RijksoverheidMinister Klever bezocht in Uganda onder meer Nakivale, een nederzetting waar bijna 200.000 vluchtelingen worden opgevangen
Nederland wil uitgeprocedeerde asielzoekers uitzetten naar Uganda. Demissionair VVD-minister David van Weel (Asiel en Migratie) probeert daar nu afspraken over te maken met zijn Ugandese collega in New York waar ze beiden zijn bij de Algemene Vergadering van de VN.
Mensenrechtenorganisatie Amnesty International noemt het “een ontzettend slecht plan”. Uganda heeft een matige reputatie als het gaat om mensenrechten. Maar mogelijk ziet het kabinet dat juist als voordeel. “Dit kan een middel zijn om terugkeer sneller te realiseren”, zegt Mark Klaassen, universitair docent Europees migratierecht.
‘Grote frustratie’
Het terugsturen van uitgeprocedeerde asielzoekers naar hun land van herkomst is voor veel Europese landen een hoofdpijndossier. Van alle migranten die asiel aanvragen maar niet krijgen, verlaat nu slechts 20 procent de Europese Unie.
“Daarover is grote frustratie”, zegt Hanne Beirens, voormalig directeur van het Migration Policy Institute Europe. “We hebben een heel systeem om te kunnen bepalen wie er mag blijven en wie niet, maar slagen er nauwelijks in om mensen terug te laten keren.”
Mark Klaassen, die als lid van de onafhankelijke Adviesraad Migratie het kabinet adviseert, legt uit waarom dat zo moeizaam gaat. “Om terugkeer te realiseren heb je de medewerking nodig van drie actoren: de vreemdeling zelf, de Nederlandse staat en het land waar je naar terugstuurt. De vreemdeling wil eigenlijk niet terug en vaak wil het land van herkomst de vreemdeling ook niet terugnemen.”
Of de kans dat je eventueel naar Uganda moet reizen asielzoekers zal tegenhouden, is maar de vraag.
Hanne Beirens
Meerdere Europese landen onderzoeken daarom de optie om asielzoekers naar derde landen uit te zetten. Vorig jaar bezocht toenmalig PVV-minister Reinette Klever (Ontwikkelingshulp) Uganda, dat de meeste vluchtelingen van heel Afrika opvangt: 1,7 miljoen. Klever sprak met haar Ugandese collega over een mogelijke ’terugkeerhub’: een centrum waar Nederland uitgeprocedeerde asielzoekers naartoe kan sturen. Van daaruit keren ze terug naar hun land van herkomst.
Zo’n terugkeerhub in een derde land kán effectief zijn, denkt Klaassen. “Het gevolg kan zijn dat Nederland makkelijker gedwongen kan uitzetten. Maar ook dat de bereidheid bij asielzoekers om zelfstandig terug te keren groter wordt, omdat ze weten dat ze anders het risico lopen op uitzetting naar een derde land.”
Dat Uganda het met mensenrechten niet zo nauw neemt, zeker als het aankomt op homorechten, kan bijdragen aan dat effect. Ook is de hoop dat het vooruitzicht van uitzetting naar Uganda, migranten afschrikt om überhaupt naar Nederland te komen, zegt Beirens. “Maar de vraag is of dat wel zo werkt. We weten welke gevaren asielzoekers vaak trotseren om naar hier te komen. Denk aan de Centraal-Mediterrane route, een van de meest dodelijke op deze planeet. Of de kans dat je eventueel naar Uganda moet reizen je zal tegenhouden, is maar de vraag.”
‘Kans op detentie’
Hoe dan ook is de mensenrechtenkwestie voor Amnesty meer dan genoeg reden om tegen de op handen zijnde overeenkomst met Uganda in het verweer te komen. Woordvoerder Marjon Rozema: “Als je deze deal sluit, is de kans heel groot dat mensen alsnog in detentie worden gezet. Ook de mensenrechtenreputatie van Uganda is reden om dit niet te doen.”
De Europese Unie werkt ondertussen aan een strengere, gezamenlijke asiel- en migratieaanpak. Volgend jaar moet de zogeheten terugkeerverordening ingaan. Nederland lijkt daar nu op vooruit te lopen. Klaassen: “We zitten pas in het begin van de Europese onderhandelingen. Het uitvoeren van een terugkeerhub is nu nog niet mogelijk. We weten nog niet eens wat de waarborgen zullen zijn waaraan voldaan moet worden.”
Politiek duider Nynke de Zoeten:
“De verwachting is dat deze deal met Uganda gaat lukken, maar de vraag is wat het precies voorstelt. Het gaat om een intentie om tot een proef te komen. Hoe die er precies uitziet, dat weten we niet. Waarom juist Uganda, het land met de strengste anti-lhbti-wetten ter wereld? En wat krijgt Uganda ervoor terug?
De timing is opvallend, vlak voor de verkiezingen. Je ziet de laatste dagen veel asielplannen vanuit het kabinet. Kabinetsleden willen uitstralen: ook zonder de PVV werken we nog steeds aan het strengste asielbeleid ooit.”