Mensen met dementie gaan naar de stembus voor de Tweede Kamerverkiezingen op 29 oktober 2025.

Een discussie voeren met familieleden, vrienden of buren over de verkiezingscampagne? „Nee, dat gaat veel te diep”, zegt Ton Vermeulen (82) in het Utrechtse Odensehuis Andante, een ontmoetingsplek voor mensen met (beginnende) dementie. Als iemand een standpunt verkondigt waar ze het niet helemaal mee eens is, „weet ik niet meer goed hoe ik een tegenargument moet formuleren”. En als ze geen „tegengas” kan geven, zoals vroeger, doet ze het liever niet.

Dat is anders wanneer ze mensen treft die in hetzelfde schuitje zitten. Zoals vrijdagmiddag bij de ontmoetingsplek in cultureel centrum Podium Oost, tussen het Spoorwegmuseum en het Wilhelminapark. Vermeulen zit samen met Frans van Binsbergen (66), Ben Hoogewoning (83) en Kees Bos (78) aan een grote houten tafel. Aan de andere kant van de tafel luisteren de vrouw van Bos en twee vrijwilligers mee. Ze nippen aan thee of drinken een kop koffie. Op tafel staat een koektrommel met Zaans Huisje-koeken en speculaas.

Volgens belangenorganisatie Alzheimer Nederland wil 90 procent van de ruim 300.000 mensen met dementie in Nederland blijven stemmen, desnoods via een volmacht. Die conclusie trekt de organisatie op basis van een vragenlijst die 51 mensen met dementie en 561 mantelzorgers invulden. Ook mensen die wilsonbekwaam zijn mogen stemmen. Alleen een rechter mag iemands stemrecht intrekken.

Bij de vorige landelijke verkiezingen moesten partijen ruim 69.000 stemmen winnen voor één zetel. Mensen met dementie zijn dus samen circa drie tot vier Kamerzetels waard. Vanwege de vergrijzing verwacht de belangenorganisatie dat in 2040 ruim een half miljoen mensen lijdt aan dementie.

V.l.n.r.: Kees Bos. Frans van Binsbergen, Ben Hoogewoning en Ton Vermeulen in het Odensehuis Andante.

Foto NRC

Zoom in

Het viertal in Podium Oost gaat sowieso stemmen. „Zeker”, zegt Van Binsbergen. „Stemmen is een recht”, vult Vermeulen aan. Dat sommige mensen niet stemmen, snappen ze niet zo goed. „Ik begrijp niet dat mensen zich helemaal afzijdig kunnen houden van alle dingen die gebeuren”, stelt Bos. „Als je niet stemt, mag je ook niet klagen”, vindt Hoogewoning.

Stemmen doen ze nog zelf. Bos en zijn vrouw bezoeken – „al vijftig jaar ofzo” – samen het stembureau. Vermeulen heeft via haar zusje geregeld dat ze in Haarlem mag stemmen, waar ze een aantal dagen vakantie vieren. Het viertal vindt het stemmen niet moeilijker dan voorheen, zeggen ze. „Alleen het papier vind ik zo klein”, grapt Hoogewoning. „Jeetje daar kom ik niet doorheen”, geeft ook Vermeulen toe. „Wat een papier”, verzucht Van Binsbergen.

Integer

Stemmen kan voor mensen met dementie extra moeilijk zijn, vertelt Miriam van Meerten, belangenbehartiger van Alzheimer Nederland, aan de telefoon. „Vaak is de bewegwijzering naar het stembureau niet helder. Of ontbreekt een plek om uit te rusten.” Ook de handelingen in het stemhokje zijn volgens haar „heel lastig”. Net als het openvouwen van het stembiljet, waar vervolgens „ongelooflijk veel” namen opstaan. „Ik vind het zelf al moeilijk.”

Op de website van de Alzheimer Nederland en ProDemos is een handleiding met tips te vinden. Neem een spiekbriefje mee, luidt een advies. Ook weten veel mensen niet dat ze bij paniek weer uit het stemhokje kunnen lopen om tot rust te komen.

Steeds meer gemeenten maken werk van een geschikt stemhokje voor mensen met dementie, merkt Van Meerten. „Maar soms belt een gemeente die zegt: jeetje, jullie hebben zo veel eisen aan een stemlokaal. Dat krijgen we nooit voor elkaar.” Dat begrijpt ze. „Maar zorg ten minste voor één toegankelijke locatie.”

Toegankelijke stembureaus

Sinds 2019 zijn gemeenten wettelijk verplicht om stembureaus toegankelijk te maken voor mensen met (fysieke) beperkingen. Denk aan brede deuren en lage tafels voor rolstoelgebruikers, traploze stembureaus, en voorzieningen als een vergrootglas en goede verlichting voor slechtzienden, braille of audio-ondersteuning voor blinde kiezers en een gebarentolk – of een videoverbinding met een tolk – voor doven.

Voor ongeveer 2 miljoen Nederlanders is zelfstandig stemmen niet vanzelfsprekend. In mei werd een Actieplan toegankelijk stemmen gepresenteerd om het verkiezingsproces voor hen te vergroten, een maand later viel het kabinet-Schoof en werden de verkiezingen vervroegd.

Uit een rondgang van het ANP op basis van data van de Open State Foundation blijkt dat van de ruim 10.000 stembureaus er inmiddels 9.175 als toegankelijk zijn aangemerkt. Wel is vaak onduidelijk om wélke voorzieningen het gaat, concludeert het persbureau. Bij gemiddeld 1 op de 7 stembureaus wordt dat niet vermeld.

In sommige gemeenten zijn zogenoemde ‘prokkelduo’s’ actief, twee stembureauleden van wie één met (licht) verstandelijke beperking die samen als één vrijwilliger gelden. Het doel is door de aanwezigheid van een ervaringsdeskundige te laten zien dat iedereen mag stemmen en zo de toegankelijkheid tot het proces te vergroten.

Bij de gemeenteraadsverkiezingen in 2026 draaien een aantal gemeenten een proef met een ‘simpeler’ stembiljet, met de logo’s van partijen en kandidatennamen. Ook werkt politiek Den Haag aan een wetswijziging om stembureauleden toe te staan mee te kijken bij mensen met dementie. Alzheimer Nederland pleit bij de Tweede Kamer voor het toelaten van bekenden in het stemhokje. Voor ongewenste beïnvloeding vreest Van Meerten niet. „De meeste mantelzorgers gaan heel integer om met het stemrecht.”

In België sloegen mantelzorgers vorig jaar alarm rond de gemeenteraadsverkiezingen. Volgens Het Laatste Nieuws werden meerdere kwetsbare inwoners van het Oost-Vlaamse Ninove benaderd door de extreemrechtse partij Forza Ninove, die verrassend de grootste werd. Zo zou de partij een volmacht en doktersverklaring hebben opgehaald bij een progressieve, wilsonbekwame vrouw met dementie. Met behulp van de partner, maar zonder medeweten van de dochter, aldus de krant. Het Openbaar Ministerie in Gent trof „een honderdtal” volmachten met doktersverklaringen uit Ninove aan, met identieke datum, stempel en handtekening van een arts. Het onderzoek naar mogelijke verkiezingsfraude loopt nog.

Palmbomen

Van Binsbergen, Hoogewoning en Bos stemmen al jaren op dezelfde partij. Mocht een arts ze ooit wilsonbekwaam verklaren vanwege hun ziekte – omdat ze geen besluiten meer kunnen nemen of de gevolgen van hun stemgedrag niet begrijpen – weten hun naasten wat te doen, stellen ze.

Vermeulen dacht dat ze haar keus had gemaakt, maar is inmiddels weer zwevende. „Ik las ineens dat Rob Jetten een schuiver naar rechts maakt. Dan denk ik: dat moet-ie niet doen. Ja, wat moet ik dan? Dan ben ik eigenlijk helemaal van slag.”

Donderdag keek Vermeulen het SBS-debat tot ze na een tijdje naar een detective zapte. „Jullie zoeken het maar uit, hoor”, dacht ze. „Ze zitten mekaar maar in de haren. Er komt „zo veel” op haar af dat ze er soms niet uitkomt. „Te veel meningen.” En, stelt ze, negen van de tien keer laten ze elkaar niet uitpraten.

TWEEDE KAMERVERKIEZINGEN 2025

Lees hier al onze artikelen over de landelijke verkiezingen op 29 oktober

Geef cadeau

Deel

Mail de redactie

NIEUW: Geef dit artikel cadeau
Als NRC-abonnee kun je elke maand 10 artikelen cadeau geven aan iemand zonder NRC-abonnement. De ontvanger kan het artikel direct lezen, zonder betaalmuur.