Bovenaan de lijst met verkiezingsthema’s staat de wooncrisis. Architecten kunnen bijdragen aan het oplossen ervan, daarvan is de Amsterdamse architect Marc Koehler overtuigd. Hij heeft daar een hoop ideeën over die hij ook in de praktijk brengt. „Wij kunnen het proces van ontwerpen, ontwikkelen en bouwen radicaal versnellen door modulair en in hout te bouwen”, zegt hij. „Dan gaan de kosten omlaag en de kwaliteit omhoog.”
Vorige maand is Koehlers werk op het gebied van duurzame en betaalbare huisvesting bekroond met de New European Bauhaus Prizes, 30.000 euro groot. En eerder deze maand was op uitnodiging van de BNA, de Koninklijke Bond Nederlandse Architectenbureaus, demissionair woonminister Mona Keijzer op bezoek bij Koehlers nieuwste project, Poppies geheten, om te zien hoe dat aan het oplossen van de klimaat- en wooncrisis bijdraagt.
Het gebouw ‘Poppies’ in Amsterdam-Noord.
Foto Marc Koehler Associates
Zoom in
Al sinds 2010 experimenteert Koehler met duurzaam modulair bouwen. De eerste stap noemde hij ‘Superlofts’. „Dat is een betonnen casco met daarbinnen flexibele woningen van twee verdiepingen hoog die de eigenaar zelf kan afbouwen en verbouwen. Door het casco liggen de afmetingen vast, maar daarbinnen heb je grote ramen, hoge plafonds en open ruimtes.” Hij bouwde hiermee woningen in vijf steden in Nederland en won daarmee in 2018 de BNA-prijs voor Beste Woongebouw van het Jaar.
Superlofts, zegt Koehler, was een goed idee „voor creatievelingen die de tijd en de kennis en het geld hebben om hun koopwoning zelf vorm te geven. Prachtig, maar ik wilde met mijn bureau niet in die niche blijven. Bovendien is beton geen milieuvriendelijk bouwmateriaal.”
Dus broedde hij een volgend systeem uit, Superwood geheten. Dat is een circulair industrieel systeem voor middenhuurwoningen in prefab modules van hout. „Die modules worden in de fabriek gemaakt en op een vrachtwagen naar de bouwplaats gereden. Je kunt ze tot zes verdiepingen hoog op elkaar stapelen. Hiermee kunnen we de woningbouw massaal opschalen.”
Poppies
Nu is de volgende fase in het sneller, slimmer, groener en goedkoper bouwen aangebroken. In de experimentele wijk Buiksloterham in Amsterdam-Noord staat het nagelnieuwe project Poppies, een complex van 103 prefab middenhuurwoningen van tussen de 42 tot 52 vierkante meter volgens het Superwood-concept. Koehler noemt ze „doorzonwoningen” van vier meter breed met in het midden de keuken en natte cel, en ramen aan voor- en achterkant. „Je kunt dan zelf kiezen waar je zit en waar je slaapt.”
Project Republica van architect Marc Koehler.
Foto Marc Koehler Associates
Zoom in
Interieur van het project Poppies.
Foto Marc Koehler Associates
Zoom in
De woningen zijn in een fabriek gemaakt van massief hout, in de vakwereld CLT genoemd, cross-laminated timber oftewel hout dat kruislings gelijmd is en daardoor sterker. En anders dan beton slaat hout CO2 op en creëert het een prettiger atmosfeer binnen. Tot zijn ergernis is Poppies niet helemaal betonvrij. „De gemeente stond erop dat er een parkeerkelder onder zou komen, dus moest de begane grond van beton.”
Poppies heeft ook een nadrukkelijk sociale agenda. Koehler struint door de nu nog lege begane grond, waar straks mensen op de ene hoek werken en het café bezoeken, en op de andere hoek gebruikmaken van de huisartsenpost. Met grote passen loopt hij de lange hellingbaan op die langs de gevels van de binnenplaats cirkelt – bedoeld als een plek waar mensen elkaar tegenkomen. Op het dak op vier hoog zijn een dakboerderij en terrassen met een buitenkeuken en ruimte voor een barbecue of yogalessen.
Er zijn nu nieuwe Superwood-projecten in aanbouw in Amsterdam, Utrecht en Noordwijk met midden- en vrijesectorhuurwoningen. Een daarvan krijgt een 3D geprinte gevel, een andere bestaat uit houten wanden, kolommen en balken in plaats van modules. „Ze komen aan als bouwpakket en worden ter plekke in elkaar gezet. De bouwtijd is liefst acht maanden minder dan het bouwen in beton.” Het project Robin Wood op IJburg bevat ook een filiaal van de openbare bibliotheek, een broedplaats voor kunstenaars en repetitie- en woonruimtes voor studenten aan het conservatorium.
Make-upartiest
Marc Koehler is kritisch op zijn vakgenoten, die volgens hem te veel de kunstenaar willen uithangen. „Je wilt laten zien dat je vakman bent, dat je iets kunt maken wat in het collectieve geheugen van de stad blijft hangen. Dan ga je elke keer iets specifieks en unieks maken. Maar mede daardoor duren projecten lang en worden ze onbetaalbaar.
„We moeten juist een voorbeeld nemen aan de meubel- of de auto-industrie: seriematige prefabricage en optimalisatie, zodat je product elke keer beter wordt. In plaats van elke keer het wiel uit te vinden, kiezen wij voor revolutie door evolutie.”
Architect Marc Koehler bij Poppies in Amsterdam-Noord.
Foto Saskia van den Boom
Zoom in
Dat de woningbouw te duur en te traag is, komt ook door de steeds groeiende stapeling van eisen, zegt hij. „Duurzaamheid, functionaliteit, toegankelijkheid, energiezuinigheid, waterretentie, natuurinclusiviteit, betaalbaarheid, energie, brandveiligheid, parkeren, zelfs het fietsparkeren, ieder met een eigen expert. Er moeten minstens 2 fietsplekken per woning op het maaiveld zijn en je mag maximaal 1 verdieping omhoog of omlaag moeten met je fiets. Die eisen creëren veel meer een eenheidsworst dan het modulair prefab bouwen.”
Steeds meer architecten gaan hun projecten niet alleen ontwerpen, maar ook ontwikkelen, in een poging weer grip te krijgen op de realisering van hun ideeën. Koehler heeft dan ook samen met drie partners, ieder met een eigen specialisatie – ontwerp, ontwikkeling, financiering en bouwrecht – een ontwikkelbedrijf opgericht, MaMa Pioneers. Dat heeft Poppies ontwikkeld en werkt aan nieuwe bouwprojecten, ook in Milaan en Lissabon, en ook met andere architecten dan Koehler.
„Wij architecten hebben ons te veel in de rol laten drukken van make-up artiest”, zegt Koehler fel. „We moeten ons aan de voorkant van het bouwproces opstellen als ondernemers, als mede-ontwikkelaar. Dat is een herwaardering van onze rol als bouwmeester.”
Geef cadeau
Deel
Mail de redactie
NIEUW: Geef dit artikel cadeau
Als NRC-abonnee kun je elke maand 10 artikelen cadeau geven aan iemand zonder NRC-abonnement. De ontvanger kan het artikel direct lezen, zonder betaalmuur.