Morgen gaan de stembussen open en veel Nederlanders weten nog niet op wie ze gaan stemmen. Een week voor de verkiezingen zweefde tweederde van de kiezers nog. Een snelle check van de peilingen kan voor kiezers dan helpen hun keuze te bepalen. 

Zo kun je toch die ene partij die je sympathie heeft, maar er niet goed voorstaat, nog helpen wat op te klimmen. Terwijl anderen ervoor kiezen in dit geval juist te stemmen op een partij die er beter voorstaat, omdat die partij ook daadwerkelijk macht kan krijgen.

Peilingen kunnen op die manier de verkiezingen beïnvloeden. Dat is precies waarom sommige landen in Europa strenge regels hebben ingevoerd rondom politieke peilingen.

In Italië mogen politieke peilingen in de laatste vijftien dagen voor verkiezingsdag niet meer gepubliceerd worden. En pas als het stemmen gestopt is, mogen nieuwe peilingen gepubliceerd of uitgezonden worden. Die regel geldt sinds 1997 en is onderdeel van een pakket strenge mediaregels rondom verkiezingscampagnes. Zo mogen politici ook niet meer aanschuiven in entertainment programma’s vlak voor de verkiezingen. De laatste dag voor de stembussen opengaan, mogen politieke advertenties niet meer worden uitgezonden of gepubliceerd worden in kranten.

Berlusconi

Italië voerde deze regels in nadat mediamagnaat Silvio Berlusconi uitgebreid gebruikmaakte van televisiespotjes in zijn verkiezingscampagne met de partij Forza Italia in 1994. “Berlusconi was mediamagnaat en hij kondigde zijn politieke ambities aan met een speech die op zijn eigen tv-kanaal werd uitgezonden”, vertelt Italië-correspondent Sophie van der Meer. Berlusconi won die verkiezingen. 

“Veel Italianen vonden dat Berlusconi aan de macht kon komen dankzij zijn machtspositie in de media. De strenge regels in Italië moeten er onder andere voor zorgen dat de verschillende politieke partijen evenveel zendtijd krijgen en dat media de verkiezingsuitslag niet te veel kunnen beïnvloeden in de laatste dagen voor de verkiezingen.”

Maar de regels zijn inmiddels verouderd, want ze gelden niet allemaal voor online media. “Bovendien vinden critici dat het de vrijheid van meningsuiting en vrijheid van pers onder druk zet.”

Hoe werken peilingen precies? En waarom verschillen ze soms zo van de uitslag? In deze video leggen we het je uit:

Italië, Slowakije en Luxemburg hebben de strengste regels in Europa wanneer het op politieke peilingen aankomt. Hier mogen opiniepeilingen minstens zeven dagen van tevoren niet meer gepubliceerd worden. Maar in veel andere landen gelden restricties op het publiceren van peilingen. In de VS wordt het publiceren van peilingen juist gezien als vrijheid van meningsuiting.

In Frankrijk gold een verbod voor de laatste dagen voor de verkiezingsdatum, totdat een aantal kranten in 1997 besloten die regel aan hun laars te lappen en peilingen gewoon te publiceren op hun website. Daarmee is het verbod in Frankrijk de deur uitgegaan. In het Verenigd Koninkrijk geldt een verbod alleen voor de laatste dag vóór verkiezingsdag. Ook BBC zelf heeft dit in haar redactiestatuut staan.

Waarom eigenlijk peilen?

Landen verbieden peilingen dus om te voorkomen dat die de verkiezingen beïnvloeden, maar is dat eigenlijk erg als dat gebeurt? Sommigen vinden van wel: kiezers moeten stemmen op de partij waarvan het programma ze het meest aanspreekt – en dus niet omdat het strategisch is om op een bepaalde partij te stemmen. Anderen vinden die strategische stem geen probleem. Bovendien, schrijft Ipsos, is die strategische stem in Nederland overschat: in 2023 stemde 19 procent van de Nederlandse kiezers (deels) strategisch. Peilingen helpen kiezers ook informatie te krijgen over politieke partijen en dus bij het maken van hun keuze.

Peilingen helpen niet alleen kiezers. Media kunnen peilingen gebruiken om bijvoorbeeld te bepalen welke partij ze waarover kritisch moeten bevragen, of wie er wel of niet moet worden uitgenodigd voor een debat. Zonder peilingen zouden media dit bijvoorbeeld kunnen bepalen op grond van de huidige zetelaantallen en zo kleinere partijen kunnen missen.

Politieke partijen zelf kunnen op basis van peilingen zien waar de voorkeuren van kiezers liggen. Al zullen ze dit ook zelf kunnen bepalen op basis van kiezersonderzoeken.