Vaak zijn het kleine groepjes, of zelfs eenlingen. Ze maken deel uit van vooruitgeschoven Russische eenheden die de Oekraïense steden aan de frontlinies op alle mogelijke manieren proberen te infiltreren. Maandenlang wisten de Oekraïense strijdkrachten de Russen stationair te houden, maar op steeds meer plekken langs de oostelijke , van Koepjansk in het noorden tot Pokrovsk in het zuiden, dringen Russen de kapotgeschoten stedelijke centra binnen.
Na Pokrovsk, het logistieke centrum dat al ruim een jaar wordt belaagd, werden deze week Russen gesignaleerd in de buitenwijken van Myrnohrad, enkele kilometers ten noordoosten van Pokrovsk.
Hoewel de Russische opmars traag verloopt, en de verliezen volgens Kyiv onverminderd groot blijven, brengt het langdurige offensief de Russen wel steeds een stukje dichter bij hun eerste doel: controle over de hele Donbas. Hoe slagen de Russen er telkens in de frontlijn verder op te schuiven naar het westen? Wat is het afgelopen jaar veranderd?
De strijd om Donetsk draait uiteindelijk om de ‘verdedigingsriem’ van vier industriesteden: Slovjansk, Kramatorsk, Droezjkivka en Kostjantynivka. Op de foto: een met een Russische glijbom gebombardeerd gebouw in Slovjansk.
Foto Ed JONES / AFP
Zoom in
1Glijbommen
Een van de belangrijkste factoren is de inzet van zware Russische vliegtuigbommen, die van grote afstand worden afgevuurd op Oekraïense frontposities en de steden die daar vlak achter liggen. Vorig jaar ging het om twee- tot driehonderd vliegtuigbommen per maand; half oktober van dit jaar waren dat er volgens de Oekraïense president Volodymyr Zelensky in één week maar liefst 1.370.
De Russen gebruiken zulke ‘glijbommen’ al enkele jaren in Oekraïne, maar door verschillende upgrades reiken deze projectielen steeds verder (tot tweehonderd kilometer), terwijl hun nauwkeurigheid toeneemt. Het laatste model zou zelfs voorzien zijn van een kleine raketmotor, waardoor hij volgens de Oekraïense luchtmacht trekjes krijgt van een kruisvluchtwapen.
Deze projectielen, KAB’s genoemd (een afkorting van het Russische Korrektiroejemaja Aviabomba), zijn in feite ouderwetse vliegtuigbommen uit het Sovjet-arsenaal die nu worden uitgerust met vleugels en een precisiegeleidingssysteem, zodat zij met gps of lasergeleiding op hun doel worden afgestuurd.
Tal van Oekraïense steden zijn de afgelopen jaren verwoest door onophoudelijke bombardementen met dit wapen, van Bachmoet tot Toretsk en van Avdiivka tot Vovtsjansk. Datzelfde lot trof de laatste maanden ook veel steden achter de frontlinies. Juist die centra zijn essentieel voor de logistieke operaties van de Oekraïense strijdkrachten, zoals de bevoorrading van de troepen.
De bommenwerpers blijven ver buiten het bereik van de Oekraïense luchtafweer, terwijl de bommen zelf nauwelijks te onderscheppen zijn. Door de grote explosieve lading – tot vijftienhonderd kilo bij de zwaarste bommen – is de verwoesting bij een inslag enorm.
Fidel (nom de guerre), commandant bij het Centrum voor Onbemande Luchtvaartuigen.
Foto Evgeniy Maloletka/AP
Zoom in
2Drone-overwicht
De Oekraïners staan sinds het begin van de grootschalige oorlog bekend om hun enorme innovatiekracht bij de ontwikkeling van onbemande systemen voor het slagveld; drones. De Oekraïense strijdkrachten richtten vorig jaar zelfs een aparte dronemacht op. De snelle uitbreiding van de droneproductie leidde in 2023 en 2024 tot een fors Oekraïens overwicht rond de frontlinies.
Maar de verhoudingen boven het slagveld zijn inmiddels volledig gekanteld. Bij Pokrovsk hebben de Russen op dit moment tien keer zoveel fpv-drones (first person view) in de lucht als de Oekraïners, zei woordvoerder Hryhory Sjapoval van het oostelijke Oekraïense operationele commando maandag, doelend op de kleine, op afstand bestuurde quadcopters.
Verkenningsdrones en kleine kamikazedrones zijn inmiddels allesbepalend op het slagveld; volgens schattingen zijn kamikazedrones met een kleine springlading verantwoordelijk voor zo’n zeventig procent van alle slachtoffers. Een ijzingwekkend filmpje dat recent werd verspreid via de sociale media toont de dystopische wereld van de frontlinie bij Pokrovsk, waar onder een lucht vol drones elke beweging fataal kan zijn.
Een Oekraïner werkt aan een drone in de provincie Charkiv.
Foto SERGEY KOZLOV/ EPA
Zoom in
Moskou maakte in korte tijd een enorme inhaalslag. Dronezwermen van honderden Shahed-aanvalsdrones in één nacht zijn inmiddels eerder regel dan uitzondering. De Russen vernieuwden de strijd op het slagveld door het inzetten van drones die via glasvezeldraad worden bestuurd, en daardoor niet meer met elektronische oorlogvoering onschadelijk kunnen worden gemaakt.
Inmiddels vliegen er boven de Donbas drones aan een draadje van twintig, dertig of zelfs veertig kilometer. Deze drones worden zo veel gebruikt dat afgelopen zomer in Oekraïne een vogelnest werd aangetroffen dat geheel gemaakt was van glasvezeldraad. Een echt antwoord op die drones bestaat nog niet, behalve het ophangen van eindeloos veel netten boven wegen en gevechtsposities.
Een van de belangrijkste redenen achter de Russische ‘successen’ is een omslag in het militaire productieproces. Het Kremlin stelde anderhalf jaar geleden econoom Andrej Beloöesov aan als minister van Defensie. Volgens de Amerikaanse politicoloog, zakenman en Ruslandkenner Ian Bremmer was het een van de belangrijkste zetten die Poetin de afgelopen jaren deed: „Beloöesov bracht de defensieproductie en de Russische industrie bij elkaar, hij stroomlijnde distributielijnen, betrok wetenschappers en creëerde Rubicon, een speciale drone-eenheid binnen de Russische krijgsmacht.”
Een Oekraïense artillerist met een houwitser, in de buurt van het stadje Dobropillja aan het oostelijke front.
Foto Anatolii Stepanov /REUTERS
Zoom in
3Manschappen
Oekraïne kampt met een gierend tekort aan infanterie. Rusland staat al vanaf het begin demografisch op voorsprong – de bevolking is 3,5 keer zo groot als die van Oekraïne. Aan het begin van de invasie werd dit gecompenseerd door de grote bereidheid van de Oekraïense mannen. Maar sinds 2024 kampt Oekraïne echt met een groeiend tekort aan infanteristen om de voorste linies te bemannen.
Maandelijks mobiliseert Oekraïne naar eigen zeggen zo’n 30.000 manschappen. Maar tot 15 tot 30 procent daarvan is fysiek niet geschikt voor gevechtsposities, blijkt uit verschillende schattingen. „Ik plaats van infanterie heb ik chauffeurs, artilleristen en koks”, stelde een bataljonscommandant tegen The Kyiv Independent.
Afgelopen zomer claimde een parlementariër uit Zelensky’s partij zelfs dat slechts 5 tot 6 procent van de op straat gemobiliseerde Oekraïeners geschikt is als soldaat. De straatmobilisatie, die in de volksmond giftig ‘bussificatie’ wordt genoemd, leidt volgens het parlementslid alleen maar „tot een groeiend leger deserteurs”. Sinds begin 2022 zijn er bijna 290.000 strafzaken geopend wegens desertie, waarvan ongeveer 200.000 in het afgelopen jaar.
Terwijl mobilisatie bij oproep verplicht is, blijft de president zoeken naar beleid met de meeste publieke steun. Het idee om mannen onder de 25 te mobiliseren is in Oekraïne bijvoorbeeld impopulair, terwijl in Rusland 18-jarigen al dienstplichtig zijn. Ook vrouwen mobiliseren wil Oekraïne niet.
De mobilisatie wordt verder ondermijnd door onophoudelijke desinformatie, maar is ook getekend door werkelijke ernstige incidenten. Oekraïne probeert het imago te herstellen door transparant te zijn over de regels, en alle wervingsambtenaren te voorzien van een bodycam. Maar bij een deel van de bevolking blijft het wantrouwen.
Het resultaat is schrijnend: mannen die jaren vechten zonder enig uitzicht op aflossing. Echtgenoten en kinderen voeren hiertegen vrijwel dagelijks kleinschalig, maar vasthoudend protest.
4Terrein
Zoom in
In de eerste jaren richtte Rusland zich op het veroveren van steden. De Oekraïners bleken uiterst bedreven in de verdediging daarvan. Met het beleg van onder meer Bachmoet en de mislukte offensieven tegen Kyiv en Charkiv raakte Rusland telkens verstrikt in een strijd. Na de val van industriestad Avdiivka, vorig najaar, heeft Moskou met succes de strategie aangepast en veroverde het hele lappen landbouwgrond en natuurgebieden in de oostelijke mijnregio.
Rusland lijkt deze tactiek nu te willen uitbuiten door via de steppen door te breken, logistiek af te snijden en de steden te omsingelen. Dit lijkt langzaamaan succes te hebben bij Pokrovsk. Daarmee zou de aanzet van een volgende etappe gezet kunnen zijn: het omsingelen van de ruggengraat van de Oekraïense verdediging van de Donbas.
Waarom dit niet alles zegt
Hoewel de problemen voor het Oekraïense leger evident zijn, betekent dit niet dat het gevecht om het oosten beslecht is. Het beleg van Pokrovsk duurt al ruim een jaar en hoewel het ernaar uitziet dat Oekraïne de stad uiteindelijk moet opgeven, is het nog niet zo ver. Een Russische militaire blogger schreef afgelopen week: „Zelfs als er ergens een lokale omsingeling ontstaat, toont de ervaring dat [Oekraïne] het gevecht lange tijd volhoudt in afgesneden staat – volledig bevoorraad met drones.”
Rusland vecht zich nog altijd traag en met gigantische verliezen vooruit. In de zomer schokte Rusland met een plotselinge doorbraak tot 25 kilometer met groepjes infanteristen ten oosten van de stad Dobropillja. De soldaten gebruikten het terrein om Oekraïense posities te passeren en steeds verder door te dringen in Oekraïens gebied.
Maar die sabotagetroepen kregen het gebied niet onder controle. Oekraïense elitetroepen wisten de aanval af te slaan en tientallen vierkante kilometer terug te dringen. De Russische groepjes maakten bij
Anti-drone-netten worden geïnstalleerd boven een weg in de buurt van het stadje Dobropillja.
Foto REUTERS
Zoom in
„Ruslands theorie van de overwinning gaat ervan uit dat de Oekraïners door hun manschappen heen raken, wat tot de ineenstorting van hun leger zal leiden”, . Maar het steunt daarbij op verkeerde rapportages uit het veld. Russische commandanten dikken hun prestaties vaak aan. Russische militaire bloggers wezen er deze maand op dat op kaarten die het ministerie van Defensie deelde, de frontlinie kilometers van hun werkelijke positie afweek.
Daarbij: de reden dat we van de Oekraïense situatie weten, is omdat militairen in dat land openlijk kunnen klagen en journalisten hun verhaal op kunnen schrijven. Dat is in Rusland veel lastiger. Maar ook onder de Russische strijdkrachten is het moreel tanende, blijkt uit verklaringen van krijgsgevangenen die via Oekraïne zijn verkregen.
En het Russische onafhankelijke medium Vjorstka documenteerde meer dan honderd gevallen van gewelddadige afrekeningen en moorden binnen eigen gelederen. Het uitschakelen van eigen militairen wordt ‘nulificatie’ genoemd. Mannen die in ongenade raken kunnen bijvoorbeeld in kuilen worden opgesloten en in elkaar geslagen,. De lijken worden volgens getuigenissen bij het front gedumpt.
Explosie in de zwaar beschadigde stad
foto Kostiantyn Liberov/Libkos/Getty Images
Zoom in
Geef cadeau
Deel
Mail de redactie
NIEUW: Geef dit artikel cadeau
Als NRC-abonnee kun je elke maand 10 artikelen cadeau geven aan iemand zonder NRC-abonnement. De ontvanger kan het artikel direct lezen, zonder betaalmuur.