Een nieuwe analyse trekt de veiligheid van finasteride, een veelgebruikt middel tegen haaruitval, flink in twijfel.

Op basis van meldingen van bijwerkingen en zorgdata uit meerdere landen beschrijft de analyse een consistent patroon van psychiatrische klachten, van depressie en angst tot suïcidale gedachten, bij gebruikers. Ondanks jarenlange signalen hebben toezichthouders en fabrikant volgens de onderzoeker onvoldoende ingegrepen.

Waarschuwing: dit artikel gaat over hevige depressies en zelfdoding. Heb je last van suïcidale gedachten? Ga naar 113.nl en zoek hulp!

In de review, afkomstig van de Hebreeuwse universiteit van Jeruzalem, worden acht grote studies, gepubliceerd tussen 2017 en 2023, samengenomen en aangevuld met analyses van nationale databanken. Hieronder vallen bijvoorbeeld het meldsysteem voor bijwerkingen van de Amerikaanse FDA, maar ook gezondheidsgegevens uit Zweden, Canada en Israël. Leidend wetenschapper Mayer Brezis stelt dat uit alle bronnen hetzelfde beeld opdoemt: finasteridegebruikers hebben vaker last van stemmingsstoornissen en suïcidale gedachten dan mensen die geen finasteride gebruiken.

“Het bewijs is niet langer anekdotisch,” zegt hij. “We zien nu consistente patronen verschijnen in verschillende landen. En de gevolgen kunnen tragisch zijn.” Volgens de schatting in het rapport hebben wereldwijd mogelijk honderdduizenden gebruikers finasteride-gerelateerde depressieve klachten ontwikkeld en zijn honderden – en mogelijk meer – hierdoor zelfs tot suïcide gedreven. Het onderzoek is te vinden in The Journal of Clinical Psychiatry.

Haardos

Finasteride kent inmiddels een lange geschiedenis en is van origine een middel tegen prostaatproblemen. Het middel werd in 1997 door de FDA goedgekeurd voor mannelijke kaalheid en wordt sindsdien door miljoenen mensen gebruikt. In sommige gevallen wordt het middel ook aan vrouwen voorgeschreven bij haaruitval, maar hier is het medicijn niet voor goedgekeurd. Het Zorginstituut Nederland raad gebruik bij vrouwen af.

Naast de effectiviteit van het middel werd het, zeker voorheen, gepresenteerd als een bijzonder veilig middel. Het onderzoek benadrukt dat het mogelijke voordeel van finasteride, het krijgen van een haardos, niet opweegt tegen de immense gevaren die dit met zich mee kan brengen. Of zoals Brezis het verwoordt: “Het gaat hier niet om een levensreddende medische noodzaak. Het gaat om haar op je hoofd.”

Het biologische mechanisme is volgens de auteur duidelijk: finasteride remt de omzetting van testosteron naar dihydrotestosteron (DHT), maar kan hierbij ook neurosteroïden beïnvloeden. Daar ligt het gevaar: neurosteroïden zijn doorgaans betrokken bij de stemmingsregulatie. Dierstudies hebben daarnaast in het verleden al bewezen dat er ook langdurige effecten op kunnen treden, zoals neuro-inflammatie en zelfs veranderingen in de hippocampus.

Ten slotte zijn er in het verleden meermaals meldingen gedaan van aanhoudende klachten na het stoppen. Volgen het onderzoek worden deze vaak samengebundeld onder de naam ‘post-finasteride-syndroom’. De symptomen van dit syndroom zijn niet mis: ze reiken van slapeloosheid en paniekaanvallen tot aan cognitieve problemen en dus ook aanhoudende suïcidale gedachten.

Felle kritiek

Het onderzoek is ongelofelijk kritisch op de rol van toezichthouders en ook de industrie. De FDA nam al in 2011 depressie op als mogelijke bijwerking en voegde in 2022 suïcidale ideatie toe aan het etiket. Volgens Brezis was dit veel te laat: er waren al in 2002 duidelijke waarschuwingen zichtbaar. Hij wijst hiervoor naar interne FDA-stukken uit 2010 waarin secties als ‘vertrouwelijk’ waren afgeschermd, inclusief schattingen van het aantal mogelijke slachtoffers.

Volgens het onderzoek heeft de FDA lang getwijfeld om gepleegde zelfmoorden toe te schrijven aan finasteride: in 2011 stonden er ‘slechts’ 18 suïcides in het FDA-systeem die aan finasteride waren gelinkt. Op basis van het wereldwijde gebruik verwachtte Brezis dat het werkelijke aantal veel hoger lag. “De doodzonde bestaat niet alleen uit onderrapportage,” laat hij weten. “De FDA heeft op dit vlak systematisch keihard gefaald.”

Ook de rol van de fabrikant komt aan bod. Geen van de gedane onderzoeken naar de veiligheid is volgens Brezis opgestart door Merck (de ontwikkelaar van het middel) noch in opdracht van toezichthouders uitgevoerd. Brezis zegt waar het op staat: waarschijnlijk hebben commerciële prikkels en juridische risico’s bijgedragen aan de plaatsgevonden terughoudendheid. Volgens Brezis helaas geen unieke situatie: hij ziet parallellen met eerdere discussies rond geneesmiddelenveiligheid, bijvoorbeeld wat betreft het middel Vioxx dat óók door Merck is ontwikkeld. Uiteindelijk is dit middel van de markt gehaald omdat het ernstige hartklachten veroorzaakte.

Hervormingen

Gezien het enorme risico dat finasteride met zich meebrengt pleit Brezis voor onmiddellijke hervormingen. Hij denkt hierbij aan het tijdelijk opschorten van marketing voor cosmetisch gebruik totdat de veiligheid beter is vastgesteld. Daarnaast pleit hij ook voor de komst van strikte marketingonderzoeken en wil hij een manier vinden om medicatiegeschiedenis bij suïcideonderzoeken systematisch vast te leggen.

Brezis besluit zijn onderzoek met een persoonlijke noot: hij draagt het op ter nagedachtenis aan een voorheen gezonde man die finasteride enkel nam om zijn haar te verbeteren. Binnen enkele dagen zag hij zijn vriend ernstig psychiatrisch ontregeld raken, waarna deze enkele maanden later suïcide pleegde. Hij laat weten: “we hebben twintig jaar aan waarschuwingen gemist. Het is tijd om het systeem zo in te richten dat zo’n tragedie niet nog eens gebeurt.”

Schrijf je in voor de nieuwsbrief!
Ook elke dag vers het laatste wetenschapsnieuws in je inbox? Of elke week?
Schrijf je hier in voor de nieuwsbrief!

Luister ook naar de Scientias Podcast: