het publiek dat ook doet.”

Daarbij durft World Press Photo zichzelf kwetsbaar op te stellen en zijn eigen rol tegen het licht te houden. Veel thema’s van de expositie zijn kritisch van toon en geven de stereotypen en vooroordelen weer die schuilen achter de beeldtaal van World Press-foto’s. Vier wanden zijn gewijd aan hoe ‘Man zijn en vrouw zijn’ wordt afgebeeld in de fotojournalistiek: vrouwen vaak als emotionele wezens, lustobjecten en verzorgers; bij mannen ligt de nadruk vooral op fysieke kracht, daadkracht en professionele prestaties.

Het andere thema ‘Emotionele soldaat en puin’ bekritiseert Westerse media voor het afschilderen van Afrika als een exotisch en ondoorgrondelijk continent, waarbij oorlog, hongersnood en lijden centraal staat, zonder respect en nuance voor de complexiteit van de verhalen.

„Met een archief dat zeventig jaar terug gaat ontstaan er nou eenmaal patronen waarin onze vooringenomenheid terug te zien is. Het is belangrijk om dat te erkennen en daarvan te leren”, zegt Joumana El Zein Khoury, algemeen directeur van World Press Photo Foundation. „Er zijn al veel dingen veranderd. We hebben op verschillende manieren gekeken naar de diversiteit van de fotografen: wie verkoopt wiens verhaal? Hopelijk hebben we over vijftig jaar een compleet ander archief, waarin die vooruitgang zichtbaar is.”

Hoewel de bezoeker van de tentoonstelling het moet doen met de door De Middel gekozen thema’s, hoopt El Zein Khoury de kritische stem van het publiek terug te horen. „De thema’s die Cristina [de Middel] heeft opgesteld zijn gebaseerd op haar persoonlijke visie, maar we hopen ook dat elke bezoeker zijn eigen visie ontwikkelt. Iedereen mag altijd meedenken over de naam van de expositie: What Have We Done?. Dat bewustzijn en die kritische blik van zowel het publiek, de fotografen, als de industrie, is wat er uiteindelijk voor zorgt dat we inzien wat we anders hadden moeten doen en hoe we het anders gaan doen in de toekomst.”

What Have We Done, Unpacking Seven Decades of World Press Photo i.s.m. Noorderlicht. Te zien t/m 19/10 Niemeyer, Groningen.

Geef cadeau

Deel

Mail de redactie

NIEUW: Geef dit artikel cadeau
Als NRC-abonnee kun je elke maand 10 artikelen cadeau geven aan iemand zonder NRC-abonnement. De ontvanger kan het artikel direct lezen, zonder betaalmuur.