De afgelopen dagen kon je er niet omheen: beelden van vrijgelaten Israëlische gijzelaars op weg naar huis en busladingen vol Palestijnse gevangenen onderweg naar Gaza en de Westelijke Jordaanoever. Geëmotioneerd vielen ze hun familieleden in de armen.

Vast in gevangenis

Toch was er in de meeste media een opvallend verschil: de aantallen en de woorden die werden gebruikt. Waar werd gesproken over twintig Israëlische ‘gijzelaars’, werden de bijna 2.000 vrijgelaten Palestijnen ‘gevangenen’ genoemd.

Van de vrijgelaten Palestijnen waren er 250 in Israël veroordeeld en zaten levenslange gevangenisstraffen uit. Maar het grootste deel, zo’n 1.700 mensen, zat zonder aanklacht vast in Israëlische gevangenissen.

‘Administratieve detentie’

De vrijlating van deze grote groep Palestijnen brengt een weinig besproken aspect van het conflict opnieuw onder de aandacht: het systeem van zogenoemde ‘administratieve detentie’.

Een maatregel die het Israëlische leger in staat stelt Palestijnen voor onbepaalde tijd vast te houden, vaak zonder aanklacht of proces. Sinds de aanval van Hamas op 7 oktober 2023 is het aantal Palestijnen in Israëlische gevangenissen sterk toegenomen.

‘Kregen amper te eten’

In Ramallah, een stad op de Westelijke Jordaanoever, ontmoeten we Omar Assaf, een 75-jarige politieke activist die kort geleden werd vrijgelaten. Het is niet de eerste keer dat hij vastzat, verre van. De eerste keer dat hij werd gearresteerd was bijna 50 jaar geleden, vertelt hij. Sindsdien is hij elke paar jaar opnieuw opgepakt, vaak zonder te weten waarom.

Zijn laatste arrestatie, in oktober 2023, noemt hij ‘de zwaarste van allemaal’. De maanden die hij doorbracht in de Ofer-gevangenis waren gekenmerkt door honger, angst en vernedering. “We kregen amper te eten”, zegt hij. “Ik ben 29 kilo afgevallen in 6 maanden. Anderen verloren zelfs 50 of 60 kilo.”

Geen proces

Door de honger raakte zijn lichaam uitgeput. Hij viel flauw en liep een hoofdwond op, maar niemand deed iets. Pas toen de wond begon te ontsteken, mocht hij naar een dokter. “Ze noemden het geen nalatigheid”, zegt hij, “maar dat was het wél.” De gevangenen werden ook dagelijks blootgesteld aan geweld. Speciale eenheden stormden de cellen binnen met honden, vaak zonder aanleiding.

“Ik hoorde geschreeuw, zag bloed op de grond, mensen die werden geslagen”, vertelt Omar. “Sommigen raakten zo wanhopig dat ze probeerden zichzelf iets aan te doen.” De voortdurende onzekerheid was volgens hem het zwaarste aspect van zijn gevangenschap. Je hebt geen aanklacht en geen proces. “Je hebt echt geen idee wanneer je vrijkomt”, zegt hij.

Lichamelijke en geestelijke marteling

Volgens directrice Sahar Francis van de Palestijnse mensenrechtenorganisatie Addameer is Omars verhaal geen uitzondering, maar de norm. Toen hij werd vrijgelaten, herkende ze hem amper. Ze noemt het uithongeren van gevangenen geen incident, maar bewust beleid om gevangenen te breken.

Francis werkt al meer dan 25 jaar als advocaat voor Palestijnse gevangenen en noemt het Israëlische beleid van administratieve detentie ‘een van de meest onmenselijke vormen van gevangenschap die er bestaan’. Het is volgens haar een combinatie van lichamelijke en geestelijke marteling.

Onderhandelingsmiddel

Sinds het uitbreken van de oorlog is het aantal Palestijnen in administratieve detentie explosief gestegen. “Voor de oorlog zaten er ongeveer 1.200 mensen vast, en toen zeiden we al: ‘Dat is een hoog aantal'”, vertelt Francis. “Sinds oktober 2023 is dat aantal dramatisch toegenomen.” Toch is dat volgens haar geen nieuw patroon. Telkens wanneer er sprake is van een mogelijke gevangenenruil, ziet ze die aantallen stijgen.

Volgens haar gebruikt Israël deze arrestaties als onderhandelingsmiddel. “Zo kunnen ze later zeggen dat ze duizend of zelfs 2.000 mensen hebben vrijgelaten.”

Perspectief onderbelicht

In de internationale berichtgeving blijft dat perspectief grotendeels onderbelicht. De media spreken voortdurend over Israëlische ‘gijzelaars’, maar zelden over de duizenden Palestijnen die zonder aanklacht vastzitten. “Als je mensen maanden of jaren vasthoudt zonder reden, wat is dan eigenlijk het verschil met de gegijzelden?”, vraagt Francis zich af.

Zolang Israël daar niet op wordt aangesproken, verwacht ze weinig verandering. De Verenigde Naties hebben al talloze keren geoordeeld dat administratieve detentie in strijd is met internationaal recht. Maar zolang niemand daar consequenties aan verbindt, blijft dit systeem volgens haar bestaan.