De reportage die we maakten over fietsaccu’s die in brand vliegen, leidde tot veel vragen en zorgen in onze chat. We spraken daarom verder over dit onderwerp met Moniek Tromp, hoogleraar materiaalchemie aan de Rijksuniversiteit Groningen. Zij weet alles van de chemische processen in batterijen. Of zijn het accu’s? De woorden ‘accu’ en ‘batterij’ worden vaak door elkaar gebruikt, legt ze uit: “Een accu is een oplaadbare batterij, dus het gaat gewoon om een batterij.”
‘Opladen is veilig’
Voordat een accu in Nederland verkocht mag worden, moet die aan allerlei veiligheidseisen voldoen. Er wordt onder andere getest of de batterij veilig oplaadt, vertelt Tromp. “Over hoe je een fietsbatterij moet opladen, wordt wel eens gezegd dat je de batterij niet te lang aan de oplader moet leggen. En dat je de batterij niet helemaal vol, maar slechts tot 80 procent moet opladen.”
“Maar er zit tegenwoordig een soort managementsysteem rondom je batterij die daar rekening mee houdt”, weet de hoogleraar. “Het is dus veilig om je batterij lang op te laden. Als dat gevaarlijk zou zijn, dan zou zo’n batterij niet verkocht mogen worden.”
Veiligheidseisen
Dat is niet altijd zo geweest, waarschuwt de Consumentenbond. “Toen e-bikes geïntroduceerd werden, waren er nog niet meteen standaard veiligheidseisen voor de accu’s. Maar inmiddels zijn er strenge eisen”, vertelt woordvoerder Joyce Donat. “Er zijn nu certificeringen voor de brandveiligheid van e-bikes, die moeten garanderen dat accupakketten door onafhankelijke laboratoria zijn getest.”
Hoeveel die garantie waard is, blijft lastig in te schatten, zegt Donat. “Bedrijven moeten hun batterijen zelf laten testen en verklaren dat ze aan eisen voldoen. De vraag is of hier veel op gecontroleerd wordt.”
Goedkopere opties
De prijs van een elektrische fiets zou niet uit moeten maken: alle accu’s moeten op veiligheid getest worden, zowel goedkopere als duurdere accu’s. “De prijzen variëren waarschijnlijk omdat er verschillen zijn in hoe lang de batterijen het volhouden tot ze weer moeten worden opgeladen, en in hoe snel de kwaliteit van de batterijen achteruitgaat”, zegt hoogleraar Tromp.
“We zien inderdaad dat de kwaliteit van de accu bij goedkopere e-bikes naar verhouding snel verslechtert”, bevestigt Donat van de Consumentenbond. Ze weet niet goed welke gevolgen dat heeft voor de veiligheid. “We kijken naar hoe goed de capaciteit behouden blijft na honderden keren op- en ontladen, en hoe goed de waterdichtheid is. Maar de brandveiligheid heeft ook te maken met bijvoorbeeld de bedrading buiten de accu. Dat testen wij niet, maar ik denk niet dat alle goedkope e-bikes die op grote webwinkels worden verkocht echt aan alle eisen voldoen.”
Brand door beschadiging
Veel mensen kopen hun elektrische fiets tweedehands. “Als je tweedehands een batterij koopt, of als mensen zelf iets in elkaar hebben geknutseld, dan is de controle natuurlijk weg”, zegt Tromp daarover. “Dan weet je minder goed wat ermee is gebeurd. Niet alleen of de batterij in de basis aan de veiligheidseisen voldoet, maar ook of de batterij door gebruik is beschadigd.”
Die beschadiging is waardoor het uiteindelijk vaak mis gaat, weet Tromp. “Als een accu in brand vliegt, dan is er bijna altijd van tevoren iets gebeurd waardoor er interne schade is ontstaan.”
‘Gebeurt niet zomaar’
Dat zit zo: fietsen, auto’s, laptops en telefoons hebben meestal lithium-ion-accu’s. Die zijn handig, omdat lithium het lichtste vaste element is. En het laadt en ontlaadt makkelijk. “Maar als een batterij beschadigd raakt, en lithium komt in aanraking met lucht of water, dan krijg je een explosie en vuur”, legt de hoogleraar uit.
Ze benadrukt dat de kans dat dit gebeurt niet zo groot is. “Je hoort het weleens. Maar als je nagaat hoeveel batterijen er gebruikt en opgeladen worden, dan gaat het niet zó vaak mis. Als je niks doet met de accu en als die gewoon in je gestalde fiets zit of een andere veilige plek ligt, dan komt er niet zo snel een brand. Maar tijdens het laden of gebruiken van de batterij kan dat wel gebeuren, als de batterij al op een eerder moment was beschadigd.”
Fiets omgevallen
De batterij kan bovendien wel tegen een klein stootje, zegt Tromp. “Mensen fietsen natuurlijk niet alleen op glad asfalt, en dus worden batterijen ook getest met bijvoorbeeld drempels in de weg. Maar als de batterij op de verkeerde manier een object of de grond raakt, kan dat, ondanks de stevige behuizing die om de batterij heen zit, schade veroorzaken.”
“De inschatting of je batterij beschadigd is, hoef je dus pas te maken na een heftig incident, zoals een aanrijding of een val.” Vooral het omvallen van je fiets is bedrieglijk, zegt ze. “Dat beschouw je zelf misschien niet als een heftig incident, het gebeurt natuurlijk best vaak. Maar zonder dat je het meteen ziet, kan een batterij toch intern beschadigd zijn.”
Beschadiging herkennen
Het is dus moeilijk van de buitenkant te zien of je accu beschadigd is. “Als je er gerust op wil zijn dat het opladen goed gaat, kun je regelmatig checken of de batterij niet te warm wordt. Als de batterij eerder beschadigd is, kan het te warm worden van de batterij erop wijzen dat er iets mis gaat”, zegt Tromp.
“Als je weet dat de accu is gevallen of ergens tegenaan is gestoten, dan is het handig om de accu even te laten controleren.” Dat kan bij de fietsenmaker, zegt Donat van de Consumentenbond. “Fietsenmakers kunnen de staat van de capaciteit vaak testen. Maar op veiligheid testen is vaak lastig of misschien onmogelijk. Je kunt wel meten dat een batterij niet te warm wordt, maar dan weet je het nog niet helemaal zeker.”
Revisiebedrijven
“Je hebt ook enkele revisiebedrijven”, voegt Donat toe. “In theorie is zo’n gereviseerde accu even veilig als de originele accu. Maar als er batterijcellen van slechte kwaliteit zijn gebruikt of als de montage gebrekkig is, kan zo’n accu ook minder veilig zijn.”
Ook hier geldt: batterijen zijn lastig te testen op veiligheid. “Wij testen die bedrijven niet. Om écht goed te controleren of het veilig is, zou je hele dure externe labs moeten inschakelen.”
Veilig bewaren
Als je batterij kapot is, dan kan een speciale accuzak of opbergkluis helpen. Als er dan iets mis zou gaan, dan beperkt dat de schade aan je omgeving, vertelt Tromp. “Maar goed, ik kan moeilijk inschatten of dat de aanschafkosten waard zijn.”
“Als je de accu voor langere tijd niet gebruikt, moet je hem in ieder geval niet aan een stopcontact leggen. Je kunt hem dan het beste op een koele plek bewaren, op een plek waar de accu niet kan vallen. Bijvoorbeeld in een kast, in de garage, schuur of kelder.”
Kou en hitte
Tromp heeft het over een koele plek, hoewel batterijen ontwikkeld zijn om tegen alle temperaturen bestand te zijn. “Hitte leidt er daardoor niet opeens toe dat een batterij in brand vliegt”, vertelt Tromp. “Misschien als je hem in de volle zon legt, en de batterij 40 of 50 graden wordt. Maar dat gebeurt in Nederland natuurlijk niet.”
Toch kan temperatuur een beetje invloed hebben op een batterij die al beschadigd was. “Die kan te snel warm worden. Om dat in de gaten te houden kun je de batterij op een wat koelere plek leggen. Mocht de batterij dan warmte ontwikkelen, dan kan die warmte snel ‘weg’.”