De periode tussen de verkiezingen, de installatie van de nieuwe Tweede Kamer en de vorming van een nieuw kabinet is strak gepland en zit vol vaste momenten.

Tweede Kamer nu aan zet

Maar het is ook een periode waarin van alles door elkaar loopt. Want de ‘oude’ Tweede Kamer staat nog even aan het roer, terwijl de nieuw gekozen Kamerleden al volop aan de slag gaan met de kabinetsformatie.

“Sinds 2012 ligt het initiatief voor de vorming van een nieuw kabinet namelijk niet meer bij de koning, maar bij de Tweede Kamer zelf”, vertelt politiek verslaggever Marloes Lemsom.

Verkenner maakt rondje

Normaal gesproken komen de lijsttrekkers na de verkiezingen snel samen. “Dan wordt besproken hoe alle partijen de verkiezingsuitslag interpreteren.” Maar de huidige voorzitter van de Tweede Kamer Martin Bosma heeft na overleg met de fractievoorzitters besloten dinsdag om 16.00 uur pas samen te komen omdat nog altijd niet duidelijk is hoe groot het verschil tussen D66 en de PVV precies is.

Na dit overleg benoemt de Kamervoorzitter dan normaal een verkenner die met alle partijen gaat praten. De grootste partij heeft een belangrijke stem in wie de verkenner wordt. Dat is belangrijk, want dat geeft de richting aan in de verkennende fase van de formatie.

Meeste kans van slagen

Hij of zij onderzoekt welke coalities het meeste kans van slagen maken. Als partijen heel dicht bij elkaar liggen, is het zelfs denkbaar dat er twee verkenners aangewezen worden. “Voor deze gesprekken bestaan geen vaste regels”, zegt Lemsom. “De verkenner kijkt welke coalitie de meeste kans van slagen heeft.”

De verkiezingsuitslag is daarin natuurlijk belangrijk, maar bijvoorbeeld ook of partijen andere partijen uitsluiten. Op basis van alle gesprekken brengt de verkenner verslag uit aan de Tweede Kamer. En over dat verslag moet de nieuwe Kamer vervolgens een debat voeren.

Afscheid nemen

Over die nieuwe Tweede Kamer: volgende week vrijdag (7 november) wordt de definitieve verkiezingsuitslag bekend gemaakt door de Kiesraad. Dan weten we ook hoeveel voorkeurstemmen alle kandidaten hebben gekregen en wie er precies in de Kamer komen.

“Maar dan zijn we er nog niet”, zegt Lemsom. “Een speciale commissie controleert daarna nog of alle nieuwgekozen Kamerleden aan de regels voldoen. Hebben ze de juiste leeftijd? Zijn ze Nederlander? Hebben ze functies die niet botsen met het Kamerlidmaatschap?”

Beëdiging Kamerleden

Vaak is die controle een formaliteit, vertelt de politiek commentator. “Dat wordt op dinsdag 11 november duidelijk. Op die dag wordt er ook afscheid genomen van de oude Tweede Kamer.”

Een dag later, 2 weken na de verkiezingen, worden de nieuwe Kamerleden beëdigd. Er wordt tijdelijk een voorzitter aangesteld totdat de Kamer een nieuwe vaste voorzitter heeft gekozen. Dat gebeurt meestal binnen een week.

Informeren en formeren

Met het aantreden van de nieuwe Kamer begint de formatie van een nieuw kabinet pas echt, legt Lemsom uit. “Er wordt binnen een week gedebatteerd over de verkiezingsuitslag en het verslag van de verkenner.”

“Als alles meezit, wordt hierna direct een informateur aangewezen door de Tweede Kamer.” Deze informateur krijgt een specifieke opdracht mee en zoekt uit welke partijen een coalitie kunnen vormen en probeert hen het eens te laten worden over een regeerakkoord.

Snel een nieuw kabinet?

Als het regeerakkoord – of een variant daarop – rond is, draagt de informateur het stokje over aan de formateur. Dat is vrijwel altijd de beoogde minister-president. De formateur stelt de ministers en staatssecretarissen aan, waarna het nieuwe kabinet beëdigd kan worden.

“Wanneer dat zal zijn is nu nog niet te zeggen”, vertelt Lemsom. “Al voor de verkiezingen spraken veel partijleiders de wens uit snel een nieuw kabinet te vormen, het liefst voor kerst.” Of dat gaat lukken? Daarvoor moeten ze er binnen 2 maanden uit zijn, en dat lukte na de afgelopen drie verkiezingen niet.

Na de vorige verkiezingen maakten we onderstaande uitlegvideo over de nieuwe regels in de kabinetsformatie