ANP

NOS Nieuws•vandaag, 07:00

  • Remco Andringa

    redacteur Politie en Justitie

  • Remco Andringa

    redacteur Politie en Justitie

Het aantal keer dat verdachten en het Openbaar Ministerie afspraken maken over de hoogte van een straf, neemt in snel tempo toe. In drie jaar tijd zijn zo’n 550 keer procesafspraken gemaakt.

Verdachten en het OM sluiten dan een overeenkomst: in ruil voor een lagere straf ziet de verdachte af van een uitgebreide rechtszaak. Dat scheelt veel tijd. De afspraken moeten altijd worden goedgekeurd door de rechter.

In 2021 werden voor het eerst procesafspraken gemaakt in Nederland. Eind 2022 kwam er toestemming van de hoogste rechter voor dit nieuwe middel. Sindsdien is het aantal deals enorm gegroeid, blijkt uit een analyse van gepubliceerde uitspraken door Omroep Brabant en de NOS.

Drugshandel

“Het is een vaste praktijk geworden in Nederland”, constateert strafrechtdeskundige Laura Peters van de Rijksuniversiteit Groningen. Zij doet onderzoek naar procesafspraken en telt een vergelijkbaar aantal zaken.

De afgelopen maanden maakte justitie bijvoorbeeld afspraken met een verdachte die drugstransporten organiseerde en met iemand die misdaadgeld naar Suriname sluisde. Ook met een zoon van Ridouan Taghi wordt op dit moment gewerkt aan een deal. Hij wordt verdacht van drugshandel en niet van geweld, zoals zijn vader.

Wat zijn procesafspraken?

Een procesafspraak is een overeenkomst tussen het OM en een verdachte. Ze spreken af wat bewezen kan worden en welke straf daarbij hoort. “Vaak staan daar toezeggingen aan elkaar tegenover”, zegt Peters. “De verdachte werkt mee aan het vlot afdoen van een strafzaak in ruil voor een mildere strafeis.”

Het OM mag maximaal een derde minder straf eisen. In ruil daarvoor voeren advocaten geen verweer, vragen ze niet om extra onderzoek en gaat de verdachte niet in hoger beroep.

De rechtbank moet akkoord geven voor de deal. Rechters kijken eerst of er genoeg bewijs ligt tegen de verdachte en daarna of het een eerlijke afspraak is.

Procesafspraken zijn ontstaan als noodgreep. De rechtbank in Limburg begon ermee in 2021 om een aantal oude zaken weg te werken. Tegelijkertijd wilde de rechtbank in Rotterdam de vaak lange processen rond georganiseerde criminaliteit sneller afhandelen.

“In het ideale geval is er geen behoefte aan procesafspraken, maar we zitten met capaciteitsgebrek”, zegt strafrechtexpert Peters. “Het alternatief is dat sommige zaken nooit afgedaan worden. Dan kun je beter met wat water bij de wijn iemand toch een straf laten ondergaan.”

We moeten niet afzakken tot achterkamertjesjustitie.

Laura Peters, strafrechtdeskundige

Dat vindt ook officier van justitie Ferry van Veghel, die bij het Openbaar Ministerie de voorstellen toetst. “De afweging is of je in vier zaken bewijs verzamelt zonder het onderste uit de kan te halen, of in één zaak waarbij je tot het gaatje gaat. Dan liever dat eerste.”

Drugszaken

Het OM maakt vooral afspraken met verdachten in drugs- en witwaszaken, waarin het bewijs komt uit onderschepte chatberichten. Van dit soort zaken zijn er honderden. Die kunnen nu een stuk sneller worden afgehandeld.

“We besparen daardoor best veel tijd, die we kunnen besteden aan andere typen zaken die weleens op de plank blijven liggen”, zegt Jacco Janssen, strafrechter in Rotterdam. Hij was de eerste rechter die een procesafspraak goedkeurde in een grote drugszaak.

Hoeveel tijdwinst er precies is, is moeilijk te meten. Volgens het OM zijn er zaken waar tien zittingsdagen voor stonden gepland die nu binnen een dag konden worden afgerond. Bovendien spreekt het OM van tevoren af hoeveel misdaadwinst er moet worden terugbetaald. Dat scheelt een lange procedure achteraf.

Ook voor verdachten zijn er voordelen, zegt Dennis Wolters, voorzitter van de Nederlandse Vereniging van Strafrechtadvocaten. “Je koopt het risico af op een hogere straf en krijgt zekerheid over hoelang het duurt voor je weer vrij bent.”

Bekentenis

Toch zijn er ook valkuilen, zegt de Groningse strafrechtdeskundige Peters. Zaken waarin een deal is gesloten, worden niet meer volledig behandeld op zitting. Dat gaat ten koste van de openbaarheid. “We moeten niet afzakken tot achterkamertjesjustitie”, waarschuwt Peters.

Ik denk dat iedereen wel aanvoelt waar de grenzen liggen.

Jacco Janssen, strafrechter

Het OM en de rechtspraak benadrukken dat procesafspraken altijd op een openbare zitting worden beoordeeld. Ook worden afspraken pas goedgekeurd als er stevig bewijs is. De verdachte hoeft niet te bekennen. Anders dan in de Verenigde Staten, waar verdachten een lagere straf kunnen krijgen in ruil voor een bekentenis om de zaak rond te krijgen.

“Dan is het een groot gevaar dat mensen iets bekennen dat ze helemaal niet hebben gedaan”, zegt rechter Janssen. “Om sneller van de zaak af te zijn, of omdat ze geen goede advocaat kunnen betalen. Dat risico is er bij ons niet.”

Grenzen

Procesafspraken blijken in Nederland bijna altijd te worden goedgekeurd door de rechter. Soms worden ze afgewezen omdat de rechtbank de voorgestelde straf te laag vindt.

“Het is wel belangrijk dat wettelijk wordt geregeld waaraan een procesafspraak moet voldoen”, vindt onderzoeker Peters. “En voor welke delicten we dit een geschikt middel vinden en voor welke niet.”

Wetgeving daarover is nog in de maak, maar de rechtspraak, het OM en de advocatuur zijn geen voorstander van strikte regels. Zij zeggen prima zelf een goede afweging te kunnen maken wanneer een deal acceptabel is en wanneer niet.

“Ik denk dat iedereen wel aanvoelt waar de grenzen liggen”, zegt rechter Janssen. “Ik kan me niet voorstellen dat je procesafspraken maakt in bijvoorbeeld een moordzaak of een grote zedenzaak, omdat daar slachtoffers bij zijn. Maar wij willen liever geen zaken bij voorbaat uitsluiten.”