De Catalaanse Maria Branyas Morera is in augustus vorig jaar overleden op de leeftijd van 117 jaar en 168 dagen. Ze was anderhalf jaar lang de oudste bekende persoon op aarde. Maar wat vooral opvalt: Branyas verkeerde in goede gezondheid, zelfs nadat ze de 110 gepasseerd was. En wetenschappers begrijpen nu waarom.

Wetenchappers willen Branyas al langer onder de loep nemen. Ondanks haar hoge leeftijd leidde deze vrouw namelijk een zeer gezond leven. Ze kreeg bijvoorbeeld nooit kanker en nog opvallender, geen dementie, zelfs al droeg ze genetisch gezien risico’s voor beide ziektes. Ze speelde piano tot ze 108 was en herstelde op 116-jarige leeftijd zelfs van COVID-19. Onderzoekers van het Spaanse onderzoeksinstituut Josep Carreras onderzochten om te weten te komen hoe dat kan haar hele lichaam, van haar genen en darmbacteriën tot hoe haar stofwisseling werkte. De resultaten van hun onderzoek werden gepubliceerd in het vakblad Cell Reports Medicine.

Wat blijkt is dat haar extreem hoge leeftijd niet gepaard ging met de aftakeling die je zou verwachten van een oudere persoon. Toch waren er wel tekenen van veroudering zichtbaar, zoals extreem korte telomeren. Dat zijn de beschermende kapjes aan het einde van de chromosomen die normaal gezien slijten naarmate we ouder worden. Ook had ze veranderingen in haar bloed die vaak voorafgaan aan kanker. Maar deze signalen mondden nooit uit in echte ziekten en dat is speciaal. Branyas overleed uiteindelijk in haar slaap aan ‘natuurlijke oorzaken’.

Hoe kan dat?

Een van de mogelijke verklaringen zit in haar DNA. Cellen krijgen door hun leven heen chemische markeringen op hun genetisch materiaal. Deze markeringen werken als een soort biologische klok. Deze zogenaamde epigenetische leeftijd komt bij de meeste mensen overeen met hun echte leeftijd. Maar bij Branyas niet: zes verschillende meetmethodes toonden aan dat haar cellen zich gedroegen alsof ze van iemand van rond de 80 kwamen. Dat is een verschil van bijna veertig jaar!

Haar genen speelden hier waarschijnlijk een sleutelrol in. Ze droeg namelijk zeldzame varianten van genen die bescherming bieden tegen hart- en vaatziekten, dementie en andere ouderdomsproblemen. Zeven van deze varianten waren zo uniek dat ze nog nooit eerder waren gezien in Europeanen! Deze genen, die ze toevallig had, leken samen te werken als een schild tegen de schadelijke kanten van ouder worden. Bijzonder was ook dat haar mitochondriën (de energiecentrales in cellen) beter werkten dan bij veel jongere mensen. Dit kan volgens de wetenschappers verklaren waarom ze mentaal scherp bleef en geen ernstige chronische aandoeningen ontwikkelde.

Ook haar darmen waren verrassend

Ook haar darmbacteriën waren uitzonderlijk. In haar darmen zaten hoge niveaus van Bifidobacterium, een gunstige bacterie die met de leeftijd afneemt en vaak bijna verdwijnt bij zeer oude mensen. Bij haar leek het wederom alsof ze de darmflora had van iemand die veel jonger was. Deze bacterie is belangrijk: ze produceert stoffen die ontstekingen remmen en zoals iedereen boven de 50 weet, is dat een godsgeschenk. Een mogelijke verklaring: Branyas at dagelijks drie yoghurts met probiotica. Een oorzakelijk verband werd echter niet onderzocht, dus het kan ook toeval zijn.

Haar stofwisseling leek eveneens op die van een gezonde persoon van middelbare leeftijd. Ze had zeer lage waarden van het ‘slechte’ cholesterol en juist hoge van het ‘goede’. Haar vetverwerking was zelfs zo efficiënt dat de onderzoekers het een van de beste profielen noemden die ze ooit hadden gemeten. 

Ongelofelijk veel geluk

De wetenschappers zeggen dat dit maar één uniek geval is. Extreem lang leven hangt af van een mix van genen, maar ook een goede levensstijl (ze at een mediterraan dieet) en simpelweg puur geluk spelen een even belangrijke rol. Toch is de studie van groot belang: als we beter begrijpen hoe sommige mensen biologisch jong blijven op hoge leeftijd, kunnen we misschien manieren vinden om gezonder oud te worden.