EPAHet Google-kantoor in New York

  • Fleur Damen

    redacteur-verslaggever Nieuwsuur

  • Fleur Damen

    redacteur-verslaggever Nieuwsuur

Wie op Google vragen stelt over politiek, krijgt in de AI-antwoorden vaker informatie te zien over de grotere partijen dan over kleinere partijen. Dat blijkt uit onderzoek van de Universiteit van Amsterdam (UvA). Vooral de partijen GroenLinks-PvdA en D66 komen vaker naar boven in de AI-antwoorden van de zoekmachine dan andere partijen. Ook zijn veel antwoorden gebaseerd op websites van politieke partijen, vooral die van GroenLinks-PvdA en D66.

De onderzoekers voerden de afgelopen maanden vrijwel wekelijks dezelfde 250 zoekopdrachten in op Google over algemene verkiezingsthema’s, bijvoorbeeld: “Welke partij is tegen een referendum?”, of “Welke partij komt op voor dieren?”. GroenLinks-PvdA, D66 en de VVD worden in de antwoorden het vaakst genoemd. Kleinere partijen, zoals NSC, Partij voor de Dieren, FvD en DENK komen veel minder vaak aan bod, terwijl die partijen ook standpunten hebben over die onderwerpen.

NieuwsuurGL-PvdA en D66 komen het vaakst naar boven in de AI-antwoorden van Google

Ook zijn de zoekresultaten veel vaker gebaseerd op informatie van de partijwebsites van D66 en GroenLinks-PvdA dan op de websites van andere partijen. De D66-website is tijdens de onderzoeksperiode zelfs vaker de bron voor antwoorden op algemene vragen dan Wikipedia.

Partijwebsites, met name die van D66 en GroenLinks-PvdA, worden ook gebruikt als bron om antwoord te geven op vragen over andere partijen: dat gebeurde bij 344 vragen over specifieke partijen. Als bijvoorbeeld wordt gevraagd of de VVD “het beste is voor klimaat”, antwoordt Google op basis van informatie op de website van GroenLinks uit 2021.

Zie hier bovengenoemde voorbeelden:

  • NieuwsuurOp een algemene politieke vraag wordt de site van D66 gebruikt als bron
  • NieuwsuurOp de vraag of de VVD het beste is voor het klimaat, wordt de site van GroenLinks-PvdA gebruikt als bron

Vorige slide

Volgende slide

“Dit laat zien dat de macht van Google heel groot is”, zegt Sal Hagen, een van de onderzoekers. “De partijen die hun website optimaliseren zodat ze worden gevonden door Google, scoren hiermee beter dan andere, vaak kleinere partijen.”

Rudy van Belkom, directeur van kennisinstituut Stichting Toekomstbeeld der Techniek, beaamt dit. “Dan wordt het ook een kwestie van budget: een partij met een hoger budget kan meer kiezers aanspreken.” Volgens Van Belkom, die niet betrokken was bij het onderzoek, is dat kwalijk, omdat de AI-antwoorden pretenderen een neutraal advies te geven.

Google zegt in een reactie de resultaten “niet te kunnen reproduceren” en hun systemen “continu te verfijnen op consistentie en betrouwbaarheid”.

AI-overzichten

Dit voorjaar zette Google ‘AI-overzichten’ aan in Nederland. Op een zoekvraag komt sindsdien meestal niet alleen een lijst met websites, maar ook een door kunstmatige intelligentie gegenereerd antwoord op de vraag, gebaseerd op online beschikbare informatie.

Google’s zoekmachine is de belangrijkste toegangspoort tot het internet voor Nederlanders: ruim 90 procent van alle zoekopdrachten in Nederland begint bij Google.

Opvallend is dat Google de AI-antwoorden op dit soort politieke vragen half september zonder aankondiging uitschakelde. Begin oktober, een paar weken voor de verkiezingen, introduceerde Google een ‘AI modus’ in de zoekmachine: een chatbot die websites doorzoekt en samenvat. Als je daar dezelfde politieke vragen stelt, worden die wél beantwoord, vaak identiek aan de antwoorden die Google eerder uitschakelde. Afgelopen week kwamen er opeens ook weer AI-antwoorden tevoorschijn.

Onderzoeker Hagen: “Ik vind het kwalijk dat Google geen duidelijkheid geeft over de keuzes om AI-antwoorden wel of niet aan te bieden, en op welke vragen ze wel en geen AI-antwoorden geven.”

Google maakte eerder bekend bij verkiezingen de antwoorden van hun AI-software “uit voorzorg” juist te beperken. Op de vraag of dat beleid nu is losgelaten, verwijst Google naar een statement over de Nederlandse verkiezingen. Daarin worden de AI-antwoorden niet genoemd. Wel schrijft het bedrijf dat het gebruikers “direct naar de overheidswebsite leidt voor betrouwbare informatie over hoe ze kunnen stemmen”.

Is de SP tegen de wolf?

Dat AI-functies foutgevoelig zijn, benadrukt Google onderaan de antwoorden: “AI-antwoorden kunnen fouten bevatten.” Het bedrijf zegt dat mensen zelf kunnen doorklikken naar de onderliggende bronnen om de informatie te verifiëren.

Dat deden de UvA-onderzoekers bij 100 antwoorden: bij ruim één op de vijf antwoorden worden bronnen vermeld die niets te maken hebben met het antwoord. Of er wordt een claim gemaakt die helemaal niet terug te vinden is in de genoemde bronnen.

Zo volgt op de vraag “Is de SP tegen de wolf?” een antwoord met een claim over het standpunt van de SP. Wie doorklikt naar de bron, ziet dat er op die site niets over de SP staat.

‘Informatie checken extreem lastig’

Volgens Van Belkom is het voor de gewone gebruiker “exreem lastig” om de AI-informatie van Google te checken. “Als je een Spaans gerecht zoekt, en er zitten Italiaanse invloeden in, dát overleef je wel. Maar dit gaat over politieke partijen en stemadvies. Als daar onbetrouwbare informatie tussen zit, misleid je mensen.”

Google stelt in een reactie dat “de antwoorden worden ondersteund door de beste resultaten, inclusief links naar bronnen die de gepresenteerde informatie onderbouwen.”