ANPFoto ter illustratie

NOS Nieuws•vandaag, 16:29

Deze verkiezingen is het aantal blanco stemmen ten opzichte van de verkiezingen van 2023 verdubbeld naar 40.000. Die stemmen vertegenwoordigen ongeveer een halve Kamerzetel. Maar die opvallende stijging valt lastig te verklaren.

Het aantal blanco stemmen bleef lange tijd ongeveer op hetzelfde niveau. Sinds 2010 worden ze apart geteld. Het gaat om kiezers die wel naar het stembureau gaan, maar het stembiljet blanco in de stembus doen. De stemmen hebben geen invloed op de uitslag, dus in die zin verschillen ze niet van biljetten van niet-stemmers, maar ze hebben wel invloed op het opkomstpercentage.

Kleine groep

Bijzonder hoogleraar electorale politiek Henk van der Kolk relativeert de verdubbeling. “Het gaat om een heel kleine groep en blanco stemmen hebben bijna nooit invloed gehad op de uitslag.” De verdubbeling kan hij niet verklaren. “We weten het gewoon niet. Het is onmogelijk om onderzoek te doen binnen deze groep, omdat die zo klein is, dus we kunnen alleen maar speculeren over de toename.”

NOSOverzicht van het aantal blanco stemmen bij de Tweede Kamerverkiezingen

Er zijn meerdere redenen denkbaar waarom kiezers blanco stemmen. Het kan bijvoorbeeld zo zijn dat iemand zich bij geen van de 27 partijen thuis voelt. Ook kan het dat het te ingewikkeld wordt gevonden om een keuze te maken. Of de stemmer wijst het hele politieke systeem af en wil daar geen verantwoordelijkheid voor nemen.

Zoals de 67-jarige taxichauffeur Johannes de Vries. Hij heeft zijn hele leven gestemd, maar heeft geen vertrouwen meer in de politiek. “Het grote geld regeert in Nederland, er is geen democratie meer”, vindt hij. Uit een soort plichtsbesef gaat hij toch naar het stembureau, om daar zijn blanco stem uit te brengen.

Nieuw stembiljet

Van der Kolk deed onderzoek naar ongeldige en blanco stemmen in relatie tot een nieuw stembiljet. Het lijkt hem daarom ook goed om te onderzoeken of de proef met het nieuwe kleine stembiljet dit jaar in vijf gemeenten invloed heeft gehad op de toename. De kiezer moet op dit nieuwe biljet twee vakjes rood maken in plaats van één. Eén voor de partij en één voor de kandidaat.

“De onwennigheid kan verwarrend zijn voor kiezers en misschien worden daardoor meer fouten gemaakt. Kiezers kunnen zich ook gewoon vergissen”, zegt Van der Kolk.

Delfzijl

De enige keer dat blanco stemmen wel duidelijk invloed hadden op de uitslag, was bij de gemeenteraadsverkiezingen van 2006 in Delfzijl. Door een bestuurlijke crisis werd over en weer opgeroepen een blanco stem uit te brengen en dat gebeurde massaal.

Maar liefst 20 procent van de stemmen was blanco of ongeldig. “Het directe gevolg was dat de partij die de meeste schuld had uiteindelijk weer won, omdat blanco stemmen niet meetellen.”