Mag de politie ingrijpen als een demonstrant gezichtsbedekking draagt? Jullie vragen beantwoord

Jullie vragen over de regels voor gezichtsbedekking bij demonstraties legden we voor aan twee deskundigen: hoogleraar algemene rechtswetenschappen aan de Rijksuniversiteit Groningen Jan Brouwer en hoogleraar staats- en bestuursrecht aan de Universiteit Leiden Wim Voermans.

1. Hoe zit het wettelijk met gezichtsbedekking tijdens demonstraties?

Burgemeesters kunnen van tevoren bepalen dat tijdens een demonstratie geen gezichtsbedekkende kleding mag worden gedragen. Volgens hoogleraar Brouwer doen de bestuurders dat als ze bang zijn dat er onrust kan ontstaan. “Ze willen kunnen zien wie wat doet”, legt hij uit.

Brouwer zegt dat burgemeesters op basis van de wetsgeschiedenis mogen optreden tegen gezichtsbedekking bij demonstraties. “In de wet zelf staat dat niet letterlijk, maar sinds 1987 is het op sommige momenten wel toegestaan.”

Volgens hoogleraar Voermans hebben sommige gemeenten dit inmiddels standaard geregeld. “In Den Haag en Amsterdam geldt bijvoorbeeld altijd een verbod op gezichtsbedekking bij demonstraties. Wie daar een demonstratie wil organiseren, krijgt automatisch die regel als voorwaarde.”

2. Waar ligt de grens tussen beschermen van openbare orde en beperken van demonstratierecht?

Brouwer legt uit dat die grens ligt bij wanordelijkheid. “Dat gaat net een stap verder dan een verstoring van de openbare orde”, legt hij uit. “Als een burgemeester verwacht dat demonstranten met gezichtsbedekking mogelijk onrust of schade zullen veroorzaken, mag hij als voorwaarde stellen dat gezichtsbedekking tijdens de demonstratie verboden wordt zodat de bijeenkomst door mag gaan.”

Volgens Voermans is het belangrijk dat demonstranten zich aan de wet- en regelgeving houden. “Ook bij het uitoefenen van het demonstratierecht moet je je aan de wet houden”, zegt hij. “Dat recht mag niet worden misbruikt om de openbare orde in het gedrang te brengen.”

Bron: EenVandaag/Eigen fotoWim Voermans en Jan Brouwer3. Waarom lijkt de handhaving zo verschillend?

Volgens Brouwer is de handhaving bij demonstraties vaak een uitdaging. “De ene keer heeft een burgemeester meer politie tot zijn beschikking dan de andere keer”, legt hij uit. Daardoor hebben demonstranten soms de overhand bij demonstraties.

Voermans voegt daaraan toe dat er niet altijd direct wordt ingegrepen tijdens demonstraties, omdat de politie eerst de openbare orde moet herstellen. “Het gaat vaak om honderden mensen die onder controle moeten worden gebracht”, legt hij uit. “Pas daarna kan worden gekeken of deelnemers die wetten hebben overtreden moeten worden aangehouden. Daar is een enorme politiecapaciteit voor nodig”, benadrukt hij.

Maar als er bij een demonstratie een verbod op gezichtsbedekking geldt, mag de politie direct ingrijpen zodra ze iemand met bijvoorbeeld een mondkapje of bivakmuts op zien, legt Brouwer uit. “Zo’n demonstrant pleegt dan een strafbaar feit, en de politie kan overgaan tot verbaliseren.” Verbaliseren kan bijvoorbeeld betekenen dat de politieagent een boete uitdeelt aan de demonstrant.

In de praktijk blijkt dat echter lastig. “Als er bij een demonstratie duizend mensen met gezichtsbedekking lopen, weet de politie vaak niet waar ze moet beginnen”, zegt Brouwer.

4. Waarom lopen ze ineens allemaal bedekt tijdens demonstraties?

Volgens Brouwer dragen demonstranten gezichtsbedekking om niet herkend te worden. “De politie legt vaak beelden vast van demonstraties”, legt hij uit. “Sommige demonstranten willen niet herkenbaar in beeld komen.” Maar het dragen van de bedekking kan ook worden gebruikt als reactie tegen de politie. “Het is een soort wapenwedloop geworden. De politie filmt veel tijdens demonstraties, dus de demonstranten gebruiken gezichtsbedekking.”

Voermans zegt dat gezichtsbedekking voorkomt bij allerlei demonstraties. “Er zijn ook vreedzame demonstraties waar eigenlijk niets gebeurt, maar waar mensen gewoon niet herkend willen worden”, zegt hij. “Stel dat je een brave ambtenaar bent die wil meelopen maar niet herkenbaar in beeld wil komen, dan kan gezichtsbedekking een optie zijn.”

5. Komt het regelmatig voor dat een demonstrant voor de eigen veiligheid wel gezichtsbedekking moet dragen?

Volgens Brouwer komt het wel eens voor dat demonstranten gezichtsbedekking dragen uit veiligheidsoverwegingen, maar het is moeilijk in te schatten wanneer dat echt nodig is. Hij geeft een voorbeeld: “Stel dat je een Chinese uitwisselingsstudent bent die wil demonstreren tegen bezuinigingen. Dan wil je misschien onherkenbaar blijven, omdat je anders het risico loopt de volgende dag het land te moeten verlaten.”

Brouwer vertelt dat het voorkomt dat de politie deelnemers na een demonstratie thuis opzoekt. “Je wordt op camera vastgelegd en je gegevens worden achterhaald door de politie. Ik kan begrijpen dat mensen daar geen zin in hebben en daarom gezichtsbedekking dragen.”

Toch gebeurt het volgens de hoogleraar ook dat demonstranten hun gezicht bedekken om niet herkend te worden bij het plegen van strafbare feiten. “Dat hebben we in Amsterdam gezien op de universiteit. Daar droegen de meesten een masker om vernielingen aan te richten, die konden we niet herkennen.”

6. Klopt het dat een boerka niet mag, maar andere gezichtsbedekking bij demonstraties wel?

In Nederland mag een boerka op straat gedragen worden. Alleen op bepaalde openbare plekken geldt een verbod, zoals in het openbaar vervoer, op scholen en in overheidsgebouwen. “Op grond van de Wet gedeeltelijk verbod gezichtsbedekkende kleding mag je op die locaties geen gezichtsbedekkende kleding dragen”, legt hoogleraar Jan Brouwer uit. Het gaat daarbij niet alleen om boerka’s, maar ook om bivakmutsen of andere kleding die iemands gezicht onherkenbaar maakt.

Bij demonstraties geldt: als een burgemeester van tevoren een verbod op gezichtsbedekking oplegt, mag niemand zijn of haar gezicht bedekken. Dus niet met een boerka, maar ook niet met bijvoorbeeld een sjaal of masker. Brouwer benadrukt dat dit apart opgelegde regels zijn, die losstaan van de Wet gedeeltelijk verbod op gezichtsbedekkende kleding.

Dus als er bij een demonstratie geen verbod op gezichtsbedekkende kleding wordt opgelegd, mag je demonstreren in een boerka, maar dus ook met een sjaal voor je gezicht.

7. Waar ligt de grens bij gezichtsbedekking als mondkapjes tijdens corona wél waren toegestaan?

Volgens Brouwer ligt de grens bij demonstraties vaak bij de herkenbaarheid van de deelnemers. “Een burgemeester wil dat demonstranten niet anoniem door het leven kunnen gaan”, zegt hij.

De hoogleraar zegt dat bij een mondkapje herkenning meestal nog mogelijk is, maar dat het een lastig onderscheid blijft. “Stel dat er weer een coronasituatie is, dan kan een demonstrant zeggen dat hij een mondkapje draagt om het virus niet te verspreiden, terwijl hij het eigenlijk draagt om anoniem te blijven.”

Volgens Voermans is de huidige situatie niet te vergelijken met de coronaperiode. “Een mondkapje dragen was toen een medische noodsituatie”, legt hij uit. “In normale omstandigheden, als er een verbod op gezichtsbedekking geldt tijdens een demonstratie, zou het dragen van een mondkapje ook onder dat verbod vallen.”

Hij benadrukt dat het belangrijk is dat demonstranten identificeerbaar en herkenbaar blijven. En als de demonstrant zegt dat hij ziek is en daarom het mondkapje op heeft? “Dan zal de politie waarschijnlijk zeggen: ‘Als je zo ziek bent, blijf lekker thuis.'”