ANPPvdA-leider Frans Timmermans na zijn aankondiging op te stappen als partijleider

1 + 1 = 3. Dat was de hoop toen de partijen GroenLinks en PvdA vier jaar geleden de krachten bundelden. Met Frans Timmermans aan het roer moest de nieuwe partij uitgroeien tot een sterk links blok dat kon opboksen tegen de rechterflank. Twee verkiezingen later is dat niet gelukt, met het vertrek van Timmermans als gevolg. Waarom lukt het links niet het tij te keren? En wat betekent dit verlies voor de fusiepartij?

Dat linkse partijen opnieuw de zwevende kiezer niet voor zich hebben kunnen winnen, wijten politicologen onder andere aan het dominante verkiezingsthema van de afgelopen jaren: migratie. Net als tijdens de vorige Tweede Kamerverkiezingen stond dit thema bovenaan de prioriteitenlijst voor kiezers. “Veel mensen zitten te wachten op een koerswijziging op dat migratiestandpunt en dat bieden linkse partijen over het algemeen niet”, zegt politiek onderzoeker Josse de Voogd.

Door die sterke focus op migratie hebben linkse partijen hun grip op het politieke debat verloren. “En dat frustreert ze enorm”, zegt Coen van de Ven, parlementair journalist bij de Groene Amsterdammer en schrijver van het boek Een links verhaal. Want hoewel het merendeel van de kiezers op sociaal-economisch gebied meer naar links neigt, wordt Nederland op culturele thema’s, zoals migratie, juist conservatiever. “Links had gehoopt mensen terug te kunnen halen naar de cultureel progressieve kant, maar dat is niet gelukt.”

GroenLinks-PvdA gaat volgens de prognose van 25 naar 20 zetels. Met de andere twee traditioneel linkse partijen, Partij voor de Dieren en de SP, komt het linkerblok uit op 26 zetels, een historisch laag aantal.

NieuwsuurD66 links?

Onder politicologen is discussie of D66 bij links hoort of niet. Die partij wordt gezien als een ‘brugpartij’, met zowel linkse als rechtse standpunten. D66 wordt daarom doorgaans niet meegerekend bij de klassiek linkse partijen, maar wel als het gaat over links-progressieve partijen. “Als je D66 meetelt op de progressieve linkerkant, is er netto wel zetelwinst”, zegt politiek onderzoeker Josse de Voogd.

Het lukt de linkse partijen dus nauwelijks om het debat te sturen naar voor hen aantrekkelijke thema’s, zoals de gezondheidszorg of het verhogen van het minimumloon. Maar ook op het thema wonen, traditioneel een links thema, delven ze het onderspit, ziet onderzoeker De Voogd. “Door schaarste is migratie ook hier op de voorgrond komen te staan.”

Journalist Van de Ven voegt toe: “Een onderwerp als wonen, waar links het graag over wil hebben, wordt op deze manier versmald tot een migratiedebat en dan zit links weer in het defensief.”

Impopulariteit van links

Een andere verklaring voor het verlies op links heeft simpelweg te maken met het imago. “Links is gewoon extreem impopulair”, zegt Van de Ven. Al jaren worstelen linkse partijen met het verwijt te elitair, kosmopolitisch en moralistisch te zijn. Met name bij GroenLinks-PvdA doet dat pijn, zegt Van de Ven. “Een nadrukkelijk doel van deze fusie was dat de partij zich zou ontpoppen tot een brede volkspartij die de verbinding legt tussen arm en rijk, hoog- en laagopgeleid en stad en platteland.”

Maar ook na deze verkiezingen blijkt dat de partij er niet in is geslaagd om kiezers buiten de traditionele achterban te enthousiasmeren, zegt politicoloog Mathijs Rooduijn. “Sterker nog: hun achterban lijkt steeds homogener te worden en lijkt meer op de traditionele GroenLinks-kiezer: ze zijn hoogopgeleid, positiever over migratie en wonen vaak in steden.”

Gedurende de verkiezingscampagne werd duidelijk dat D66-leider Rob Jetten zich juist zo ver mogelijk van dat linkse beeld wilde distantiëren. Het gebruik van de Nederlandse vlag moest zijn campagne een uitgesproken nationaal en anti-kosmopolitisch karakter geven. En zijn kritiek op Extinction Rebellion, op regenboogzebrapaden en zijn – volgens sommigen seksistische – grap over prinses Amalia onderstreepten zijn afkeer van “links moralisme”. Van de Ven: “Voor links is het extra dramatisch dat de grote winnaar populair is geworden door zich van links te verwijderen.”

Fusie mislukt?

Tot slot: betekent dit dat de fusie GL-PvdA is mislukt? Niet direct, zegt Van de Ven. “De verkiezingen kwamen op een moment dat de fusie nog niet was voltooid. Volgend jaar juni staat pas het oprichtingscongres gepland. Dan wordt de nieuwe naam gelanceerd en is de nieuwe visie afgerond. Als je zelf niet helemaal weet wie je bent, is dat heel moeilijk te communiceren naar de buitenwereld.”

Bovendien zijn partijfusies zelden direct succesvol: in het verleden gold dat ook voor het CDA, de ChristenUnie en GroenLinks. Van de Ven: “Ook zij boekten kort na de fusie niet direct het succes waar ze op hadden gerekend, maar voor allemaal geldt dat het belangrijke partijen zijn geworden.”