NOS Nieuws•gisteren, 07:41•Aangepast vandaag, 21:34

  • Kijk live naar het NOS Slotdebat met de negen grootste partijen
  • Vanaf 18.50 uur is er al te kijken naar een blik achter de schermen bij het debat. Wat wil jij weten over het debat, de thema’s en de organisatie van het slotddebat? Stuur je vraag naar vraag@nos.nl
  • In de laatste Peilingwijzer voor de verkiezingen heeft de PVV wat terrein verloren, GroenLinks-PvdA blijft weer stabiel en D66 is gegroeid
  • De eindsprint is ingezet, hoe proberen partijen de grootste te worden?

Hoe zit het met de zorgkosten?

Lijsttrekkers Dijk (SP), Yesilgöz (VVD) en Bontenbal (CDA) zijn nu in debat over defensie. De meeste partijen, waaronder VVD en CDA, willen de hogere defensiekosten deels betalen, door de zorgkosten komende jaren minder hard op te laten lopen. Hoe het nu precies zit met de zorgkosten, zie je in deze special:

Vorige slide

Volgende slide

Asiel en migratie: PVV en D66 zoals verwacht tegenover elkaar

Op het onderwerp migratie en asiel zijn twee kabinetten gevallen, en hierover gingen Geert Wilders (PVV), Rob Jetten (D66) en Caroline van der Plas (BBB) in debat. Wilders zei dat er misschien wel arbeidsmigranten nodig zijn, maar dat het saldo van mensen die binnenkomen en die weer vertrekken, altijd nul moet zijn. Van der Plas denkt dat in de zorg, de schoonmaak en de woningbouw hierdoor tekorten aan werknemers gaan ontstaan.

Jetten is het daar mee eens. “Maar we moeten wel beter kiezen welke arbeidsmigranten welkom zijn.” Hij is voor technische beroepen maar bijvoorbeeld tegen medewerkers voor slachthuizen. Hij zegt dat Wilders in ieder geval niet meer de partij is die de problemen met migratie gaat oplossen. Hij vindt dat Wilders zijn kans heeft gehad.

Wilders: “U heeft een Wilders-obsessie. Misschien moet u er morgen voor naar de dokter.” Wilders zei verder dat D66 alle wetten heeft weggestemd die het migratiebeleid strenger maakten. Jetten zegt dat hij ook iets wil doen aan de overlast en aan te verstopte asielketen, maar dat er ook mensen in Nederland welkom moeten blijven.

Verwijten tussen Wilders en Van der Plas

Van der Plas zegt dat zij Wilders in het kabinet hulp heeft aangeboden voor zijn tien puntenplan voor strengere asielwetgeving, maar dat hij toch opstapte uit het kabinet. Wilders zegt dat BBB geen asielstop wilde en dat ze het eerst wilde onderzoeken. Jetten verwijt de partijen zo druk met zichzelf bezig te zijn dat er niks is gebeurd.

Wilders zegt dat Jetten ongeveer de laatste is die andere partijen verwijten mag maken omdat hij in het verleden overal ‘nee’ tegen zei. “Het kost ons in de loop van vijf jaar 45 miljard euro om asielzoekers op te vangen.” Van der Plas zegt dat BBB-minister Mona Keijzer niet alleen de woonbaas is maar ook de asielbaas, en dat zij met strengere asielwetgeving bezig is.

Jetten en Wilders blijken favoriete tegenstanders van elkaar op thema asielPolitiek verslaggever Ewoud Kieviet:

“In het debat over migratie blijkt dat Wilders en Jetten elkaar vinden als elkaars favoriete tegenstanders op het thema asiel. Jetten wil zich neerzetten als de anti-Wilders: Nederland wil niet nog eens 20 jaar naar uw gechagrijn en gehaat luisteren. En wij lossen het in 4 jaar op, zei hij. Terwijl de PVV-leider hem een Wilders-obsessie verwijt. Ze kunnen er allebei van profiteren door elkaar op te zoeken in het debat. BBB-leider Van der Plas probeert er tevergeefs tussen te komen door over de val van het kabinet te beginnen. Wilders schudt het af door over koekjes eten te beginnen, en richt zich weer op Jetten.”

Het volgende debat, tussen PVV, D66 en de BBB, gaat over migratie. Op dit thema zijn de vorige twee kabinetten gevallen. Hieronder een aantal feiten over migratie op een rij.

Vorige slide

Volgende slide

Dijk (SP) wil mensen thuis boodschap overbrengen, Trip steekt er een stokje voor

Een opmerkelijk moment tijdens het debat: SP-leider Dijk kijkt recht in de camera om een boodschap aan de mensen thuis te doen. Debatleider Rob Trip is daar niet van gediend en gaat voor de camera staan. Daarna probeert Dijk het tevergeefs nog een keer.

Jimmy Dijk mag geen boodschap brengen aan mensen thuis: ‘Nee daar ga ik voor staan’

Hoe houden mensen meer over in de portemonnee?

Lijsttrekkers Jimmy Dijk (SP), Eddy van Hijum (NSC) en Joost Eerdmans (JA21) gaan in debat over ‘de portemonnee’. Bestaanszekerheid is voor NSC nog altijd “topprioriteit”, zegt van Hijum. Hij wil het minimumloon verhogen en het toeslagensysteem vereenvoudigen.

Dijk vindt dat vooral de rijkeren meer moeten betalen. “Er zijn cadeautjes uitgedeeld aan de aandeelhouders”, vindt hij. “Het is niet uit te leggen dat er dan nog steeds een half miljoen mensen in de armoede leeft in een van de rijkste landen ter wereld.”

Eerdmans vindt het beter om de lasten van mensen te verlagen, door het toeslagensysteem helemaal af te schaffen. “De toeslagen blokkeren heel veel mensen om uit de armoede te komen”, vindt hij. “Niemand durft het mes te zitten in het circus van de toeslagen, wij wel.”

Belangrijkste onderwerp voor veel kiezers: woningtekort

Dilan Yesilgöz (VVD), Frans Timmermans (GL-PvdA) en Caroline van der Plas (BBB) discussiëren over wat bijna alle kiezers het belangrijkste onderwerp van de politiek vinden: het woningtekort. De eerste vraag is wat er als eerste moet gebeuren. Op de meest korte termijn moeten we de leegstand aanpakken, zegt Timmermans. Hij wil een boete voor leegstand. Yesilgöz wil juist procedures en regels schrappen waardoor bouwers sneller aan de slag kunnen.

Timmermans zegt vervolgens dat ook het stikstofprobleem snel opgelost moet worden. Dat kan, zegt Van der Plas. “Door de strenge stikstofregels te versoepelen.” Yesilgöz zegt dat voordat daar groen licht aan wordt gegeven wel zeker moet zijn dat de rechter die versoepeling goedkeurt.

Timmermans denkt dat het niet anders kan dan dat boeren uitgekocht moeten worden, desnoods met dwang als zij naast natuurgebieden zitten. Maar dan moet er wel genoeg geld beschikbaar zijn, zegt hij. Van der Plas zegt dat uitkopen niets zal helpen, omdat de stikstof die van een boerderij komt precies te meten is. “En je gaat mensen hun levenswerk afpakken”, zegt Van der Plas. Timmermans waarschuwt voor de schade aan de biodiversiteit en zegt dat boeren ook ‘natuurinclusiever’ moeten gaan werken.

Terug naar het onderwerp?

Yesilgöz wil weer terug naar het onderwerp. Maar dat lukt toch niet helemaal. Zij zegt dat als morgen de stembureaus opengaan de keuze voorligt van een centrumrechts kabinet of een links kabinet. Zij waarschuwt voor de belastingverhogingen die GL-PvdA in het verkiezingsprogramma heeft staan om de woningbouw mee te betalen. Timmermans waarschuwt op zijn beurt voor de VVD die alles aan de markt overlaat waardoor leraren en politieagenten geen betaalbaar huis in de buurt van hun werk kunnen vinden.

Van der Plas: “Onze woonbaas heet Mona Keijzer. Alles wat hier genoemd wordt is zij al aan het doen.” Van der plas noemt als voorbeelden het schrappen van regels, binnen steden slim bouwen, het optoppen van wonen, wonen op recreatieparken en makkelijker wonen op een erf.

Politiek verslaggever Ewoud Kieviet:

“Het debat begint respectvol, op rustige toon. Er worden wel stootjes uitgedeeld, maar niet op felle toon. Zo benadrukt Timmermans dat er boeren moeten worden uitgekocht en dat de stikstofaanpak van BBB niets oplost en dat de VVD alles duurder maakt. Yesilgöz verwijt Timmermans voor teveel regels te zorgen. Van der Plas van BBB komt er lastiger tussen in dit debat, ze zegt dat woonminister Keijzer van haar partij al aan de slag is met de woningcrisis. Een rustige aftrap van het debat.”

Er valt ook wat te lachen bij het debat

Vorige slide

Volgende slide

Debat over belangrijke verkiezingsthema wonen afgetrapt

GroenLinks-PvdA, VVD en BBB hebben het debat voor de grotere partijen afgetrapt. De lijsttrekkers staan tegenover elkaar over het thema wonen. Voor steeds meer Nederlanders is een koophuis buiten bereik, en ook als het gaat om huren wordt een steeds groter deel van het inkomen uitgegeven aan woonlasten. De wooncrisis verergert door de aanhoudende krapte op zowel de koop- als huurmarkt. Het is daardoor een belangrijk verkiezingsthema. Hieronder een aantal feiten op een rij.

Vorige slide

Volgende slide

Lijsttrekkers van negen grootste partijen komen met roltrap naar beneden

Lijsttrekkers grote partijen komen naar beneden

Lijsttrekkers maken zich op voor Slotdebat

Kort voor het betreden van de Statenpassage van de Tweede Kamer maken de lijsttrekkers van de grotere partijen zich op voor hun debat. Achter de schermen wordt er nog even met elkaar gepraat. Daarna komen de lijsttrekkers via de roltrap naar beneden.

Vorige slide

Volgende slide

Slotdebat met grotere partijen: zes rondes, negen partijen

Over ruim een kwartier beginnen de negen grotere partijen aan het NOS Slotdebat. Geert Wilders (PVV), Frans Timmermans (GroenLinks-PvdA), Dilan Yesilgöz (VVD), Eddy van Hijum NSC), Rob Jetten (D66), Caroline van der Plas (BBB), Henri Bontenbal (CDA), Jimmy Dijk (SP) en Joost Eerdmans (JA21) staan tegenover elkaar. In zes rondes praten ze over verschillende thema’s. Elke lijsttrekker komt twee keer aan de beurt. Rob Trip is de debatleider.

Welke partijen bij elkaar zitten in een debatronde, is een journalistieke keuze van de NOS. De redactie heeft gestreefd naar drietallen, waarin de ideologische verschillen over een onderwerp duidelijk naar voren komen. De grotere partijen beginnen hun debat met het thema waarmee de kleinere partijen hun debat afsloten: wonen.

  • Wonen: GroenLinks-PvdA, VVD en BBB
  • Economie en de portemonnee: NSC, JA21, SP
  • Migratie en asiel: PVV, D66 en BBB
  • Internationale conflicten en defensie: VVD, CDA en SP
  • Klimaat en energie: D66, JA21, NSC
  • Leiderschap: CDA, GroenLinks-PvdA en PVV

Voor het Slotdebat is een tribune gebouwd met 223 stoelen. Het publiek bestaat voor een deel uit mensen die aan het begin van de campagne hebben meegedaan aan het NOS-publieksonderzoek en zijn uitgenodigd om naar het debat te komen. Ook is een groep studenten van de Haagse Hogeschool aanwezig en hebben de vijftien partijen een uitnodiging gehad om vijf gasten mee te nemen. De Tweede Kamer heeft als gastheer ook een aantal plekken op de tribune.

Met welke partijen wil Denk-leider Van Baarle samenwerken?

Stephan van Baarle ontwijkt vraag bij slotdebat

Ouwehand (PvdD), De Vos (FVD) verwijten elkaar ‘zondebokpolitiek’

Esther Ouwehand (PvdD), Lidewij de Vos (FVD) en Chris Stoffer (SGP) gaan in debat over wonen. De Vos wil woningtekort onder meer oplossen door geen enkele immigrant meer ons land binnen te laten. Ouwehand noemt dit “ordinaire zondebokpolitiek”, zij vindt het woningtekort niet de schuld van vluchtelingen. Zij ziet vooral de oplossing in het stoppen met de veehouderij: “Die neemt de helft van alle grond in beslag en zorgt voor dierenleed en de stikstofcrisis.”

De Vos verwijt vervolgens Ouwehand ook zondebokpolitiek. “Ze verwijt de agrarische sector het probleem te zijn, terwijl te maken hebben met een papieren stikstofcrisis.” De Vos pleit ook voor ‘remigratie’, volgens haar het het terugsturen van mensen naar hun land van herkomst. De Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid zegt dat die term door rechts-extremisten gebruikt worden als omschrijving van hun deportatieplannen.

De Vos is het daar niet mee eens en noemt het “een vrijwillige, bestaande regeling”. Ouwehand vindt het “een chique woord voor deportatie”. Stoffer heeft verder nog een originele oplossing voor het woningtekort: het aantal scheidingen verminderen, waardoor er ook minder woningen zijn. “We moeten zorgen voor relatietherapie, zodat mensen langer bij elkaar blijven”, vindt hij.

‘Wonen’ was het laatste thema in het debat tussen de kleinere partijen, het debat is nu afgelopen. Om 20.30 uur beginnen de negen grotere partijen aan hun debat.

Politiek verslaggever Ewoud Kieviet:

“De kleine partijen hebben hun kans gegrepen om in dit Slotdebat de kiezer direct aan te spreken op de thema’s waar zij uniek in zijn. Of het nu ging over wonen of internationale veiligheid. Volt wist het over Europa te hebben, de Partij voor de Dieren over problemen in de veehouderij, FVD over migratie en de SGP over echtscheidingen. Echt fel werd het toen het ging over Gaza en migratie. Onderwerpen waarop deze partijen ook in de Tweede Kamer regelmatig botsen.”

Partij voor de Dieren, SGP en FVD debatteren nu over wonen, een belangrijk thema in de huidige campagne voor de Kamerverkiezingen. Hieronder een aantal feiten over dit thema op een rij.

Vorige slide

Volgende slide

Volt-leider Dassen lijkt wel interesse te hebben in functie Winfried Baijens

Laurens Dassen neemt de rol van debatvoorzitter over

‘Ook kleine partijen hebben invloed’

Ook kleinere partijen hebben invloed, vinden Stephan van Baarle (Denk), Mirjam Bikker (CU) en Laurens Dassen (Volt).

De ChristenUnie heeft in het verleden als enige van deze drie partijen meegedaan in een regeringscoalitie. Bikker zegt dat een kleine partij wel degelijk het verschil kan maken als je maar goede ideeën hebt en de overtuiging om “bij de willen dragen aan een beter Nederland”. De ChristenUnie doet dat vanuit de christelijke geloofsovertuiging, zegt Bikker.

Denk zit in Rotterdam in het college van het stadsbestuur. Van Baarle is er trots op dat daar afspraken gemaakt konden worden over een islamitische begraafplaats en beleid tegen discriminatie. Ook bij deze partij speelt geloofsovertuiging een belangrijke rol.

Dassen zegt dat de beste strategische stem een stem op Volt is, ook al is de partij klein. “Dat is een stem op je idealen, iets waar jij in gelooft. Dat is beter dan op een partij stemmen uit angst dat een andere partij anders de grootste wordt.” Dassen zegt dat op die manier een keuze maken vaak leidt tot teleurstelling.

Denk-leider Van Baarle en FVD-leider De Vos botsen

De Vos en Van Baarle flink oneens over mensen als ‘kostenpost’

Dassen (Volt): geschiedenis zal hard over ons oordelen

Esther Ouwehand (Partij voor de Dieren), Laurens Dassen (Volt) en Chris Stoffer (SGP) gaan in debat over internationale conflicten. Ze krijgen eerst de vraag of de Palestijnse staat erkend moet worden. Partij voor de Dieren en Volt vinden van wel, SGP van niet. Dat is extra actueel, nu Israël weer begonnen is om luchtaanvallen op Gaza uit te voeren.

“Israël maakt zich al decennia lang schuldig aan etnische zuivering”, zegt Ouwehand. “De Partij voor de Dieren komt altijd op voor mensen die worden onderdrukt.” Dassen vindt dat het “muisstil” was toen Israël Gaza bombardeerde. “De geschiedenis zal keihard over ons oordelen. We moeten de Palestijnse staat direct erkennen, Nederland is één van de laatste landen wereldwijd die dat doet.”

Vorige maand erkenden heel wat landen de Palestijnse staat, maar er zijn ook meerdere Europese landen die dat niet hebben gedaan. Stoffer vindt dat “eerst Hamas weg moet” en dat je dan pas kan kijken naar een vredesplan. “Voordat de gedode gijzelaars terug zijn, kan je er niet over spreken”, zo vindt de SGP-lijsttrekker.

Politiek verslaggever Ewoud Kieviet:

“Kleinere partijen krijgen deze campagne weinig kans om het over hun ‘eigen thema’s te hebben.’ Ouwehand van de PvdDieren grijpt daarom het debat over internationale conflicten aan om het over de klimaatcrisis te hebben. Ze kreeg navolging van Dassen, van Volt, die zich uitspreekt voor een Europees leger, waarna SGP’ er Stoffer de kans ziet om de situatie van christenen wereldwijd erbij te halen. Zo proberen de kleine partijen toch een stempel te drukken en de kiezer aan te spreken op de thema’s waar ze zich op willen profileren.

Daar komt bij dat een kleine partij straks nodig kan zijn in de formatie, als junior-partner. Dus hun belang kan zeker groot zijn, zoals de ChristenUnie eerder ook deelnam aan meerdere kabinetten.”

NSC-leider Van Hijum kijkt achter de schermen mee naar debatNOSDenk, CU en FVD over polarisatie: Denk noemt FVD racistisch en fascistisch

Van Baarle (Denk) vindt dat politici moeten stoppen met het vergroten van de spanning in de samenleving, zo zegt hij in het eerste debat tussen de kleinere partijen. “Er worden verschrikkelijke uitspraken gedaan over bijvoorbeeld moslims en vluchtelingen”, zegt hij. Ook Gaza en “het goedpraten van de genocide door Israël” ziet hij als oorzaak van “spanningen en woede” in de samenleving.

De Vos (FVD) ziet de oorzaak in wat zij “de grote gastvrijheid van Nederland in het verleden” noemt. “Nederlanders worden in een aantal decennia een minderheid in hun eigen land”, zegt zij. “Nederland is Nederland niet meer.” Op de vraag of zij daarmee wil zeggen dat mensen met een Nederlands paspoort in de minderheid zijn, zegt zij dat “mensen met een Nederlandse achtergrond een minderheid gaan worden ten opzichte van mensen met een migratieachtergrond”. Ook noemt zij criminaliteitscijfers waarbij niet-westerse allochtonen zijn oververtegenwoordigd.

Van Baarle verwijt De Vos racistisch en fascistisch te zijn. De Vos zegt dat zij alleen met cijfers komt en dat Nederland in het verleden heel gastvrij is geweest. Bikker (CU) concludeert dat de twee partijen precies aan het doen zijn wat polarisatie veroorzaakt: elkaar zwartmaken. “Maar ik zie veel mensen die moeite hebben met deze polarisatie. Ze zeggen tegen politici ‘ga nou meer woningen bouwen, doe iets aan het klimaatprobleem’.”

Van Baarle verwijt nu Bikker dat zij zelf aanjaagt tot polarisatie door de uitspraak ‘From the river tot the sea Palestine will be free’ antisemitisch te noemen. Bikker zegt tegen Van Baarle dat zij zich dat niet laat zeggen “door een partij die Israël in het verkiezingsprogramma tussen haakjes heeft staan”, omdat de partij de staat Israël niet erkent.

ANPCU-leider Bikker en Denk-voorman Van BaarlePolitiek verslaggever Ewoud Kieviet:

“Het debat begon meteen fel met de tegenpolen Denk en FVD tegenover elkaar. Van Baarle van Denk verweet De Vos van FVD de verschillen te vergroten met racistische uitspraken en verwijt haar fascisme. Bikker van de ChristenUnie pakte de kans om tussen de flanken een redelijk geluid te laten horen en te benadrukken dat ‘het geblèr’ moet stoppen en dat de politiek aan de slag moet gaan met oplossingen voor problemen.”

Applaus voor de lijsttrekkers van de zes kleinere partijen

De lijsttrekkers komen de roltrap af onder luid applaus

NOS Slotdebat met kleinere partijen op punt van beginnen

Het NOS Slotdebat trapt over tien minuten, om 19.00 uur, af met een debat tussen zes kleinere partijen: ChristenUnie, FVD, Denk, SGP, Partij voor de Dieren en Volt. Zij gaan over in totaal vier onderwerpen in gesprek. Om het debat overzichtelijk en begrijpelijk te houden, wordt er gedebatteerd in drietallen. Het debat duurt zo’n vijftig minuten en wordt geleid door Winfried Baijens.

De kleinere partijen hebben nu samen zeventien zetels in de Kamer. Daarmee representeren ze zo’n 1,2 miljoen mensen (een zetel staat voor ongeveer 70.000 kiezers).

Denk (Stephan van Baarle), ChristenUnie (Mirjam Bikker) en FVD (Lidewij de Vos) staan in het eerste debat tegenover elkaar. De politici spreken over het thema spanningen in de samenleving. Daarna volgt een debat tussen Chris Stoffer (SGP), Esther Ouwehand (Partij voor de Dieren) en Laurens Dassen (Volt) over internationale conflicten, dat actueel is vanwege onder meer de slepende oorlogen in Gaza en Oekraïne.

In het derde debat gaan Denk, Volt en ChristenUnie in gesprek over de rol van kleinere partijen. En Partij voor de Dieren, SGP en FVD staan in het laatste debat tegenover elkaar, met op de agenda het thema wonen.

Kleinere en grotere partijen

Om te bepalen welke partijen met de kleinere partijen mee debatteren en welke met de grotere, is er een rangschikking gemaakt van groot naar klein. Daarbij is zowel gekeken naar het aantal zetels in de Tweede Kamer nu, als naar het potentieel van een partij: hoe goed doen partijen het in de aanloop naar deze verkiezingen? De NOS heeft aan de partijen laten weten dat daarbij de stand in de Peilingwijzer zoals die op 8 oktober was, leidend is. De Peilingwijzer is het gewogen gemiddelde van peilingen van Verian/EenVandaag en Ipsos I&O.

Laatste peilingwijzer: D66, GroenLinks-PvdA en PVV ongeveer even groot

In de laatste Peilingwijzer voor de verkiezingen staan PVV, GroenLinks-PvdA en D66 op vergelijkbare hoogte. De PVV heeft in deze laatste fase van de campagne terrein verloren, de partij staat nu op 24 tot 28 Kamerzetels. GroenLinks-PvdA blijft week na week stabiel op 22 tot 26, terwijl D66 verder doorgroeit en nu op 21 tot 25 staat.

Vlak daarachter komt het CDA met 18 tot 22 zetels, gevolgd door de VVD op 15 tot 19. JA21 staat daaronder met 9 tot 12. Forum voor Democratie boekt ook winst en komt op 4 tot 6 zetels uit. 50Plus staat nu op 1 tot 3 zetels.

De Peilingwijzer berekent een gewogen gemiddelde van de zetelpeilingen van Ipsos I&O en Verian/EenVandaag. Politicoloog Tom Louwerse, maker van de Peilingwijzer onderstreept dat de slotpeilingen geen voorspeller zijn van de verkiezingsuitslag. Een belangrijk deel van de kiezers hakt pas op het laatste moment een knoop door over hun stem: op de verkiezingsdag zelf, of vlak daarvoor.

PVV en D66 zijn de favoriete partijen van scholieren

De PVV is de favoriete partij geworden bij de Scholierenverkiezingen, met bijna 20 procent van de stemmen. D66 volgt op de voet, met ruim 19 procent van de stemmen en GroenLinks-PvdA is de derde partij (10 procent).

In 2023 was de PVV ook favoriet bij scholieren en mbo-studenten, toen gevolgd door Forum voor Democratie. Die laatste partij haalt dit keer 3 procent van de stemmen en is dus een stuk minder populair.

Opmerkelijk is verder dat NL Plan het goed doet bij scholieren. De partij van Kok Chan, die onder meer strijdt voor het behoud van Aziatische koks in Nederland, haalde ruim 5 procent van de stemmen op. Hij is een populaire meme op TikTok. Vorig jaar berichtten RTL Nieuws en Follow the Money dat de partij gesteund wordt door partijen die verbonden zijn aan de Chinese Communistische Partij.

Bij de Scholierenverkiezingen brachten deze keer ruim 165.000 scholieren en mbo-studenten hun stem uit, om te oefenen met stemmen. De uitslag is geen voorspeller voor de echte Tweede Kamerverkiezingen.

Ook leerlingen van de middelbare school Graaf Engelbrecht in Breda brachten hun stem uit:

Vorige slide

Volgende slide

Laatste aflevering podcast de Campagne Stemming

In de laatste aflevering van podcast de Campagne Stemming vertellen Joost Vullings en Marleen de Rooy wat is opgevallen deze laatste dagen van de campagne. Zo blikken ze terug op het EenVandaag-debat van gisteravond en op de Jeugdjournaal Verkiezingsuitzending. Voor Vullings voelde het EenVandaag-debat als de lijsttrekkers on ice: “met de nodige uitglijers”.

Wat zijn de spelregels bij het NOS Slotdebat en wie besluit over de onderwerpen? Hoofdredactie licht keuzes toe

Vanavond is het NOS Slotdebat met alle vijftien partijen die nu in de Tweede Kamer zitten en ook weer meedoen aan deze verkiezingen. In onderstaand artikel legt de hoofdredactie van de NOS uit waarom de vijftien partijen bijvoorbeeld niet tegelijk debatteren, wat de rol van de debatleider is en op basis waarvan onderwerpen zijn gekozen.

Debatten, interviews, fotoshoots en nog zoveel meer: hoe houden lijsttrekkers het vol?

Oud-lijsttrekker Alexander Pechtold (D66) weet wat de partijleiders doormaken. Hij voerde vier keer als lijsttrekker campagne voor de Tweede Kamerverkiezingen. “Het is mentaal maar ook fysiek topsport”, zegt hij. In 2017 had hij zijn laatste verkiezingscampagne als lijsttrekker. “Je bent de hele dag in touw. Je moet de hele dag aanstaan.”

In onderstaande video vertelt Pechtold dat hij in campagnetijd gedwongen werd om hard te lopen:

Druk, druk, druk: hoe houden de lijsttrekkers het deze dagen vol?

Antwoord op vele vragen aan de lijsttrekkers

Ga je ooit stoppen met roken? Wat ga je doen aan het woningtekort? En met wie wil je het liefst in een nieuw kabinet zitten? De afgelopen weken stuurden kijkers honderden vragen in voor speciale Q&A’s met lijsttrekkers van partijen die nu in de Tweede Kamer zitten. Denk-leider Van Baarle trapte op 9 oktober af en CDA-voorman Bontenbal was vanochtend de laatste lijsttrekker die te gast was.

Bekijk hier alle speciale Q&A’s terug:

Vorige slide

Volgende slide

Jetten (D66) meest in beeld, Wilders (PVV) meest genoemd

Rob Jetten is het meest in beeld van alle lijsttrekkers. De D66-lijsttrekker is vanaf half september, de start van de campagne, tot nu toe 930 minuten in beeld geweest, oftewel ruim 15 uur. Dat blijkt uit De Politieke Schermtijdteller van De Groene Amsterdammer.

Met de Schermtijdteller wordt het aantal minuten aanwezigheid bij de talkshows, interviews en debatten op tv bijgehouden. De Groene Amsterdammer splitst de zendtijd uit per categorie. Met name bij amusementsprogramma’s komt Jetten veel in beeld. Hij deed onder meer mee aan het tv-spelletje De slimste mens.

De afwezigheid van Geert Wilders in een aantal grote tv-debatten is terug te zien in de cijfers. Met 449 minuten in beeld blijft hij flink achter bij D66, GL-PvdA (876), VVD (847) en CDA (721). Wilders wordt wel verreweg het meest genoemd. Op tv viel zijn naam ruim 3500 keer.

ANPRob Jetten, Henri Bontenbal (CDA) en Dilan Yesilgöz (VVD) bij het RTL-verkiezingsdebat in de studio van RTL TonightDit zijn de thema’s van het NOS Slotdebat vanavond

Het NOS Slotdebat vindt vanavond plaats en alle partijen die nu in de Tweede Kamer zitten zijn erbij. De kleinere partijen gaan vanaf 19.00 uur met elkaar in debat over deze thema’s:

  • Spanningen in de samenleving: ChristenUnie, FVD en Denk
  • Internationale conflicten: SGP, Partij voor de Dieren en Volt
  • De rol van kleinere partijen: Denk, Volt en ChristenUnie
  • Wonen: Partij voor de Dieren, SGP en FVD

Vanaf 20.30 uur debatteren de grotere partijen over onderstaande thema’s:

  • Wonen: GroenLinks-PvdA, VVD en BBB
  • Economie en de portemonnee: NSC, JA21, SP
  • Migratie en asiel: PVV, D66 en BBB
  • Internationale conflicten en defensie: VVD, CDA en SP
  • Klimaat en energie: D66, JA21, NSC
  • Leiderschap: CDA, GroenLinks-PvdA en PVV

De verdeling tussen de kleinere en grote partijen is gemaakt met een berekening van het gemiddelde van de zetels die partijen nu in de Kamer hebben en de Peilingwijzer.

Het debat is vanaf 19.00 uur te volgen op NPO 1 en op NPO Politiek en Nieuws. Op NOS.nl en in de app is vanaf 18.45 uur een stream van het debat te volgen met daarin ook kijkjes achter de schermen en ruimte voor kijkersvragen. Heb je een vraag voor de NOS over de organisatie van het debat? Stel die dan via vraag@nos.nl.

‘Peilingen hebben beperkte invloed, maar kunnen kiezers een zetje geven’

In Nederland wordt al zo’n tachtig jaar rond de verkiezingen gepeild wat mensen van plan zijn om te stemmen. Hoewel er veel aandacht voor is, kennen we in Nederland een stuk minder peilingen dan in bijvoorbeeld het Verenigd Koninkrijk of de Verenigde Staten. Peilingen kunnen twijfelende kiezers volgens experts een zetje in de rug geven:

De belangrijkste verkiezingsthema’s, uitgelegd door NOS op 3

Nu de verkiezingen voor de deur staan, zijn de lijsttrekkers niet meer van de schermen af te slaan. Maar waar hebben ze het nou precies over in die debatten? NOS op 3 zoomt in op drie grote verkiezingsthema’s.

De belangrijkste verkiezingsthema’s, uitgelegd

Wat moet ik meenemen naar het stembureau?

Morgen kunnen kiezers vanaf 07.30 tot 21.00 uur bij de meeste stemlokalen in het land stemmen. Op sommige bijzondere stembureaus kan al eerder worden gestemd. Hier is te lezen waar alle stemlokalen in Nederland zijn. Een geldig legitimatiebewijs, zoals een paspoort, identiteitskaart of rijbewijs is verplicht, net als de stempas.

Als een stemgerechtigde niet zelf in de gelegenheid is om te stemmen, kan diegene iemand anders machtigen om dat te doen. Dat kan alleen als deze mensen in dezelfde gemeente wonen. Bij het stemmen moet de gemachtigde een identiteitsbewijs van de ander of een kopie of foto daarvan laten zien bij het stemlokaal. Ook moet er op de achterkant van het stembewijs een handtekening staan, dat degene die gaat stemmen daartoe gemachtigd is. Een gemachtigde mag voor maximaal twee anderen stemmen.

Het bekende rode potlood om de stemkeuze in te vullen, hoeven mensen niet zelf mee te nemen, dat wordt verstrekt door het stembureau. Dat geldt ook voor een loep met verlichting voor slechtzienden.

ANPStempotloodNa vandaag stopt de campagne, wat gebeurt er morgen?

Vandaag is de laatste dag van de campagne. Op de verkiezingsdag zelf wordt er door lijsttrekkers geen campagne meer gevoerd. Wel zullen hier en daar nog vrijwilligers van politieke partijen zijn die flyers uitdelen bij stations en op straat.

In de kieswet staat dat in het stemlokaal geen activiteiten mogen plaatsvinden “die erop zijn gericht om kiezers in hun keuze te beïnvloeden”. Buiten het stemlokaal mag dat officieel wel, maar de Kiesraad wil dat liever niet en ontmoedigt campagnes in de buurt van het stemkantoor.

Links-rechts achterhaald? ‘Partijlandschap past niet goed bij alle kiezers’

De afgelopen campagneweken werden D66 en CDA uitgedaagd: willen deze partijen, die vermoedelijk een sleutelrol gaan spelen bij de formatie, nou een links of een rechts kabinet?

CDA-lijsttrekker Henri Bontenbal bekende (voorzichtig) kleur, maar D66-leider Rob Jetten zegt dat hij door het midden wil. Hij noemt “links-rechts een achterhaald concept”. Heeft hij gelijk?

Henri Bontenbal (CDA) geeft antwoorden op kijkersvragen

CDA-lijsttrekker Henri Bontenbal gaf vanochtend in een livestream antwoord op vragen van kijkers.

Die livestream kijk je hier terug:

Henri Bontenbal (CDA) geeft antwoorden op kijkersvragen

Verdeeldheid onder kinderen over politieke partijen

Kinderen zijn verdeeld over de ideeën van politieke partijen, volgens de Kidsweek Kieswijzer. Bij de stemhulp van de kinderkrant komen nipt de meeste kinderen uit bij het CDA. Ook D66, Groenlinks-PvdA, Denk en BBB scoorden goed onder de kinderen. PVV en JA21 zijn niet meegenomen in de Kieswijzer, omdat ze geen antwoorden op de stellingen hebben ingestuurd.

Net als bij grote mensen hebben meisjes meer een voorkeur voor links en jongens voor wat rechtsere partijen. Bij jongens is CDA het populairst, terwijl meisjes het meest uitkomen bij Denk en GroenLinks-PvdA. Die laatste partij was bij de vorige verkiezingen het populairst onder kinderen.

De kieswijzer werd door ruim 40.000 kinderen van tussen de zeven en dertien ingevuld. De stemhulp bestaat uit stellingen in jip-en-janneketaal over onderwerpen als klimaat, migratie en defensie.

De politieke partijen uitgelegd door NOS op 3

NOS op 3 maakte dit jaar opnieuw de Grote Partijen Explainer: één explainer met daarin uitleg over de partijprogramma’s en lijsttrekkers van alle vijftien deelnemende partijen.

Bontenbal (CDA): ‘Kan met iedereen in gesprek na campagne’

“Met alle mensen tegen wie ik nu campagne voer, kan ik morgen een kop koffie drinken”, zegt Henri Bontenbal van het CDA in een livestream van de NOS waarin hij antwoord geeft op kijkersvragen.

De CDA-leider stelt dat hij achter de schermen goed met andere politici kan opschieten, maar dat echte vriendschappen in de politiek moeilijk en kwetsbaar zijn. “De collega’s van andere partijen voeren nu campagne om zetels te winnen, en dat kan ten koste gaan van zetels voor mijn partij. Dat raakt vriendschappen wel.”

Maar met al deze mensen kan Bontenbal als de campagne voorbij is weer door één deur, denkt hij. Dat geldt volgens hem ook als zijn partij betrokken is bij de formatie. Dan moeten politici de verkiezingscampagne achter zich kunnen laten, stelt Bontenbal. “Als je het landsbelang boven het partijbelang stelt, moet je er in de formatie uit kunnen komen.”

Yesilgöz (VVD) wil voorzichtig kijken naar verbod op eenmanspartijen

De VVD zou een voorstel voor een verbod op politieke partijen met maar één lid, zoals de PVV, misschien niet afwijzen. Dat zei partijleider Dilan Yeşilgöz in het RTL Ontbijtnieuws.

D66 wil in de wet vastleggen dat partijen verplicht leden moeten toelaten, en weet zich gesteund door onder meer GroenLinks-PvdA en CDA. Ook Yeşilgöz ziet de mogelijke meerwaarde van zo’n voorstel “inmiddels wel”.

Yeşilgöz viel afgelopen week in een televisiedebat PVV-leider Geert Wilders hard aan. Zijn partij, de grootste in zowel de huidige Tweede Kamer als in de peilingen, is volgens haar niet meer dan “één man met een Twitteraccount”.

De VVD blijft terughoudend als het gaat om een verbod op dergelijke eenmanspartijen. Yesilgöz benadrukte dat de VVD “niet blind voor zal stemmen” en dat het voorstel wel echt iets moet toevoegen “aan onze democratie”.

CDA-leider Bontenbal: ‘Tijd voor frisse premier’

CDA-leider Bontenbal denkt dat hij geschikt is voor het premierschap, mocht het CDA morgen als grootste partij uit de verkiezingen komen. In een interview in het NOS Radio 1 Journaal zegt de lijsttrekker dat het tijd is voor een frisse wind en “een premier vanuit het midden”. Bij partijen als de VVD en GroenLinks-PvdA zit nog “oud zeer”, en ze zijn volgens hem te gepolariseerd. Daarom is het goed als de premier dat zelf niet is, vindt hij.

De 42-jarige Bontenbal erkent dat het een zwaar beroep is, maar denkt niet dat hij er te weinig ervaring voor heeft. Bontenbal trekt daarbij de vergelijking met Ruud Lubbers en Mark Rutte, die beiden 43 jaar oud waren toen ze premier werden. Zij hadden al wel ervaring als bewindspersonen. “Elke premier heeft een tijdje nodig om dat in de vingers te krijgen”, denkt hij.

Als Bontenbal geen minister-president wordt, wil hij geen ministerspost in het kabinet. Dan gaat de CDA-leider als fractievoorzitter de Tweede Kamer in, zegt hij.

‘Haagse Harry’ voor een dag omgedoopt tot ‘Haagse Hariette’

In Den Haag is het beeld van Haagse Harry gisteren omgedoopt tot ‘Haagse Harriette’. Het kunstwerk op de Grote Markt in de binnenstad van Den Haag kreeg voor de gelegenheid een bh aangetrokken.

De feministische actiegroep Dolle Mina’s wil met de actie mensen oproepen om op een vrouw te stemmen. Tegen Den Haag FM zegt een van de initiatiefneemsters dat ze vindt dat het tijdens deze verkiezingen nog te weinig over vrouwenrechten gaat. Dat zou wat haar betreft vaker moeten gebeuren in de politiek.

Instagram Dolle Mina’s Den HaagHaagse HarietteKleiner stembiljet in Drenthe “lijkt een blijvertje” RTV Drenthe / Mart BeukerHet biljet waarmee in Tynaarlo gestemd wordt is veel kleiner

Een proef met een kleiner stembiljet lijkt uit te draaien op “een blijvertje”, stelt RTV Drenthe. In de gemeente Tynaarlo wordt voor de tweede keer een kleiner stembiljet gebruikt, waarop de kiezer twee bolletjes moet inkleuren: één voor de partij en één voor de kandidaat.

Het voordeel van het nieuwe stembiljet is dat het veel minder groot is dan de ‘normale’ variant, die in het grootste deel van het land wordt gebruikt. Het hoeft ook niet te worden opgevouwen voor het in de stembus gaat.

Behalve in Tynaarlo loopt de proef met het kleinere stembiljet in Alphen aan den Rijn, Boekel, Borne en Midden-Delfland. Tijdens de Europese Parlementsverkiezing in 2024 was de eerste proef in deze vijf gemeenten.

Volgend jaar, bij de gemeenteraadsverkiezingen, wordt het nieuwe stembiljet voor de derde keer uitgeprobeerd. Als de proef slaagt en de overheid besluit het landelijk te gaan gebruiken, dan is een wijziging van de Kieswet nodig.

Vandaag te gast bij de NOS: CDA-lijsttrekker Henri Bontenbal ANPCDA-leider Henri Bontenbal

De 42-jarige natuurkundige Henri Bontenbal groeide op in een Rotterdams gezin met acht kinderen. Hij is voor de tweede keer lijsttrekker van het CDA. In 2023 was hij nog een onbekende. Zijn partij boekte toen een slecht resultaat. Nu weet iedereen wel wie Bontenbal is: de man van ‘fatsoen’. De CDA’er wordt gezien als nuchter, een beetje saai misschien zelfs, en dat lijkt aan te spreken in deze gepolariseerde tijden. Hij wil premier worden “als het moet”, maar dan wel van een kabinet “over het midden”, zonder PVV.

Het Christen-Democratisch Appèl (CDA) ontstond in 1980 door een fusie van drie christelijke partijen: ARP, CHU en KVP. Het CDA was altijd een belangrijke factor in de Nederlandse politiek, met op het hoogtepunt ruim vijftig zetels in de Tweede Kamer. Vanaf 2010 daalde dat aantal. Dat was het jaar dat er ophef was over samenwerken met gedoogpartner PVV. Rond de protesten tegen het stikstofbeleid vonden veel (boeren-)kiezers hun weg naar nieuwe partijen als BBB. Mede daardoor heeft het CDA nu een historisch dieptepunt van vijf zetels.

Dinsdagochtend te gast bij NOS: Henri Bontenbal

Voor de Tweede Kamerverkiezingen legt de NOS iedere dag kijkersvragen voor aan een lijsttrekker. Henri Bontenbal van het CDA is dinsdag de laatste. Eerst is hij om 08.30 uur bij het NOS Radio 1 Journaal te gast. Vervolgens is er een vraag-antwoordsessie, online te zien in een stream om 09.15 uur. Vragen insturen kan via vraag@nos.nl.

Lijsttrekkers over EenVandaag-debat: van ‘veel gekissebis’ tot ‘scherp’

Voor televisiekijkers werd tijdens het EenVandaag Verkiezingsdebat goed duidelijk dat de eindsprint in de campagne is aangebroken. Lijsttrekkers maakten elkaar verwijten en lieten elkaar niet uitpraten. “Wat chaotisch, veel gekissebis”, constateerde JA21-leider Eerdmans na afloop.

GroenLinks-PvdA-leider Timmermans en VDD-leider Yesilgöz spraken van een rommelig debat. Voor CDA-leider Bontenbal was het “dynamisch, scherp en een hoop door elkaar praten”.

Stemhokjes tillen en tafels neerzetten: stembureaus worden klaargemaakt

In Harderwijk en Langezwaag bereiden ze zich voor op de verkiezingen

Experts: gebruik levensechte AI-beelden om politieke tegenstanders zwart te maken gevaarlijke ontwikkeling

Je politieke tegenstanders zwart maken is van alle tijden, maar deze verkiezingscampagne gaat dat op een volgens experts zeer gevaarlijke manier: levensechte AI-beelden. Vooral de PVV maakt hier veel gebruik van, blijkt uit onderzoek.

Nieuwsuur blikt alvast vooruit: wordt het opnieuw een ingewikkelde formatie?

Coalitie gezocht: wacht ons een onmogelijke formatie?

Cel- en taakstraf voor doodsbedreigingen Timmermans en Van Baarle

Een 18-jarige man uit Leiden krijgt een cel- en taakstraf voor het sturen van doodsbedreigingen naar GroenLinks-PvdA-leider Timmermans en Denk-leider Van Baarle. Wesley van K. krijgt een celstraf van 30 dagen waarvan 25 dagen voorwaardelijk en een taakstraf van 30 uur. Van K. zat sinds zijn aanhouding al vijf dagen vast waardoor hij niet langer in de cel hoeft te blijven.

De straf valt lager uit dan de eis van het Openbaar Ministerie: het OM wilde een gevangenisstraf van twee maanden waarvan een maand voorwaardelijk. De snelrechter had het over “twee hele, hele heftige doodsbedreigingen tegen lijsttrekkers van politieke partijen”. “In een democratie die Nederland is, willen we dat niet. Dat gaat over grenzen heen.”

De rechter acht bewezen dat de 18-jarige Van K. de lijsttrekkers via Instagram berichten heeft gestuurd. De Leidenaar schreef dat hij de Denk-leider als hij hem zou tegenkomen knock-out zou slaan, in een busje zou slepen, zou ophangen en zou opensnijden. Ook werd Van Baarle een “kankermoslim” genoemd. Van K. werd aangehouden nadat er melding was gedaan bij Team Bedreigde Politici.

Agenten vonden vervolgens op de telefoon van de man nog een privébericht aan Timmermans. Van K. had geschreven dat hij Timmermans dood zou maken en dat beveiliging hem niet zou helpen.

Van K. ontkent

In de rechtbank verklaarde Van K. dat het bericht aan Van Baarle niet door hem, maar door een vriend is gestuurd. De Leidenaar liet zich niet uit over het bericht aan Timmermans. Aangezien Van K. niet meer langer in de cel blijft zitten, kan hij volgens de rechter woensdag gaan stemmen. “Dat is wél de manier om te laten zien dat je het met de ene politicus eens bent en met de andere niet.”

ANPRechtbanktekening van Wesley van K.’Behoorlijk fel debat, verwijten vlogen over en weer’Politiek duider Marleen de Rooy:

“Je merkte wel echt dat het het op één na laatste debat was, want het was behoorlijk fel. De verwijten vlogen over en weer. Het ging soms alle kanten op, maar je merkte: het is nu alles of niets voor de politici. Ze probeerden alles uit de kast te halen.

Dat Wilders excuses maakte (voor de AI-afbeeldingen die twee PVV-Kamerleden verspreidden van Timmermans) zie je niet vaak. Daaraan merk je toch wel dat het een pijnlijke kwestie is voor Wilders. Het is een kwestie die hij het liefst snel uit de lucht wil hebben, want de stembureaus gaan natuurlijk over twee dagen al open. Timmermans op zijn beurt grijpt dit echt aan om zichzelf neer te zetten als de grote tegenpool van Wilders. Hij zegt dat dit past in een patroon van haat zaaien.”

  • ANPD66-leider Jetten maakt een selfie met studenten
  • ANPStudenten maken een selfie met CDA-leider Bontenbal

Vorige slide

Volgende slide

‘Nou meneer Jetten, wat is dat nou weer voor seksistische opmerking?’

D66-leider Jetten begeeft zich op glad ijs als het over defensie gaat. “De beste promotie nu voor werken bij defensie is volgens mij dat je met de kroonprinses ergens in een militaire training terecht kunt komen. Ik gok dat een aantal kerels hier in de zaal daar wel zin in hebben.” Debatleider Bosman reageert meteen: “Nou meneer Jetten, wat is dat nou weer voor seksistische opmerking?”

Jetten (D66): ‘Kerels zullen wel zin hebben in militaire training met kroonprinses’

Terugkijken: Timmermans zegt dat Wilders genocide goedpraat door Netanyahu ’te verdedigen’

Timmermans verwijt de PVV het runnen van een ‘soort haatfabriekje’

Yesilgöz (VVD) tegen Wilders (PVV): ‘U bent er nooit, tot er een incident is’

Dan gaat het debat nog kort over geweld tegen vrouwen. “De PVV is de grootst vriend van vrouwen in het hele gebouw”, zegt Wilders. Hij wijst erop dat uit cijfers blijkt dat 50 procent van de verdachten van zware misdrijven een migratie-achtergrond heeft.

“Waar al die vrouwen last van hebben, zijn allochtonen”, vindt Wilders. “En ik mag niet zeggen dat het zo is.”

Het CBS heeft er eerder op gewezen dat daar andere oorzaken, zoals bijvoorbeeld armoede, mogelijk meespelen. Hier lees je meer over de criminaliteitscijfers.

Yesilgöz (VVD) vraagt dan waarom Wilders geen geld wil vrijmaken voor dit probleem. “U bent er nooit, tot er een incident is. Dan gaat u los op Twitter. U levert niet.”

Wilders zegt dat hij wel levert. “Wij zeggen bijvoorbeeld dat we geen islamitische scholen willen. Die zorgen ervoor dat jonge kinderen opgroeien in een cultuur van haat.”

Bontenbal en Jetten vinden dat nieuwe Nederlanders veel sneller de taal moeten leren en aan het werk moeten kunnen. “Rechtse partijen hebben taalles tegengehouden”, vindt Jetten.

Jetten (D66): identiteit Nederland onder druk door Wilders

Jetten begint dit blokje met te zeggen dat het de schuld van Wilders is dat de Nederlandse identiteit onder druk staat. Nederland was volgens hem altijd een trots en open land, maar de laatste twintig jaar is dat veranderd omdat Wilders alleen maar negativiteit verspreidt. Daar wil hij een eind aan maken door Wilders te verslaan.

Wilders reageert: “Er zijn miljoenen Nederlanders die het zat zijn dat de grenzen open staan”.

Yesilgöz zegt van Jetten alleen maar mooie woorden te horen, maar mist bij hem concrete oplossingen.

Bontenbal zegt dat Wilders twee jaar de tijd heeft gehad, maar niks voor elkaar gekregen. Wilders reageert daarop door te zeggen dat de andere partijen vijftig jaar aan de macht zijn geweest en Nederland hebben veranderd “in een half Arabisch land”.

Jetten: ‘Nederlandse identiteit staat onder druk door Wilders’

Terugkijken: Bontenbal en Jetten vallen Timmermans aan over NAVO-norm

Bontenbal over halen NAVO-norm: ‘Leiderschap is ook voor lange termijn plannen’

Wilders: ‘Dan hebben ze maar iets meer honger in Afrika’

De lijsttrekkers krijgen de vraag wat ze voor mensen met een kleine portemonnee willen doen. Wilders (PVV) wil vooral de btw op boodschappen omlaag brengen.

Om dat te betalen, wil hij de ontwikkelingssamenwerking schrappen. “Dan hebben ze misschien iets meer honger in Afrika, maar hier niet”, zegt hij. Het leidt tot flink wat geroezemoes in de zaal.

Eerdmans (JA21) vindt net als Wilders dat de belastingen te veel zijn verhoogd. Hij wijst vooral naar de VVD, die volgens hem verkiezingsbeloftes op dat vlak niet waarmaakt. “Je hebt een VVD voor de verkiezingen en een VVD na de verkiezingen”, vindt hij.

Timmermans (GroenLinks-PvdA) is ook kritisch op de VVD, maar dan vooral omdat de plannen van die partij volgens hem armoede laten toenemen. “Rijke mensen zijn veel rijker geworden en mensen in het midden en aan de onderkant moeten sappelen om rond te komen.”

Yesilgöz (VVD) vindt het juist geen goed idee dat Timmermans meerdere nieuwe belastingmaatregelen wil doorvoeren. “En Eerdmans haalt het op bij de mensen thuis”, zo vindt ze. Eerdmans zegt dat die bewering niet klopt. Uit de CPB-doorrekeningen blijkt dat JA21 de lasten voor gezinnen en bedrijven tot 2030 in ieder geval wel wil verlagen.

Wilders (PVV): ‘Dan hebben ze maar iets meer honger in Afrika’

Timmermans zegt dat Wilders genocide goedpraat

Harde verwijten over en weer tussen Wilders (PVV) en Timmermans (GL-PvdA). Vandaag schreef de Volkskrant dat PVV-Kamerleden Maikel Boon en Patrick Crijns lasterlijke nep-plaatjes van Timmermans verspreidden. Op X heeft Wilders zijn excuses aangeboden, maar Timmermans verwijt de PVV het runnen van een “soort haatfabriekje”.

Wilders noemt Timmermans “dubbelhartig” omdat hij te weinig afstand zou hebben genomen van posters van The Rights Forum met foto’s van Wilders, Van der Plas en Yesilgöz waarop staat dat “zij kozen voor genocide”. Voormalige PvdA-politici Hedy d’Ancona en Jan Pronk zijn lijstduwers van GroenLinks-PvdA en zijn aangesloten bij die pro-Palestijnse groep.

Timmermans verwijt Wilders vriendschap met de Israëlische premier Netanyahu. “U verdedigt hem. Hij heeft Gaza verwoest. Daarmee praat u wél genocide goed.”

Nieuwsuur vroeg Timmermans vorige week naar de genocideposters:

Timmermans over genocideposters: ‘Ik zou het niet gedaan hebben, maar zij kiezen eigen methode’

CDA en D66 verwijten Timmermans onduidelijk over bestedingen Defensie

Bontenbal (CDA) en Jetten (D66) vallen Timmermans (GL-PvdA) aan op zijn uitgaven aan Defensie. Ze verwijten Timmermans dat hij onduidelijk is over uitgaven die nodig zijn voor het halen van de NAVO-norm van 3,5 procent.

Vraag voor de lijsttrekkers: kunnen zij premier in crisistijd zijn?

Lijsttrekkers Bontenbal (CDA), Eerdmans (JA21), Timmermans (GL-PvdA) en Jetten (D66) vinden allemaal dat ze geschikt zijn om de nieuwe premier van Nederland te worden. Ook als er een crisis komt, zoals een oorlog.

“Ik neem het graag op me”, zegt Bontenbal. “Ik wil graag mijn kinderen en heel Nederland veilig houden.” Timmermans zegt dat hij geïnspireerd is door Joop den Uyl. “Hoe hij het volk toesprak, toen de energiecrisis er was”, vertelt hij.

“Ik kan heel erg rustig blijven op het moment dat het moet”, zegt Jetten. En als je een knoop moet doorhakken als je nog niet alle informatie hebt”.

Eerdmans wordt bijna overgeslagen, maar laat weten dat hij de vraag ook wel graag wil krijgen, wat op applaus kan rekenen uit de zaal. “Geen van ons vieren heeft het ooit gedaan”, zegt hij. “Voor mij geldt: hoofd koel en hart warm.”

EenVandaag-debat begonnen

In Ahoy Rotterdam is het EenVandaag Verkiezingsdebat begonnen. Aan het debat doen zes lijsttrekkers mee: PVV-leider Wilders, VVD-leider Yesilgöz, Timmermans van GroenLinks-PvdA, D66-leider Jetten, Bontenbal van het CDA en JA21-leider Eerdmans. In de zaal zitten 2000 studenten.

De thema’s Veiligheid in Europa, Identiteit en Migratie en Rondkomen en Wonen worden behandeld. Eerder maakten we deze special over wonen.

Lars Geerts

Vanavond is om 18.15 uur op NPO 1 het EenVandaag Verkiezingsdebat. PVV-leider Wilders, VVD-leider Yesilgöz, Timmermans van GroenLinks-PvdA, D66-leider Jetten, Bontenbal van het CDA en JA21-leider Eerdmans debatteren onder leiding van Suzanne Bosman in Ahoy Rotterdam. Het debat kent drie rondes waarin elke keer vier lijsttrekkers, in wisselende samenstelling, het tegen elkaar opnemen. De lijsttrekkers mogen elk aan twee debatten deelnemen.

Bij het debat zijn 2000 studenten aanwezig.

In het SBS6-programma Nieuws van de Dag schuift oud-CU-leider Segers aan om te praten over de aangifte van GroenLinks-PvdA tegen twee PVV-Kamerleden vanwege mogelijk lasterlijke AI-afbeeldingen. In de talkshow Eva (19.10 uur) wordt met demissionair minister Karremans van de VVD, Pieter Jan Hagens, Jort Kelder en Hannah Prins teruggeblikt op het debat.

In Pauw & De Wit (22.10 uur) zijn CDA-leider Bontenbal, oud-SP-Kamerlid Leijten en voormalig VVD-minister Zijlstra te gast.

Het blijft vanavond niet bij één verkiezingsdebat. Groningse kandidaat-Kamerleden van GroenLinks-PvdA, het CDA, D66, VVD, JA21, PvdD, SP en BBB gaan vanaf 20.00 uur in het Forum in Groningen met elkaar in debat.

Voorbereidingen in volle gang: stembureau in Den Haag wordt in gereedheid gebracht

Vorige slide

Volgende slide

Podcast De Dag met Wilma Borgman: ‘Zowel politici als journalisten zijn nu veel kwetsbaarder’

Parlementair journalist Wilma Borgman verslaat dit jaar voor de elfde keer de Tweede Kamerverkiezingen voor de radio. In podcast De Dag vertelt ze wat de campagne anno 2025 toch weer bijzonder maakt en hoe ze politiek Den Haag in de afgelopen dertig jaar zag veranderen. “Eigenlijk is alles anders.”

“Zowel politici als journalisten zijn nu veel kwetsbaarder”, zegt Borgman. “Dat heeft ermee te maken dat er altijd en overal camera’s zijn, maar ook dat de rol van journalisten in de duiding en analyse van het nieuws groter is geworden.”

EenVandaag debat vanavond over onder meer Identiteit en migratie

Vanavond om 18.15 uur debatteren lijsttrekkers in Ahoy Rotterdam in het EenVandaag Verkiezingsdebat. Dilan Yesilgöz (VVD), Henri Bontenbal (CDA), Geert Wilders (PVV), GroenLinks-PvdA-voorman Frans Timmermans, lijsttrekker Joost Eerdmans van JA21 en D66-leider Rob Jetten debatteren over de thema’s Veiligheid in Europa, Rondkomen en Wonen en Identiteit en migratie.

De NOS maakte eerder deze special over migratie.

Vorige slide

Volgende slide

Verkiezingsborden in Veendam beklad

In de Groningse gemeente Veendam zijn verschillende verkiezingsborden beklad, melden streekomroep RTV1 en regionale omroep RTV Noord. Op beelden is te zien dat bij borden van de SP en GroenLinks-PvdA de letters zijn doorgehaald en erboven staat nu ‘PVV’.

Op een bord met daarop posters van alle politieke partijen zijn ook hakenkruizen te zien. Op dat bord is de poster van de PVV de enige die niet beklad werd.

De gemeente noemt de bekladding “schandalig en onacceptabel” en gaat aangifte doen.

  • Rutger Breider/RTV1Bekladde verkiezingsposter
  • RTV1/Rutger BreiderBekladde verkiezingsposter van SP

Vorige slide

Volgende slide

Wilders reageert op uitspraken Timmermans over maatregelen tegen PVV-Kamerleden

PVV-leiders Geert Wilders vindt dat GL-PvdA-lijsttrekker Timmermans er een dubbele moraal op nahoudt. Timmermans zei vanochtend in radioprogramma Sven Op 1 dat hij verwacht dat Wilders maatregelen neemt tegen PVV-Kamerleden Maikel Boon en Patrick Crijns, die mogelijk lasterlijke AI-gegenereerde beelden van Timmermans verspreidden via Facebook.

Vorige week werd Timmermans zelf in Nieuwsuur bevraagd over een poster van mensenrechtenorganisatie The Rights Forum. Op deze poster worden lijsttrekkers Van der Plas (BBB), Yesilgöz (VVD) en Wilders beticht van het “kiezen voor genocide” in Gaza.

In de adviesraad van The Rights Forum zitten Jan Pronk en Hedy d’Ancona. Zij zijn beiden lijstduwers van de kandidatenlijst van GroenLinks-PvdA.

In Nieuwsuur zei de GL-PvdA-voorman desgevraagd dat hij er begrip voor had dat BBB-leider Van der Plas aangifte had gedaan naar aanleiding van de poster. Wat Timmermans betreft “kiest iedereen zo zijn eigen methodes om dingen aan de kaak stellen”, en voegde daaraan toe dat “dit niet mijn methode zou zijn”.

Wilders lijkt niet van plan om de PVV-Kamerleden die de beelden verspreidden weg te sturen, is te lezen in een X-bericht:

Timmermans: verwacht dat Wilders maatregelen neemt tegen makers AI-plaatjes

Voor de PVV-Kamerleden Maikel Boon en Patrick Crijns is geen plek meer in het parlement, zegt GroenLinks-PvdA leider Timmermans.

Vanmorgen werd bekend dat zijn partij aangifte gaat doen vanwege mogelijk lasterlijke afbeeldingen die met kunstmatige intelligentie zijn gemaakt van lijsttrekker Frans Timmermans. De AI-afbeeldingen stonden volgens de Volkskrant op de Facebookpagina ‘Wij doen geen aangifte tegen Geert Wilders’. De Groene Amsterdammer schreef eerder, net als de Volkskrant, al dat de twee PVV’ers de beheerders van die groep zijn.

Wilders heeft op X afstand genomen van de plaatjes en noemt ze “ongepast en ongehoord”. Ook maakt hij excuses aan “collega Timmermans”.

Maar met die excuses neemt Timmermans geen genoegen. Hij noemt het bij Sven op 1 “heel ernstig” dat volksvertegenwoordigers “zich verlagen tot het maken van AI-plaatjes van een collega-parlementariër”. Voor mensen die dit doen, is geen plek in het parlement, vindt Timmermans. Wilders is de baas, benadrukt hij “dus ik verwacht dat hij actie onderneemt”.

“Dit gaat niet alleen om mij, maar raakt de hele Nederlandse samenleving”, zegt Timmermans. Volgens hem is dit een concreet voorbeeld dat de PVV haat zaait. En die haat verzwakt de samenleving, vindt hij. Wat hem betreft is het belangrijk dat iedereen hier stelling tegen neemt.

Rob Jetten (D66) geeft antwoord op kijkersvragen

Lijsttrekker Rob Jetten van D66 gaf vanochtend antwoord op vragen van kijkers:

Rob Jetten (D66) geeft antwoord op kijkersvragen

PVV-leider Wilders: ‘AI-afbeeldingen ongepast en ongehoord’

De lijsttrekker van de PVV Geert Wilders noemt de AI-gegenereerde afbeeldingen van GL-PvdA-lijsttrekker Frans Timmermans “ongepast en ongehoord”. In een bericht op X biedt hij zijn excuses aan en zegt hij afstand te nemen van de berichten. Over de twee PVV-Kamerleden die de afbeeldingen zouden hebben gemaakt en geplaatst, zegt Wilders niets.

‘Links-rechts-discussie is irrelevant’, vindt D66-lijsttrekker Jetten

Rob Jetten noemt het “een irrelevante discussie” of zijn partij naar de rechterkant is opgeschoven. De partij heeft hooguit een wat uitgesprokener profiel op een aantal onderwerpen, zegt de voorman van D66 in zijn lijsttrekkersinterview in het NOS Radio 1 Journaal.

Volgens hem is de partij opgericht om de status quo ter discussie te stellen. Daarom heeft D66 ervoor gekozen om op een aantal onderwerpen stevige hervormingen in het programma te schrijven, zoals bijvoorbeeld bij migratie, stelt Jetten. De partij wil het vluchtelingenverdrag aanscherpen zodat vluchtelingen niet meer een vaak levensgevaarlijke reis naar Nederland ondernemen.

De D66-leider pleit ervoor dat vluchtelingen in de regio en op ambassades al asiel kunnen aanvragen, zodat mensen die recht hebben op verblijf daarna pas op een verantwoorde manier naar Nederland kunnen komen. “Maar op de korte termijn zullen we ook wat moeten doen om controle op de instroom te krijgen.” Dat kan via Europese afspraken, maar D66 is ook bereid om op nationaal niveau maatregelen te nemen.

Concrete voorstellen

Progressieve politici, ook binnen zijn eigen partij, hebben vaak te snel in oplossingen gedacht, zegt Jetten. “Terwijl we te weinig hebben erkend dat migranten in bijvoorbeeld Ter Apel en Budel, maar ook in grote volkswijken waar veel arbeidsmigranten zitten, druk op de samenleving leggen.”

Dat ondermijnt volgens hem de steun voor goede asielopvang. “Door het explicieter te erkennen en concrete voorstellen te doen over hoe dat aan te pakken”, wordt de discussie niet overgelaten aan rechtse partijen. Zo kan Nederland mensen opvangen en helpen, maar ook “de rotte appels uit het systeem halen”, stelt hij.

GL-PvdA doet aangifte om AI-afbeeldingen van Timmermans

GroenLinks-PvdA gaat aangifte doen vanwege mogelijk lasterlijke afbeeldingen die met kunstmatige intelligentie zijn gemaakt van lijsttrekker Frans Timmermans. Dat meldt de partij na berichtgeving van de Volkskrant. Volgens de krant zijn de makers van de afbeeldingen op Facebook de PVV-Kamerleden Maikel Boon en Patrick Crijns.

De AI-afbeeldingen stonden op de Facebookpagina ‘Wij doen geen aangifte tegen Geert Wilders’. De Groene Amsterdammer schreef eerder, net als de Volkskrant, al dat de twee PVV’ers de beheerders van die groep zijn. De pagina is offline gehaald. Op de afbeeldingen is onder meer te zien hoe Timmermans geboeid wordt afgevoerd door twee agenten en hoe de partijleider geld afpakt van een witte man en aan een moslim-koppel geeft.

“Politici worden steeds vaker bedreigd, dat zien we ook tijdens deze campagne. Dat is een bedreiging voor de democratie. Pagina’s als deze dragen daaraan bij. Daarom doen we aangifte van laster tegen de beheerders van deze pagina”, aldus GroenLinks-PvdA. De partij doet ook aangifte van doodsbedreigingen in de reacties onder de plaatjes.

Het Team Bedreigde Politici van de politie zegt tegen de Volkskrant dat er onderzoek wordt gedaan naar de Facebookpagina.

Facebook/NOSD66-lijsttrekker Rob Jetten te gast bij de NOS

D66-lijsttrekker Rob Jetten (38) groeide op in een katholiek gezin in Noord-Brabant. Hij maakte snel carrière in de politiek: hij was voorzitter van de Jonge Democraten en daarna raadslid in Nijmegen. In 2017 werd hij Kamerlid en kort daarna, op 31-jarige leeftijd, fractievoorzitter. Hij was minister voor Klimaat en Energie in het laatste kabinet Rutte en in 2023 werd hij partijleider. Het beeld van ‘klimaatdrammer’ is hij kwijt. Hij straalt in deze campagne vooral optimisme en een wil om samen te werken uit. Jetten werd vorige week derde bij De Slimste Mens.

Democraten 66 is een progressief-liberale partij, die in 1966 werd opgericht vanwege de “devaluatie” van de democratie. De partij wilde dat mensen meer te zeggen kregen door middel van een referendum en een gekozen burgemeester. Die onderwerpen waren lange tijd de ‘kroonjuwelen’. D66 profileerde zich als “het redelijk alternatief” voor CDA, VVD en PvdA, die werden gezien als overblijfselen van de verzuiling. Intussen heeft de partij andere onderwerpen naar zich toegetrokken: onderwijs en klimaat. D66 trekt veel hoogopgeleide kiezers. De partij zat vaak in een kabinet, maar leverde nooit een premier.

NOS

Gisteravond was de speciale verkiezingsuitzending van het NOS Jeugdjournaal. Lijsttrekkers van de grote partijen werden speels, maar ook kritisch ondervraagd door tientallen kinderen in de studio. Het ging onder meer over Labubi’s…

Kijk hier een samenvatting:

Jeugdjournaal Verkiezingsuitzending: van ‘Labubi’ tot noodhulp in Gaza

Partijen naderen elkaar, hoe proberen ze de grootste te worden?

In de eindsprint van de campagne dienen zich naast de PVV drie of misschien wel vier andere partijen aan die ook meedingen om de grootste te worden. Veel kiezers weten nog niet wat ze gaan stemmen. Nog volop ruimte dus om kiezers over te halen.

Lees hier hoe partijen de strijd proberen te winnen:

Welkom in een nieuw verkiezingsblog. Hier lees je al het nieuws over de campagne en de aanloop naar de Tweede Kamerverkiezingen komende woensdag. Het oude blog teruglezen kan hier.