ANP Rob Jetten (D66), Frans Timmermans (GroenLinks-PvdA), Joost Eerdmans (JA21), Caroline van der Plas (BBB), Geert Wilders (PVV), Dilan Yesilgoz (VVD) en Henri Bontenbal (CDA)

NOS Nieuws•vandaag, 07:34

De Autoriteit Persoonsgegevens (AP) waarschuwt mensen om niet te vertrouwen op stemadvies van AI-chatbots. De privacywaakhond concludeert uit eigen onderzoek dat deze adviezen gekleurd en onbetrouwbaar zijn. Wie kunstmatige intelligentie vraagt welke partij het beste bij hen past, komt volgens AP opvallend vaak bij twee partijen uit: de PVV of GroenLinks-PvdA.

Voor het onderzoek werden vier bekende AI-chatbots vergeleken met het Kieskompas en StemWijzer. Aan de hand van deze stellingen werden profielen opgesteld van vijftien politieke partijen in de Tweede Kamer. Maar volgens de AP viel het gros van de partijen weg in de adviezen die aan chatbots werden gevraagd.

“Chatbots lijken slimme hulpjes, maar als stemhulp slaan ze stelselmatig de plank mis”, zegt Monique Verdier, vicevoorzitter van de AP. “Hierdoor krijgen kiezers mogelijk zonder het te weten het advies om op een partij te stemmen die niet het beste bij hun voorkeuren past. Dat raakt direct een hoeksteen van de democratie.”

Bij de proef werd de PVV in ruim 30 procent van de gevallen als eerste geadviseerd en GL-PvdA in bijna 25 procent van de gevallen. Ter vergelijking: het CDA werd met 1,3 procent amper aangeraden, evenals bijvoorbeeld de ChristenUnie met 0,3 procent.

‘Stofzuigereffect’

De onderzoekers spreken van een ‘stofzuigereffect’. Links-progressieve profielen kwamen met name bij GroenLinks-PvdA terecht en rechts-conservatieve bij de PVV. Middenpartijen werden nauwelijks aangeraden. “Dit is een sterke vertekening en polarisering van het Nederlandse politieke landschap”, staat in het rapport.

“Het punt is dat dit eigenlijk de hoeksteen van de democratie raakt en de integriteit van vrije en eerlijke verkiezingen”, zegt Verdier in een toelichting. “Omdat als jij ongeacht wat je invoert uitkomt bij twee partijen, dan denk je misschien: ‘Ik moet op die partij gaan stemmen’, terwijl die partij helemaal niet aansluit bij jouw voorkeur en bij de dingen die jij belangrijk vindt.”

Chatbots die werken op basis van kunstmatige intelligentie worden door steeds meer mensen gebruikt. Het is echter onduidelijk hoeveel mensen deze middelen gebruiken voor stemadvies in de aanloop naar de Tweede Kamerverkiezingen op 29 oktober.

Bedreiging democratie

Het lag voor de hand dat programma’s als ChatGPT, Gemeni en Grok geen representatieve stemadviezen zouden geven. Deze programma’s genereren antwoorden op basis van grote hoeveelheden trainingsdata en bepaalde patronen. Onderliggende taalmodellen kunnen vooroordelen bevatten en daardoor een vertekend beeld geven, volgens AP.

AP roept daarom chatbots op om geen antwoord te geven als een gebruiker om stemadvies vraagt. “Dat kan geregeld worden”, zegt Verdier. “Dat er dan gewoon een antwoord komt van: wij kunnen hier geen advies geven je wordt doorverwezen naar bijvoorbeeld Stemwijzer en Kieskompas.”

Daarop handhaven kan AP niet, weet Verdier. “Wij houden toezicht op AI-ontwikkelingen en als we ons zorgen maken onderzoeken we dat. Zeker als het een bedreiging kan vormen voor onze democratie, zoals nu.”