Het ene verhaal is nog beter dan het andere. Maar als filmmaker Martin Scorsese halverwege de nieuwe documentaireserie over zijn leven vertelt dat hij na de release van The Last Temptation of Christ (1988) in een restaurant de maître d’ tegen een van de obers hoorde zeggen: „Ik zie dat we vanavond de antichrist op bezoek hebben” dan houdt regisseur Rebecca Miller hoorbaar haar adem in.
Docuserie
Mr. Scorsese
Regie: Rebecca Miller. Apple TV+, 5 afleveringen van ongeveer een uur.
En dan hebben we zijn jeugd tussen de maffiakids in New York, zijn cocaïneverslaving en bijna-doodervaring en de moordaanslag op President Reagan door een geobsedeerde Taxi Driver-fan al gehad. Voor de fans geen onbekende verhalen. Maar als je ze in Mr. Scorsese zo achter elkaar hoort dan weet Miller één ding duidelijk te maken: leven en werk van Scorsese lopen naadloos in elkaar over. En: Scorsese is echt een uniek geval in de filmgeschiedenis. De passie voor zijn werk is alleen maar te vergelijken met religieuze devotie (hij wilde dan ook een tijdje priester worden). En de kwaliteit en de inventiviteit van zijn werk is in al zijn 27 speelfilms en 7 documentaires ongeëvenaard groot. Een prijs was er ook: hij versleet echtgenotes en zijn dochters zagen hem alleen als ze een rolletje in zijn films wisten te bemachtigen.
Het is niet dat dat allemaal nog nooit is verteld. Om te beginnen maakte de in 1942 in New York geboren Scorsese zelf al in 1974 de documentaire Italianamerican waarin hij zijn ouders Catherine en Charles ondervraagt over hun Siciliaanse afkomst en het leven van Italiaanse immigranten in Amerika. Later zou hij in de documentaireseries A Personal Journey with Martin Scorsese Through American Movies (1995) en My Voyage to Italy (1999) uitgebreid vertellen over de films die voor hem als bedlegerig kind een venster op de wereld werden.
Maar Miller laat in haar vijf uur durende serie ook de andere hoofdpersonen in dat verhaal aan het woord. De mannen en jongens met wie hij opgroeide, en die je via homemovies in filmscènes in acteurs Robert De Niro, Joe Pesci of Ray Liotta ziet veranderen. Jeugdvrienden Joe Morale, Robert en Sally Uricola (de inspiratie voor Mean Streets) en buurjongen Dominick Ferraro vullen details in die Scorsese, die sneller praat dan de gemiddelde mens kan luisteren, overslaat. Laten we het erop houden dat zijn vaak grimmige, nihilistische en ultragewelddadige films misschien nog wel de geflatteerde versie zijn van wat hij als kind heeft gezien. Zijn praten verhult ook een zwijgen.
Leonardo DiCaprio (l) met Martin Scorsese (r) op de set van de film ‘The Aviator’.
Beeld Apple TV+.
Zoom in
Geweld en spiritualiteit
Vijf uur is natuurlijk niet genoeg voor een film van dit kaliber, en hij bezwijkt soms al onder het anekdotische gewicht van de sterren die spreken – zoals vaste acteurs Robert de Niro en Leonardo Di Caprio. Maar er zijn wel twee films die zeker binnen de thema’s van geweld en spiritualiteit onderbelicht blijven, namelijk Kundun (1997), een biopic van de Dalai Lama, en zijn meest recente speelfilm Killers of the Flower Moon (2023) waarin Scorsese in zijn reeks films over de Amerikaanse stichtingsmythes voor het eerst ook het perspectief van de eerste bewoners van het continent een plek probeert te geven. Die laatste was misschien nog niet af, maar in ieder geval toch wel in de planning toen Miller Scorsese tijdens Covid voor het eerst begon te interviewen.
Miller is zelf filmmaker. Bovendien kent ze Scorsese als echtgenoot van acteur Daniel Day-Lewis (die hoofdrollen speelde in The Age of Innocence en Gangs of New York) ook privé. Dat betekent dat ze Scorsese misschien net iets langer persoonlijk kan doorzagen, maar hem eerst en vooral als een kunstenaar ziet. Die in de loop van zijn leven een handschrift heeft ontwikkeld met de camerabravoure van zijn craneshots en tracking shots en zijn ritmische montage. Daarvoor kan zijn vaste editor Thelma Schoonmaker niet vaak genoeg genoemd en geroemd worden.
Robert De Niro, Frank ‘Butch’ Piccirillo en Martin Scorsese in ‘Mr. Scorsese.’
Apple TV+
Zoom in
Rot in wortels Amerikaanse cultuur
Ze zet hem neer als filmmaker-auteur, met terugkerende thema’s. Waarvan de katholieke heilige drie-eenheid van geweld, schuld en seksuele repressie er één is. In een interview met Rolling Stone vertelde ze dat die mix van geweld en spiritualiteit haar belangrijkste uitgangspunt was. Maar dat ze het project pitchte als een “kubistische kijk op zijn leven”, verteld vanuit verschillende perspectieven. Want Scorsese is meer dan de “maffiafilmer”, zoals de film regelmatig herhaalt. Hij is bijna een socioloog met zijn interesse in groepsgedrag en onuitgesproken regels, in geld en corruptie, de zelfkant en de rot in de wortels van de Amerikaanse cultuur. Het draait bij hem zelden alleen om het gevecht dat tijdens het eten uitbreekt, maar ook om degene die het eten heeft gekookt, en degene die wegkijkt.
Martin Scorsese, zijn vrouw Helen Morris en dochter Francesca Scorsese.
Apple TV+
Zoom in
Dat dat vaak de vrouwelijke personages zijn schuift de documentaire ook niet onder stoelen of banken. Vrouwen in de films van Scorsese, het blijft een probleem. Of het nou de schuld van het katholicisme of de dominante male gaze van Hollywood is, waar de mannen complex en ambigue mogen zijn, zien we de vrouwen door hun ogen alleen als stereotypes. Er wordt nog even een halfslachtige poging gedaan om via Ellen Burstyn die de hoofdrol speelde in Alice Does Not Live Here Anymore (1974) Scorsese als feminist te rehabiliteren.
Maar feit blijft: het mogen dan wel de tijd of de milieus zijn die hij filmt, maar hij geef zijn vrouwelijke personages ook niet hun stem terug. Daarvoor hebben we zijn jongste dochter Francesca nodig, die haar vader via een serie TikTok-filmpjes bij de nieuwe generatie introduceerde. Vol liefdevolle zelfspot. Scorsese heeft volgens de Internet Movie Database nog zeven nieuwe films in productie. Ik kan niet wachten. Maar ook niet op het moment dat Francesca haar eerste film aflevert.
Geef cadeau
Deel
Mail de redactie
NIEUW: Geef dit artikel cadeau
Als NRC-abonnee kun je elke maand 10 artikelen cadeau geven aan iemand zonder NRC-abonnement. De ontvanger kan het artikel direct lezen, zonder betaalmuur.