Op de eerste hulp zien artsen steeds vaker jonge mensen met ernstige longproblemen binnenkomen. De een heeft een klaplong, de ander een longontsteking, longbloeding of een nicotinevergiftiging. Sommigen hebben een astma-aanval die nauwelijks te bedwingen is. In de afgelopen twee jaar zijn 23 tieners opgenomen in het ziekenhuis, van wie enkelen zelfs op de intensive care belandden. Oorzaak: vapen.
Kinderlongartsen Sophie Cohen van het UMC Utrecht en Michiel Bannier van het Maastricht UMC+ hebben de kinderen zelf gezien of over ze gehoord van collega’s. Even geleden nog kwam er een jongen met een klaplong op de eerste hulp waar Cohen werkt. „Hij lag ruim een week in het ziekenhuis”, vertelt ze. „Hij is inmiddels thuis, maar het duurt nog even voordat de long weer volledig aan zijn de borstkas is gehecht.” Ze voegt eraan toe: „Ik hoop dat hij nu niet meer vapet, maar zeker weten doe ik het niet.”
Sinds de vape in 2021 aan een opmars begon, vooral door de komst van goedkope wegwerpvapes, zien Cohen en Bannier een nieuw type patiënt in hun spreekkamer: tieners met longklachten die ze voorheen zelden zagen. Vaak gaat het om jongeren met astmatische klachten die door vapen zijn ontstaan of verergerd. De ernstigste gevallen belanden in het ziekenhuis, maar daaronder bevindt zich, zegt Bannier, „een veel grotere groep jonge mensen met vage, aanhoudende klachten”. Denk aan benauwdheid, vermoeidheid, een kuchje, een hoest, misselijkheid, een slechte conditie, concentratieproblemen of mentale issues. En die komen niet bij een arts terecht.
Zoom in
Zoom in
Wegwerpvapes met een smaakje.
Foto’s Joost Rutten
Om een beter beeld te krijgen van de gevolgen van vapen, zijn de kinderlongartsen samen met het gezondheidsinstituut RIVM en het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) bezig een landelijk meldpunt op te zetten. Via dat meldpunt kunnen alle artsen vermoedelijke vape-gerelateerde gezondheidsproblemen melden. De artsen hopen zo een veel beter beeld te krijgen van hoeveel kinderen vapen, hoe oud ze zijn, welke klachten ze hebben maar ook welke vapes ze gebruiken en welke stoffen ze binnenkrijgen.
Het meldpunt moet er ook voor zorgen dat meldingen van artsen uit verschillende delen van het land op één plek samenkomen. Zo kunnen we patronen herkennen, zegt Cohen. In de Verenigde Staten werd in 2019 zo’n centraal meldpunt ingesteld toen er plotseling bijna drieduizend jonge mensen, afkomstig uit het hele land, ernstig ziek werden van vapen. . Onderzoekers zagen dat THC en vitamine E-acetaat, een olieachtige stof die wordt gebruikt als verdikkingsmiddel in de vapes, de klachten veroorzaakten. Artsen konden elkaar meteen informeren. „Met zo’n systeem kun je sneller ingrijpen als er iets misgaat”, zegt Bannier.
Bovendien levert het meldpunt harde data op, waar het RIVM en het ministerie van Volksgezondheid wellicht iets mee kunnen. Sinds 1 januari 2024 is er al een , maar veel jongeren weten er via de illegale handel toch aan te komen. Daarom is er volgens Cohen meer nodig: „We zouden veel liever striktere regels en betere handhaving zien.” Bannier: „En we hopen dat we met die data de overheid wakker kunnen schudden.” Vrijdag maakte het kabinet bekend de boetes op de illegale verkoop van vapes en sigaretten per 1 juli 2026 fors te verhogen.
Eén vape kan een enorme hoeveelheid nicotine bevatten, soms vergelijkbaar met twee tot wel twintig pakjes sigaretten
Jongeren met vape-gerelateerde klachten blijven nu nog onder de radar, zegt Bannier. „Een vermoeide tiener met een kuchje stuur je niet meteen naar de huisarts. Je denkt: het gaat wel over.” Ouders én jongeren leggen zelden de link met vapen, vertelt hij. Ook artsen en huisartsen niet. „We moeten hen er regelmatig op wijzen: heb je al aan vapen gedacht? En als je ernaar vraagt bij je patiënt, vraag dan niet of de tiener rookt, want dan zeggen ze ‘nee’. Maar vraag of diegene vapet.”
Overigens is het de vraag of je daar een eerlijk antwoord op krijgt, zegt Bannier. Vaak niet, weet hij uit ervaring. Hij en Cohen zien in hun spreekkamer vaak jongeren met astma. Vapen kan astma veroorzaken, daar is best veel bewijs voor, vertelt Cohen. En bij jonge mensen die al astma hebben, kan de ziekte door het vapen een ernstiger verloop krijgen. Hun herstel duurt langer. „We zien jongeren bij wie het vapen een aanval heeft uitgelokt, soms zelfs met een opname op de kinder-IC tot gevolg”, zegt Bannier.
Daarbij komt dat de standaardbehandeling vaak minder goed werkt bij tieners die vapen. De longen reageren minder op medicijnen, waardoor artsen hogere doseringen corticosteroïden moeten voorschrijven, zegt Cohen. „Dat heeft voor kinderen nare bijwerkingen. Het kan hun groei beïnvloeden, gedrag veranderen en op de langere termijn de botdichtheid aantasten.”
Zoom in
Zoom in
Foto’s Joost Rutten
Wat is slechter: roken of vapen
Mensen willen vaak weten wat slechter is, roken of vapen, vertelt Cohen. De kinderlongartsen leggen uit dat vapen en roken verschillende dingen zijn. Bij roken gaat het om verbrande tabak, bij vapen om verhitte vloeistof, en dat levert een compleet andere mix van schadelijke stoffen op, legt Bannier uit. De impact van vapen is er niet minder om, artsen zien jongeren die al na een paar maanden last krijgen van benauwdheid, ontstekingen en longproblemen.
De verhitting van de vloeistof gebeurt via een gloeidraad, waarbij metalen zoals lood en nikkel kunnen vrijkomen. Ook ontstaan vluchtige stoffen en ultrafijne deeltjes die diep in de longen doordringen. De damp bevat daarnaast chemische stoffen als formaldehyde (bekend als conserveringsmiddel), polyethyleenglycol (een bindingsmiddel), verdikkingsmiddel en geregeld diverse smaakstoffen. Vooral de zoete varianten zorgen ervoor dat jongeren dieper inhaleren, vertelt Bannier. „En door het lekkere smaakje vapen ze meer en sneller achter elkaar waardoor ze sneller verslaafd raken.”
De giftige stoffen zetten de afweercellen in de longen voortdurend aan het werk, leggen de kinderlongartsen uit. „Het afweersysteem staat als het ware steeds ‘aan’, waardoor het weefsel geïrriteerd raakt en beschadigt.” Het lichaam probeert dat te herstellen door extra slijm en vocht aan te maken, legt Cohen uit. Dat vocht kan zich ophopen in de luchtwegen en longblaasjes, waardoor ademhalen moeilijker wordt.
Daarbij bevatten veel vapes enorme hoeveelheden nicotine, soms vergelijkbaar met twee tot wel twintig pakjes sigaretten in één vape. Omdat je een vape overal en op elk moment kunt gebruiken, nemen jongeren vaak honderden, soms wel duizend, trekjes per dag. „Een sigaret moet je aansteken en doven, maar een vape pak je zó even tussendoor”, zegt Bannier. „Die constante handeling maakt het stoppen extra moeilijk: het is niet alleen de nicotine die verslavend is, maar ook het ritueel zelf.” Sommige jongeren hebben hun vape onder hun kussen liggen omdat ze ’s nachts wakker worden met zo’n sterk verlangen naar nicotine, dat ze gewoon een trekje moeten nemen, vertelt hij.
Volgens Cohen en Bannier is nicotine een van de meest verslavende stoffen die er bestaan, en jongeren zijn er extra gevoelig voor. „Het brein is tot je 25ste nog volop in ontwikkeling”, legt Bannier uit. „Nicotine grijpt direct in op het beloningssysteem in de hersenen. Jongeren voelen daardoor even ontspanning of focus, maar raken er razendsnel afhankelijk van.” Bovendien verstoort nicotine het aanleggen van nieuwe hersenverbindingen, een proces dat juist in de puberteit volop plaatsvindt. Daardoor kunnen aandacht, concentratie en stemming blijvend beïnvloed raken. Cohen: „We zien jongeren die zonder die vape niet meer helder kunnen nadenken of zich moeilijk kunnen concentreren op school. Hun brein leert dat het nicotine nodig heeft om te functioneren. En dat is het begin van een verslaving.”
Zoom in
Zoom in
Foto’s Joost Rutten
Isamae (bijna 15) uit Den Haag‘Mijn hoofd zei steeds: je moet vapen’
„’s Nachts werd ik vaak wakker, rond een uur of twee en dan moest ik een trekje nemen. Mijn vape lag naast mijn bed, na een paar hijsjes probeerde ik weer te slapen, maar dat lukte vaak niet. Overdag was ik moe. Soms had ik in een paar dagen een vape met vijftienduizend puffs op. Fietsen werd zwaar, na tien minuten was ik al buiten adem, en op school kon ik me slecht concentreren.
Op de middelbare school vapeten al mijn vrienden. Ik heb moeite met groepsdruk, ik zeg al gauw ja. Dus als iemand me een hijsje aanbood, nam ik er een. Mijn hoofd zei steeds: je moet vapen. Ook tijdens de les. Dan zei ik tegen de docent: ‘Mag ik even naar de wc?’ en dan liep ik langs klaslokalen van vrienden en gebaarde ik: kom je mee?
Een vriendin van mij had dealers gevonden via Snapchat. Je stuurt gewoon: ‘Verkoop je vapes? Welke smaken?’ Je kunt overal afspreken. Soms haalden we de vapes op in een andere buurt, soms kwamen de dealers naar onze buurt. We deelden ze met klasgenoten, iedereen had wel interesse.
De eerste keer dat ik vapete was in de boomhut achter mijn oude basisschool. Ik zat in groep 8 en was twaalf. Ik zag ouders op het schoolplein vapen en vond het stoer. De moeder van mijn vriendinnetje had er eentje in haar tas, die hebben we stiekem gepakt. We klommen over het hek naar de hut, zodat niemand ons zou zien. Bij het eerste hijsje moest ik hoesten, maar het was ook wel lekker. Uiteindelijk hebben we de vape in het riool gegooid, omdat we bang waren dat iemand erachter zou komen.
Op de middelbare school merkte ik: ik kan niet meer zonder. En ik wilde van dat gevoel af. Op school zag ik posters voor een cursus om te stoppen. Ik schreef me in. Ook sprak ik met een vriendin af dat we samen zouden stoppen. We probeerden elkaar te helpen: als een van ons een vape vast had, zei de ander: leg weg! Dat hielp even, maar na een paar weken begonnen we toch weer.
Nu ben ik vier maanden gestopt. Ik voel me lichter, mijn concentratie is veel beter en mijn cijfers ook. Misschien mag ik na de kerstvakantie zelfs naar de havo. Soms rook ik op een feestje nog een sigaret, maar vapen doe ik niet meer.”
Zoom in
Zoom in
© Joost Rutten
17-jarige studente uit Haarlem ‘Ik was dertien en vapete de hele dag door’
„Ik was elf toen ik voor het eerst een vape probeerde. Mijn nichtje had er eentje en vroeg: ‘Durf jij ook?’ Ik wilde stoer doen, dus nam een trekje. Het zag er cool uit, al die rook uit je mond. Ik had geen idee dat het schadelijk was.
Een jaar later, in de brugklas, kocht ik een vape van een jongen uit de klas. Hij verkocht ze voor zeven euro, een Elf Bar met zeshonderd . In het begin had ik keelpijn, maar dat ging na een paar dagen over. Na twee weken raakte ik de vape kwijt en dacht ik: laat maar, ik ben er klaar mee.
Maar dat veranderde toen ik naar een andere school ging. In die tijd werd vapen echt een trend. Iedereen deed het, en je kreeg het constant aangeboden. In de pauze stonden we buiten met vriendinnen te vapen. Ik was dertien en deed het de hele dag door.
Vrienden reden naar België om daar Crystal Bar wegwerpvapes met een smaakje te kopen. Die verkochten ze hier door. Mijn favoriete smaken: passionfruit, kers en cola. Die kostten zo’n 7 tot 10 euro, de grote vapes 15 tot 20. Sommige vrienden hadden van die enorme ‘disco’s’ van vijftienduizend pufjes. Er waren zelfs klasgenoten die ze van hun ouders kregen.
Mijn moeder zei: ‘Je kunt beter sigaretten roken dan vapen.’ Maar sigaretten zijn duur. Ze kocht een pakje voor me, ik mocht er drie per dag roken, maar dat vond ik niks, steeds naar buiten in de kou, en het stinkt. Vapen is gewoon charmanter dan roken.
Ik ben uiteindelijk gestopt omdat mijn conditie slecht werd. Ik sportte altijd fanatiek en rende iedereen eruit, maar dat lukte niet meer. Toen dacht ik: er moet iets veranderen. Niet lang daarna kreeg ik kinkhoest, en de dokter ontdekte dat ik astma heb, waarschijnlijk door het vapen. In die tijd voelde ik me ook depressief. Mijn moeder denkt dat dat door het vapen kwam, maar ik denk van niet.
Nu vape en rook ik alleen nog op feestjes, gewoon omdat het gezellig is.”
Cijfers Meer jongeren vapen
Uit verschillende onderzoeken blijkt dat steeds meer jongeren in Nederland vapen, dat ze dat vaker doen en er steeds jonger beginnen. Zo laat de Landelijke Jeugdmonitor 2024 zien dat het aantal vapende jongeren sterk is gestegen: in 2023 gebruikte 6 procent van de 12- tot 18-jarigen een e-sigaret, tegenover 1 procent in 2021 – een vervijfvoudiging in twee jaar tijd. De Jongerenmonitor Tabaks- en Nicotineproducten 2025 van het Trimbos-instituut toont aan dat steeds meer jongeren regelmatig vapen: 8,8 procent van de 12- tot 17-jarigen doet dat maandelijks en 2 procent dagelijks. En volgens de Scholierenmonitor beginnen ze op steeds jongere leeftijd: één op de vier scholieren van 12 tot 16 jaar heeft ooit een vape geprobeerd, van 9 procent bij 12-jarigen tot 36 procent bij 15- en 16-jarigen.
Zeker 15 miljoen jongeren tussen de 13 en 15 jaar oud vapen wereldwijd, zo liet de Wereldgezondheidsorganisatie onlangs weten. In totaal vapen meer dan 100 miljoen mensen.
Een vapende mbo-scholier scholier in Breda
Foto JOOST RUTTEN
Zoom in
Geef cadeau
Deel
Mail de redactie
NIEUW: Geef dit artikel cadeau
Als NRC-abonnee kun je elke maand 10 artikelen cadeau geven aan iemand zonder NRC-abonnement. De ontvanger kan het artikel direct lezen, zonder betaalmuur.