Wie is er aan het woord in de talkshows – en hoelang?

In de top-100 van meest gespeelde uitvaartmuziek stond River Flows In You van de Zuid-Koreaanse pianist Yiruma op plaats 58. Het nummer heeft de reputatie een tranentrekker te zijn die mensen al na een handvol pianolessen tot een goed einde kunnen brengen. De Nederlandse televisiekijker kon het op 1 september horen aan het eind van de eerste uitzending van de talkshow Pauw en De Wit, in een uitvoering door Ingrid Coenradie, oud-minister voor de PVV, nu nummer twee op de kandidatenlijst van JA21.

Dat optreden miste zijn uitwerking niet. Televisiecritici en opiniemakers braken de staf over de keuze van het programma om de radicaal-rechtse politica een pianopodium te bieden. De Volkskrant schreef:  „Muzikaal witwassen voor gevorderden: treffender kon het nieuwe politieke tv-seizoen niet beginnen.”  Er was ook verwondering over de gastenlijst van het programma, waarin Coenradie gezelschap had van haar partijleider Joost Eerdmans en Fleur Agema van de PVV. Presentator Jeroen Pauw had een en ander ironisch ingeleid met de woorden dat de talkshow een „links clubhuis” was waar rechts ook welkom was.

Het begin van een televisieseizoen genereert altijd licht overtrokken opwinding, die zich doorgaans concentreert op de talkshows,  waarin zelfs ogenschijnlijke oppervlakkigheden als de vorm van de tafel (recht, rond, bananenkrom, avocadovormig) tot koortsig debat onder kenners kunnen leiden. Dit jaar werpen bovendien de Tweede Kamerverkiezingen van 29 oktober hun schaduw vooruit.

Vooral aan de linkerzijde zijn er zorgen over de invloed die praatprogramma’s op de verkiezingsuitslag kunnen hebben. Daar ziet men met lede ogen aan hoe de best bekeken talkshow van Nederland het al jaren met rechts-populisme flirtende Vandaag Inside is, terwijl SBS6 ook nog het nauw aan De Telegraaf gelieerde Nieuws van de Dag maakt. De publieke omroep stelde daar in de zomerluwte de talkshow Goedenavond Nederland van de rechtse omroep WNL tegenover. „Vrijwel alle talkshows zijn nu op de hand van de VVD”, schreef NRC-tv-recensent Wilfred Takken in juni, die constateerde dat ‘xenofoob rechts’ alle ruimte kreeg.

Bovendien is ‘rechts’ voor veel waarnemers inmiddels meer dan een positionering op het politieke spectrum. ‘Rechts’ vormt ook de brug naar ‘radicaal-rechts’, dat steeds meer wordt gezien als een kracht die de rechtsstaat en de democratie ondermijnt. Dat geeft de (op zich niet nieuwe) vraag of de televisie en de mechanismen van de mediawereld uiterst rechts in de kaart spelen een existentiële lading: het gaat niet meer alleen over wie de komende jaren het regeringsbeleid mag vormgeven, de vraag is ook of televisiemakers de democratie zelf wel voldoende verdedigen. Vandaar dat Pauw en De Wit (BNNVARA) voor veel progressieven de NPO-talkshow werd die alles goed moest maken. Dat verklaart misschien de ontzetting over de warme ontvangst van Coenradie in juist deze talkshow en – drie dagen later – over een interview waarin Frans Timmermans langdurig werd ondervraagd over kritiek op zijn persoon.

. Wel zijn er correlaties, zoals die tussen de verkiezingszege van Geert Wilders in 2023 en de doorbraak van  Vandaag Inside als best bekeken talkshow van Nederland.  

Hoe dan ook worden de talkshows nauwlettend in de gaten gehouden. Tim Hofman (BNNVARA) wijdde een aflevering van podcast aan de politieke analyse van de eerste tien dagen van het talkshowseizoen. De Volkskrant publiceerde begin september een uitgebreid artikel over de „verrechtsing van de NPO” en daarna een kijkverslag van negen opmerkelijke talkshowfragmenten uit september.  De Groene richtte een ‘schermtijdteller’ in op de site, die van dag tot dag toont welke politici waar zijn opgedoken. Er bleek onder meer uit hoe vaak de naam van Geert Wilders viel in en rondom het eerste RTL-debat, zonder dat hij daaraan meedeed.

NRC vroeg Nel Ruigrok van de Erasmus Universiteit om in september bij te houden wat er in de Nederlandse talkshows gebeurde (zie kader). Het is niet de eerste keer dat de krant de talkshows tellend te lijf gaat. In 2008 zat toenmalig televisierecensent Hans Beerekamp (nog gewoon met pen en papier) voor de tv en signaleerde „dat in partijpolitiek opzicht de publieke omroep representatief is, met een lichte voorkeur voor rechts en de PvdA”. Ruim twee jaar later telde hij opnieuw en schreef hij: „Er is een duidelijke verrechtsing opgetreden sinds de NPO probeert representatiever en rechtser te zijn.” In 2017 concludeerde Beerekamp na een nieuwe telling dat de PvdA (die dat jaar een enorme verkiezingsnederlaag leed) en de kleine rechtse partijen vaker in beeld waren dan je op basis van de zetelverdeling zou verwachten.

Lijsttrekkers in beeld

Lijstjes en tabellen nodigen uit tot een snelle blik, zo ook het resultaat van het onderzoek van dit jaar. Die leert dat Caroline van der Plas de lievelingslijsttrekker van de talkshows is, dat de overgebleven regeringspartijen BBB en VVD daarin verreweg het meest aan bod komen, dat commerciële zenders minder (en zeker minder linkse) politici aan het woord laten dan de NPO; dat de VVD de meest besproken partij is en dat al die politici optreden in een omgeving waarin de toon verder wordt gezet door ‘opiniemakers’ als Wierd Duk, Raymond Mens en Albert Verlinde. Die ‘duiders’ zijn trouwens vooral bij de commerciëlen te zien. Redacties van de publieke omroepen nodigen naar verhouding vaker politici uit.

Duidelijk is dat het beeld zeker niet naar links helt. Voeg je de gegevens samen, dan krijg je een hypothetische aflevering van Vandaag Inside , geflankeerd door Wierd Duk of Raymond Mens. Een opstelling waar, om de vorige premier van Nederland aan te halen, „rechts Nederland zijn vingers bij kan aflikken”. Onlogisch is dat niet: zowel in de scheidende Tweede Kamer als in de opiniepeilingen heeft rechts de overhand.

Het loont de moeite om preciezer te kijken naar wat de cijfers betekenen – en wat niet. Eerst Van der Plas en de andere lijsttrekkers. Zeker is dat de koppositie van de BBB-leider niet overeenkomt met de omvang van haar partij. Die is in de huidige Tweede Kamer zesde en in de Peilingwijzer nummer acht met een omvang tussen de twee en drie procent; vergelijkbaar met de Partij voor de Dieren. De leider daarvan, Esther Ouwehand, was in de maand september precies nul maal te gast in een talkshow.

Dat contrast is scherp, maar televisieprogramma’s worden niet gemaakt om de beschikbare spreektijd zo ‘eerlijk’ mogelijk over politici te verdelen – het doel is om interessante verhalen te vertellen. Bovendien: de talkshows zijn de neutrale NOS niet: in het publieke bestel wordt ervan uitgegaan dat ze een maatschappelijke bloedgroep vertegenwoordigen en dat objectiviteit dus geen must is. Bij de commerciële zenders zijn de financiële resultaten het hart van de onderneming.

Van der Plas geldt als een kandidaat die goed in staat is de aandacht van kijkers vast te houden, al sinds zij zich op 18 maart 2021 per tractor meldde op het Binnenhof voor haar eerste dag als Kamerlid. Bovendien is ze fractieleider van een van de twee overgebleven coalitiepartijen én staat haar partij inhoudelijk dicht bij de PVV. Geert Wilders vermijdt talkshows, waardoor Van der Plas mogelijk als een pseudo-Geert wordt ingezet.

De nummer twee op de lijst van lijsttrekkers met de meeste minuten spreektijd, D66-leider Rob Jetten, was gemeten in aantal uitnodigingen zelfs de populairste politicus in de talkshows: hij verscheen achtmaal. Ook dat is veel in verhouding tot de omvang van zijn partij (nummer vijf, zowel in de huidige Kamer als in de peilingen).

Bij Frans Timmermans is iets opmerkelijks aan de hand. De oppositieleider was net als Van der Plas in zes programma’s te gast en was in de studio’s 55 minuten aan het woord. Hij was echter veel vaker te horen wanneer je de minuten meetelt in door de talkshows vertoonde fragmenten uit andere programma’s. Dan heeft Timmermans ineens evenveel tijd als Van der Plas: tachtig minuten. In totaal vertoonden talkshows in september 35 minuten aan ‘instarts’ met Timmermans. Ter vergelijking: de veelbesproken, maar immer afwezige Geert Wilders was langs die weg een kwartier te horen.

Het is moeilijk te zeggen of dit nu een voordeel of een nadeel voor de betreffende politicus is. Een fragment kan neerkomen op het doorgeven van een statement zonder dat er kritische vervolgvragen worden gesteld en uit reclame is bekend dat herhaling werkt, zegt hoogleraar journalistiek Irene Costera Meijer van de  Vrije Universiteit in Amsterdam. „Daarom zijn wasmiddelreclames ook nog steeds effectief. Als je ze maar vaak genoeg hoort, dan beïnvloeden ze je keuze.” Aan de andere kant ontneemt het vertonen van zo’n filmpje een politicus de mogelijkheid zich te verdedigen als hij of zij vervolgens wordt aangevallen. Zo lieten de commerciële talkshows 23 minuten aan Timmermans-fragmenten zien. De context is niet onderzocht; wel hebben twee van de drie commerciële talkshows (Nieuws van de Dag en Vandaag Inside) een rechtse identiteit met bijbehorende Timmermans-kritische houding.

De nummer vier op de lijst, Joost Eerdmans van JA21 heeft die (in verhouding tot de omvang van zijn partij) hoge positie volledig te danken aan het uitnodigingenbeleid van de publieke omroep, waar hij vijfmaal naar de studio werd gehaald. Ruim achter Eerdmans volgen twee partijleiders bij wie de peilingen sterk afwijken van het huidige zetelaantal: de verwachte verkiezingswinnaar Henri Bontenbal (CDA) en de worstelende VVD-lijsttrekker Dilan Yesilgöz. Zij verschenen driemaal in een studio, net als bijvoorbeeld Jimmy Dijk (SP), Mirjam Bikker (CU) en oud-vicepremier Eddy van Hijum (NSC).

Partijen in beeld

Een partij is meer dan een lijsttrekker; dat blijkt wel uit het overzicht van de hoeveelheid spreektijd per partij. Daar steekt behalve de Boer Burger Beweging ineens ook de VVD ver boven de andere partijen uit. Ongetwijfeld hangt dat samen met het feit dat ook de VVD een regeringspartij is, waarvan dus ook ministers kunnen worden uitgenodigd om hun beleid toe te lichten: zo waren de demissionair ministers Karremans (Economische Zaken) en Brekelmans (Defensie) elk drie maal te zien, even vaak als hun partijleider. Wellicht speelt hier ook een tactiek mee van de VVD om andere gezichten dan de bekritiseerde Yesilgöz naar voren te schuiven.

Talkshowmakers vinden JA21 belangrijk. In spreektijd gemeten is het de derde partij van Nederland, gevolgd door D66, CDA en GroenLinks-PvdA. Dat dankt JA21 deels aan de commerciële zenders, die de partij – mede door optredens van Ingrid Coenradie – bijna evenveel tijd gunden als de VVD (die daar het langst aan het woord was). De commerciële talkshows kiezen nadrukkelijk voor de rechterkant. GroenLinks-PvdA eindigt er op de achtste plaats, met slechts de helft van de spreektijd van nummer zes Forum voor Democratie. Partijen als SP, PvdD, Volt en DENK bleven bij de commerciëlen helemaal buiten beeld.

Dat de PVV erin slaagt ondanks minimale aanwezigheid in de talkshows een rol te spelen in het debat, blijkt uit de tweede plaats op de ranglijst van het aantal vermeldingen van de partijnaam (achter de VVD). In dat overzicht speelt de BBB een aanmerkelijk kleinere rol dan in de andere lijsten. Iets vergelijkbaars geldt voor JA21: die partij spreekt meer dan dat zij wordt besproken.

Duiders en een opperduider

Niet alle gasten van talkshows zijn politici – en het zijn niet alleen de politici die het karakter van een praatprogramma bepalen. Er zijn ook andere gasten en in die categorie is de zogenoemde ‘duider’ in opkomst: de min of meer vaste gast die zijn visie geeft op wat er zoal ter tafel komt. Soms op basis van concrete expertise, soms juist door de rol van buitenstaander te adopteren. Oud-voetballer Jan Mulder geldt als de aartsvader der duiders, zij het dat hij zijn rol bij talkshow Barend & Van Dorp rond de eeuwwisseling vooral als ontregelaar opvatte. Later volgden ‘sidekicks’ als de tafelheer of  -dame bij De Wereld Draait Door, waarna deze gastensoort evolueerde tot de geestdriftig opiniërende ‘duider’. Juist aan het begin van dit talkshowseizoen was er nogal wat Hilversumse reuring rondom de duiders. Om de vernieuwde talkshow RTL Tonight te stofferen, contracteerde de zender een contingent exclusieve duiders, vaak mensen die daarvoor vaak elders aanschoven.

De kijker kreeg in september iets meer dan 84 minuten Duk aangeboden, verspreid over twaalf optredens in Nieuws van de Dag en Vandaag Inside

De gast die in september het meest van alle Nederlanders in een talkshow aan het woord was, is Telegraaf-journalist Wierd Duk, die zich politiek doorgaans rechts van de VVD positioneert. De kijker kreeg die maand iets meer dan 84 minuten Duk aangeboden, verspreid over twaalf optredens in Nieuws van de Dag en Vandaag Inside. Hij wordt gevolgd door Amerika-kenner Raymond Mens, die het gevaar dat uitgaat van president Trump geregeld relativeert. Mens verscheen in de dertig septemberdagen vijftien maal in een talkshow. Op deze twee mannen volgt de politica met de meeste spreektijd, Van der Plas.

De ‘duiders’ krijgen in een uitzending over het algemeen minder lang het woord dan politici, maar ze krijgen soms zeer veel uitnodigingen. Vandaar dat de lijst met graag geziene gasten wordt gedomineerd door die duiders. Na Duk en Mens volgen schrijfster Lale Gül (tien optredens), Telegraaf-journalist Wouter de Winther (9), entertainmentdeskundige en VVD’er Albert Verlinde, RTL-verslaggever Floor Bremer, royaltyjournalist Josine Droogendijk, de Haagse SBS-verslaggever Merel Ek, Amerikakenner Michiel Vos en Rob Jetten (allemaal acht optredens). Daarna volgen RTL-journalist Frits Wester en Martin Visser van De Telegraaf met zeven optredens.

Een deel van de duiders is verslaggever met een neutraal profiel, wat ook geldt voor royaltyverslaggever Droogendijk, wier hoge positie samenhangt met Prinsjesdag. Voor zover ze zich politiek profileren, doen ze dat rechts van het midden. De enige links georiënteerde duider onder de vijfentwintig die het vaakst op tv waren, is veteraan Maarten van Rossem.

Ten slotte is er nog een soort opperduider, die dagelijks op tv verschijnt, maar gast noch presentator is: Johan Derksen. De centrale figuur van het veelbekeken Vandaag Inside was in september vier uur en 28 minuten aan het woord – meer dan de top-3 van de gasten (Duk, Mens en Van der Plas) bij elkaar. Hij spreekt ook aanmerkelijk langer dan zijn politiek minder uitgesproken tafelgenoot René van der Gijp. Diens spreektijd is volgens de onderzoekers niet met voldoende zekerheid vast te stellen omdat er bij Vandaag Inside veel door elkaar wordt gepraat en de computer moeite heeft om de stemmen van Van der Gijp en presentator Wilfred Genee uit elkaar te houden.

Slimste mens

In het onderzoek is niet bijgehouden wie er in nieuwsuitzendingen (NOS Journaal, RTL Nieuws, Hart van Nederland) en actualiteitenrubrieken (EenVandaag, Nieuwsuur) aan het woord zijn gekomen. Bovendien duiken politici en politieke onderwerpen ook op in programma’s als Groenteman en Van Roosmalen en Lubach. Wat te zeggen van de zes afleveringen van De Slimste Mens waarin D66-leider Rob Jetten figureerde als deelnemer? Een cadeautje voor een lijsttrekker in campagnetijd, al werd de deelname van de politicus beklonken voor de val van het kabinet.

Verder zijn in deze telling alle talkshows gelijk, maar niet alle talkshows bereiken een even groot publiek. Dat is het grootst bij Vandaag Inside, Eva en Pauw & De Wit. Wanneer de schermtijd van de lijsttrekkers ‘gewogen’ wordt berekend aan de hand van de gemiddelde kijkcijfers, blijkt Frans Timmermans , gevolgd door Jetten en Van der Plas.

Spreektijdcijfers zeggen nog niets over wat er is gezegd. Heeft iemand zich in de nesten gewerkt of juist niet? Krijgt een politicus voldoende weerwoord, wordt iemand ontvangen als ‘partijleider in de problemen’ of als ‘hoop in bange dagen’? Een televisiemaker schamperde ooit dat je even goed de glazen water op tafel kunt tellen als de gasten aan tafel. Dat is overdreven, maar allesverklarende kennis biedt een inventarisatie van gasten inderdaad niet.

Maar ook in een tijdperk dat wordt gedomineerd door sociale media, concentreert de campagne zich nog steeds op de televisie, zegt onderzoeker Nel Ruigrok. „Wat we weten is dat tv in het algemeen heel grote invloed heeft. Wat uit onderzoek altijd blijkt, is dat het stemgedrag sterk wordt bepaald door nieuws over conflicten en nieuws over peilingen.” Vaak is niet zozeer de positie van partijen in de opiniepeilingen het uitgangspunt in het uitnodigingenbeleid van praatprogramma’s, maar de veronderstelde veranderingen in de kiezersgunst, de winst of het verlies dat een partij boven het hoofd hangt op het politieke scorebord.

Er is een sterke wisselwerking tussen sociale media en talkshows. , LinkedIn, TikTok of Instagram zijn vaak aanleiding voor een (deel)onderwerp, terwijl brokjes talkshows royaal over sociale media worden verspreid en zo een veel groter publiek bereiken. Politici die vooral uit zijn op het veroorzaken van ophef, heten in de wetenschap attention hackers, zegt Vaar Costera Meijer. oeten de gevestigde media met hen? „Van oudsher is de reflex om politici die extreme uitspraken doen ter verantwoording te roepen. Maar als je dat doet, is het gevolg dat je uitspraken uitvergroot en gaat fungeren als megafoon. En de journalistiek heeft daar tot op heden eigenlijk geen goed antwoord op.”

Ook als hun argumenten onderuit worden gehaald, profiteren politici van de aandacht, zegt Costera Meijer. „Dat zie je nu gebeuren met Joost Eerdmans. Die is als een kind zo blij dat hij voortdurend mag aanschuiven en de ruimte krijgt om zijn standpunten te herhalen.” Aan de talkshowtafel is de attention hacker in het voordeel ten opzichte van de klassieke bestuurder, zegt Costera Meijer.

I horen, aldus onderzoeker Ruigrok. lijven: de spreektijd van alle politici verbleekt bij de minuten die opperduider Derksen tot zijn beschikking heeft.

Vandaag Inside
Aantrekkelijk platform voor (rechtse) politici

Vandaag Inside, donderdag voor de tweede maal bekroond met een Gouden Televizier-Ring, is de afgelopen jaren een serieuze speler geworden in talkshowland. Het voormalige Voetbal Inside heeft nog altijd de sfeer van een voetbalkantine, maar gaat allang niet meer alleen over voetbal. Ook de politieke ontwikkelingen en andere actuele onderwerpen, zoals de oorlogen in Oekraïne en Gaza, worden door Wilfred Genee (58), René van der Gijp (64) en Johan Derksen (76) van commentaar voorzien. En er schuiven steeds vaker politici aan, waarbij de heren een voorkeur hebben voor rechts georiënteerde politici.

Dat Vandaag Inside is omarmd door politiek Den Haag is opmerkelijk. Na enkele seksistische en racistische opmerkingen van Derksen was het programma zo omstreden dat veel politici het lange tijd links lieten liggen. Maar juist door de politiek incorrecte humor, en het feit dat Derksen zich nergens iets van aantrekt, heeft het programma een groot aantal trouwe fans, die kennelijk geen bezwaar hebben tegen de tirades van Derksen tegen azc’s, de islam en alles wat links is.

Het programma heeft de grenzen verlegd van wat zegbaar is in de publieke ruimte, van wat niet hoeft te worden bestreden of ontkracht, meent Irene Costera Meijer, emeritus-hoogleraar journalistiekwetenschap aan de VU. „Ook omdat het als een grap wordt gebracht.” Ze noemt het verhaal van Derksen uit 2022 over hoe hij lang geleden een kaars in een bewusteloze vrouw stak. „Eerst wordt gezegd: ‘dit kan echt niet’, en wordt hij geweerd van tv. Een paar weken later is hij weer terug. Dan heeft hij een grens overschreden zonder dat het consequenties had.”

Het aandeel politiek in Vandaag Inside is steeds verder uitgebouwd, met als hoogtepunt de verkiezingscampagne van 2023 en het daaraan voorafgaande SBS6-debat. Daarbij viel een PVV-kiezer in het publiek PVV-leider Wilders bij in een debat met PvdA-leider Timmermans. Tijdens de nabeschouwing bij Vandaag Inside werd Timmermans door de heren afgeschreven, en Wilders geprezen als ,,verbale Champions League”. De PVV steeg in de week erna van 17 naar 27 zetels in de peilingen. Het werden er uiteindelijk 37.

Als talkshow die dagelijks een miljoen kijkers trekt en die populair is bij een specifiek publiek, is Vandaag Inside een aantrekkelijk platform voor (rechtse) politici. CDA-leider Henri Bontenbal koos na maanden zonder interviews De Oranjezomer, de zomervariant van Vandaag Inside, als eerste programma om op te treden. Het liep uit op een veelbesproken confrontatie met oud-voetbalcommentator Jack van Gelder, die hem toeschreeuwde dat Nederland de toestroom van asielzoekers niet aankan.

Dit sentiment wordt geregeld gevoed bij Vandaag Inside. Vooral door Derksen, die bij de komende gemeenteraadsverkiezingen lijstduwer is voor de VVD, maar geregeld dingen zegt die meer bij de PVV passen: „Ieder asielzoekerscentrum is een bron van criminaliteit, vechtpartijen, prostitutie, en drugsgebruik.” Hij toont begrip voor burgers die zich verzetten tegen de komst van een azc. „Mensen zijn het zat.” Na de rellen in Den Haag ontkende hij hun politieke karakter: „Ik denk niet dat die [hooligans] echt een politieke overtuiging hebben.”

Vooral  ‘de islamisering’ is een onderwerp dat Derksen vaak ter sprake brengt, waarbij de doembeelden de feiten nogal eens overschaduwen. Hij noemt het „de grootste vijand van dit land”, al ligt het aantal moslims in Nederland al jaren rond de 6 procent. „Elke vrouw moet straks een hoofddoek dragen.” Genee en Van der Gijp proberen er soms wat tegenin te brengen. Maar veel verder dan „nee joh, ga toch weg man” komen ze niet.

De gasten van Vandaag Inside zijn meestal (sport)journalisten, BN’ers en mensen die passen bij een rechtse koers. Vaak zijn ze van De Telegraaf, zoals chef voetbal Valentijn Driessen, politiek verslaggever Wouter de Winther (die ook bij Eva zit) en de als journalist vermomde opiniemaker Wierd Duk (die ook bij Nieuws van de Dag zit). De onderwerpen die ter sprake komen, zijn vaak gebaseerd op berichtgeving van De Telegraaf. Als er een gast zit die afwijkt van de rechtse lijn, kunnen interessante discussies ontstaan. Bijvoorbeeld wanneer econoom Jona van Loenen een vurig pleidooi houdt voor het schrappen van de hypotheekrenteaftrek.

Johan Derksen is eigenzinnig genoeg om zijn gifpijlen soms ook te richten op VVD-leider Dilan Yesilgöz („Douwe Bob kost haar het premierschap”) en Wilders („als hij van de PVV geen democratie maakt, zal hij met zijn partij nooit een rol van betekenis spelen”). En hij is fel criticus van Israël, tegen de VVD-lijn in, al leidt dit dan weer niet tot spannende debatten met gasten als Duk, die vaak Israël verdedigt. Er wordt in het programma vaak óver maar zelden mét moslims gesproken. Duk vertelde dat hij als voetbalvader wél met Turkse, Marokkaanse en Tunesische vaders praat. „Ze vinden VI een topprogramma. Dan denk ik: er is toch iets gemeenschappelijks, weet je wel.”

Costera Meijer: „Vandaag Inside denkt een goed beeld te hebben van de onderbuik van Nederland. Of dat overeenkomt met de werkelijkheid doet er niet toe, maar het resoneert in elk geval in het aantal kijkers. Dus mensen vinden het lekker om dat aan te horen. En als er maar genoeg mensen naar kijken, en je onderdeel wordt van het dagelijkse gesprek, dan heeft dat een positief effect op de kijkcijfers.”

Pauw & De Wit
Journalistiek gesprek van de dag, vanuit progressieve visie

Pauw & De Wit, de talkshow van de progressieve omroep BNNVARA op de late avond, is in veel opzichten de tegenpool van Vandaag Inside. Het wordt om de dag gepresenteerd door veteraan Jeroen Pauw en talent Tim de Wit, die samen met politici en andere gasten het nieuws doornemen. Pauw noemde de talkshow „dat linkse clubhuis waar rechts Nederland ook welkom is”.

BNNVARA wilde weer een talkshow maken naar de normen van het vroegere Pauw en Witteman: het gesprek van de dag vanuit een progressieve visie, maar vooral journalistiek gedreven. Pauw heeft een laconieke en licht ironische interviewstijl en De Wit, voormalig correspondent van de NOS in het Verenigd Koninkrijk, lijkt als presentator snel gewend geraakt aan de talkshowtafel. Pauw & De Wit scoort met gemiddeld 920.000 kijkers iets minder goed dan Vandaag Inside en Eva.

In de eerste aflevering na de zomer had Pauw uitsluitend rechtse gasten aan tafel – alsof de redactie wilde onderstrepen dat ze in de eerste plaats een journalistiek programma maakt, geen links programma. Voormalig PVV-minister van Volksgezondheid Fleur Agema zat er, JA21-leider Joost Eerdmans en voormalig PVV-staatssecretaris van Justitie Ingrid Coenradie, die Geert Wilders vaarwel heeft gezegd en naar JA21 is overgestapt.

Pauw bevroeg Agema vooral over de redenen voor haar vertrek uit de politiek, die vaag bleven. Hij ging niet dieper in op haar opmerking dat het gebrek aan prestaties van het kabinet „allemaal beeldvorming” is, dat ze als minister „alles heeft kunnen bereiken” wat ze wilde. Coenradie en Eerdmans kregen van Pauw alle ruimte om JA21 te presenteren als het redelijke alternatief voor de PVV.

In een andere aflevering werd GroenLinks-PvdA-leider Frans Timmermans een stuk steviger aangepakt. De Wit confronteerde hem meteen met zijn lage populariteit bij kiezers en vroeg of de jonge fusiepartij wel de juiste leider heeft. Politiek verslaggever Elodie Verweij van het AD mocht duiden of GroenLinks-PvdA door de fusie echt radicaal-links is geworden, zoals VVD-leider Dilan Yesilgöz beweert. Volgens haar is het verkiezingsprogramma „klassiek PvdA”, en „uitermate links”. „Ik kan me voorstellen dat veel mensen denken: mijn God, hier krijg ik jeuk van.”

Agema is een terugkerende tafeldame bij Pauw en De Wit, misschien als vervanger voor Wilders aangezien de PVV-leider niet optreedt in talkshows. Dit leidde een keer tot een opmerkelijk tête-à-tête tussen Pauw en Agema, toen de laatste zich erover beklaagde dat het PVV-geluid te weinig doordringt tot de talkshowtafels. Pauw reageerde dat Wilders nergens aanschuift. „Als hij dat wel zou doen, zou hij zestig zetels halen”, pochte Agema. Pauw: „Dan is hij nog onnozel ook.” Agema: „Niet onnozel, hij houdt er gewoon niet zo van.”

Naast Agema worden nog enkele andere oud-politici geregeld uitgenodigd, zoals Ferd Grapperhaus (CDA), Fred Teeven (VVD), Wouter Bos (PvdA) en Sylvana Simons (BIJ1). Zij hebben nog een netwerk in Den Haag terwijl ze tegelijkertijd vrijer zijn om kritiek te uiten op hun partij. Pauw en De Wit heeft geen stal met ‘onafhankelijke’ duiders opgetuigd, zoals sommige andere talkshows. Er schuiven meer verschillende experts aan.

Toch valt op dat het in Pauw en De Wit vaker gaat over incidenten, peilingen en personen, dan over de plannen van politici voor Nederland. Zo werd Bontenbal gevraagd naar de confrontatie over asielzoekers met . Er ontspon zich een gesprek over hoe politici zich moeten verhouden tot populisten. Bontenbal zei dat hij niet mee wil gaan in de politiek van oneliners en dat hij de opmerkingen van Van Gelder graag „punt voor punt had afgepeld. Maar daar is dan geen ruimte voor.”

Over dit onderzoek

Het onderzoek naar de gasten van talkshows is uitgevoerd door studenten media en journalistiek van de Erasmus Universiteit Rotterdam onder leiding van Nel Ruigrok, Nisanur Karadavut en Vaas de Wit. Het onderzoek is mede mogelijk gemaakt door het Commissariaat voor de Media en het Stimuleringsfonds voor de Journalistiek. De uitzendingen van Goedemorgen Nederland, Pauw & De Wit, Eva, Cafe Kockelmann, Dit is de Week, Buitenhof, WNL op Zondag, Vandaag Inside, RTL Tonight en Nieuws van de Dag, van 1 tot en met 30 september 2025 zijn meegenomen in het onderzoek. Van alle uitzendingen heeft de computer geïdentificeerd welke sprekers aan het woord kwamen en hoe lang zij spraken. Vervolgens zijn de namen van de sprekers geïdentificeerd en is gedocumenteerd of zij spraken in een fragment of in de studio. Op deze manier kunnen we berekenen welke gasten aan het woord zijn geweest en hoeveel spreektijd zij hebben gekregen. De (ex)studenten die meewerkten: Gijs Berk, Rosa van der Vleuten, Frederique Zandvliet, Iza van Meggelen, Weia Tan, Niene Tempelman, Charlotte Soer, Christian Gravesteijn en Mare Hoekstra.

Geef cadeau

Deel

Mail de redactie

NIEUW: Geef dit artikel cadeau
Als NRC-abonnee kun je elke maand 10 artikelen cadeau geven aan iemand zonder NRC-abonnement. De ontvanger kan het artikel direct lezen, zonder betaalmuur.