Een man voor een zwarte achtergrond kijkt indringend de camera in. “Deze verkiezingsstrijd lijkt een eindstrijd te worden tussen Wilders en Timmermans.” In totaal verschijnt hij met 62 verschillende video’s, allemaal van dezelfde, negatieve aard. Soms met stemadvies – Forum voor Democratie – en soms met complottheorieën, bijvoorbeeld over het anti-immigratieprotest in Den Haag. “Antifa’s en Romeo’s hebben de rellen uitgedaagd.”
Conservatief-rechtse bubbel
De meeste van zijn video’s komen terug in de conservatief-rechtse bubbel. Daar is hij met zijn account ‘kafkanl’ de grootste influencer en heeft hij het meest getoonde kanaal, blijkt uit het onderzoek van EenVandaag.
En hoewel hij probeert om Forum voor Democratie aan te prijzen, is het in zijn bubbel vooral Geert Wilders die gezien en gesproken wordt. Over Frans Timmermans zijn de meesten in zijn bubbel het wel eens: die moet het absoluut niet worden.
Social media als nieuwsbron
Al jaren neemt de nieuwsconsumptie via traditionele media bij jongeren af. Uit recente onderzoeken blijken social media steeds belangrijker voor de jonge generatie. Volgens het jaarlijkse Digital News Report van Reuters zouden platforms als Instagram en TikTok inmiddels voor 6 op de 10 jongeren de belangrijkste nieuwsbron zijn.
En die laatste, TikTok, blijkt dus uit het onderzoek van EenVandaag op andere wijze om te gaan met verkiezingen. Op dat platform gaat het vooral om kijktijd, clicks en een ‘gepersonaliseerde ervaring’. Alles om de gebruiker zo lang mogelijk op het platform te houden.
Accounts gemaakt voor onderzoek
Voor dit onderzoek scrolde EenVandaag met een geautomatiseerd computerprogramma door de ‘For You’-pagina’s van vijf verschillende TikTok-accounts die speciaal hiervoor zijn aangemaakt.
De accounts hebben dus zelf geen eigenaar, maar werden puur gebruikt voor het onderzoek. Ze zijn verdeeld over het politieke spectrum, van progressief-links tot conservatief-rechts, of nog zwevend. Met het programma werden video’s die pasten binnen de politieke voorkeur langer bekeken, om zo het algoritme te beïnvloeden.
Snel gepersonaliseerd
De For You-pagina is de hoofdpagina van TikTok. Daarop wordt door het algoritme een stroom van video’s getoond die ‘voor jou’ interessant kunnen zijn. Hoe TikTok precies bepaalt welke video’s dat moeten zijn, is niet duidelijk.
Maar dat het snel gepersonaliseerd wordt, komt ook in dit onderzoek terug. Vooral bij conservatief-rechts, waar 36 procent van alle getoonde content een politieke video was.
EenVandaag onderzocht politieke bubbels op TikTokDe ‘fuik’
Dat proces was al snel zichtbaar. Bij andere accounts, zoals het progressief-linkse, kwamen pas dichter op de verkiezingen zelf meer politieke video’s voor.
Bij conservatief-rechts was al in de derde ‘scroll-sessie’ begin september een groot deel politiek van aard. Het onderzoek laat zien dat gebruikers snel in een soort ‘politieke fuik’ kunnen belanden. Bij conservatief-rechts wint met overmacht Geert Wilders en zijn PVV.
Jesse Klaver en Kok Chan
Bij progressief-links weet D66 de aandacht te vangen. Ook in deze bubbel komt Frans Timmermans minder aan het woord: hij volgt pas na Jetten, Wilders en Eerdmans.
De nummer drie van GroenLinks-PvdA – Jesse Klaver – moet het doen met een gedeelde plaats met Kok Chan, lijsttrekker van partij NL Plan die in de huidige Tweede Kamer geen zetels heeft.
Fan-video’s van Bontenbal
Ook in het midden van het politieke veld komt de PVV vaak voor. Maar op de rechterflank van het midden gebeurt iets opvallends: video’s van DENK zijn daar het meest getoond. Stephan van Baarle spreekt het vaakst, over de oorlog in Israël, en weet hier de bubbel te domineren. En Henri Bontenbal krijgt zijn eerste ‘fan-video’s’, met een snelle montage van de ‘beste momenten’ van de lijsttrekker van het CDA met daarbij de tekst ‘Wie is er klaar voor Bontenbal-I?’.
De accounts van links van het midden en de zwevende kiezer komen bijna niet in een fuik van politieke video’s. Beide profielen krijgen minder dan 10 procent aan politieke content voorgeschoteld. Wat ze wel zien, volgt het beeld van het totaal: veel mét de PVV en óver GroenLinks-PvdA.
Negatief en iets minder inhoud
In veel gevallen is het bovendien een negatieve fuik, waarin de boodschap vooral draait om wat er niet goed gaat. Zo horen we Stephan van Baarle zeggen: “De heer Wilders is een prutser”, en vertelt Joost Eerdmans dat we ‘de controle’ kwijt zijn “over onze grenzen, ons stikstofbeleid, onze openbare orde.”
Alleen bij progressief-links is het bijna in balans. Daar is met 37 procent de positieve toon een stuk vaker aanwezig dan bij de andere politieke voorkeuren. D66 voert daarin de lijst aan, met video’s van dansende politici en de vaak herhaalde boodschap: “Het kan wel.”
Meerdere thema’s
Het gaat vaak niet over maar één thema. Veruit de meeste video’s richten zich op campagne-activiteiten, of behandelen hele verkiezingsprogramma’s in 2 minuten zonder er één uit te lichten.
Gaat het wel over één thema dan springt migratie het meest in het oog: 1 op de 5 video’s richtte zich hierop als hoofdthema.
Zorgelijk
Waarom precies deze video’s het vaakst voorkomen, blijft onduidelijk vanwege de geheimhouding rond de werking van het algoritme van TikTok. “Dat geldt voor meer social media”, vertelt universitair hoofddocent politieke communicatie Bert Bakker. “Ik denk dat het belangrijk is dat ze allemaal wat opener zijn. Ook in zo’n verkiezingsdynamiek.”
“Wat is vraaggestuurd vanuit de consument? Wordt er ook door algoritmes versterkt en aangeboden? We moeten daar beter zicht op krijgen.” Volgens hem kan de werking van het algoritme problematisch zijn. “De meeste mensen zijn relatief gematigd. Dus voor een grote groep is het wel zorgelijk als er maar één type content hoofdzakelijk wordt aangeboden. Je wil diversiteit in het aanbod hebben.”
Waarom het geheime algoritme van TikTok zorgelijk is