Rex by ShutterstockEen Japanse gezant (r) bij de symbolische overhandiging van nieuwe waterzuiveringsapparatuur in Kyiv

NOS Nieuws•vandaag, 09:37•Aangepast vandaag, 11:10

  • Anoma van der Veere

    correspondent Japan

  • Anoma van der Veere

    correspondent Japan

“Ik ben Japan dankbaar voor de consequente steun en standvastige houding sinds het begin van de Russische invasie”, verklaarde de Oekraïense president Zelensky in een opmerkelijk X-bericht in het Japans, kort na zijn telefoongesprek met de kersverse premier Takaichi. “Ook onze dank voor het besluit om deze winter energieapparatuur te leveren.”

Japan is een van de trouwste partners van Oekraïne. Niet door wapens te leveren, maar door miljarden aan investeringen en hulpgoederen. Opvallend is hoe breed die steun leeft in een land waar de oorlog aanvankelijk als ver weg werd gezien. Maar in Tokio heerst de angst dat wie nu zwijgt bij agressie, de deur openzet voor conflicten dichter bij huis.

Toen Japan begin 2022 helmen, vesten en generatoren naar Oekraïne stuurde, gebeurde dat vrijwel geruisloos. Toch betekende het een duidelijke breuk met de voorzichtige lijn die het land sinds de Tweede Wereldoorlog in zijn buitenlandbeleid heeft gevolgd.

Paralellen met China

“Japan heeft net als Oekraïne geleden onder Russische invloed”, verklaart Yoichiro Sato, hoogleraar politieke wetenschappen aan de Ritsumeikan Universiteit. “Alleen had Japan de kans zich daartegen te verzetten, en versloeg het Rusland zelfs in 1905”, vervolgt hij. “De huidige Japanse beleidsmakers wantrouwden Rusland al, maar zijn er nu ook van overtuigd dat een Russische overwinning hun bondgenoot China zal aanmoedigen om Taiwan binnen te vallen.”

Hoewel Oekraïne ver weg ligt, zien ze in Tokio vooral parallellen met situatie rond China. “Om onszelf te beschermen, moeten we ook anderen helpen”, stelde oud-minister van Buitenlandse Zaken Taro Kono al vroeg na de Russische invasie. Chinese marineschepen en kustwachtvaartuigen bevaren bijna dagelijks de wateren rond de betwiste Senkaku-eilanden, door China opgeëist als de Diaoyu-eilanden.

Ondertussen heeft China de militaire samenwerking met Rusland opgevoerd. Gezamenlijke oefeningen in de Japanse Zee en het luchtruim daarboven zijn routine geworden. De recentste oefening was in augustus, pal langs de Japanse kust.

APDe Japanse oud-minister Iwaya koopt gebak in Kyiv. Het geld is bedoeld voor het Oekraïense leger (foto uit 2024)

Mede daarom wordt Rusland nauwelijks minder bedreigend gevonden dan China. Volgens een peiling van onderzoeksinstituut Roles ziet 98 procent van de Japanners beide landen als dreiging en bijna de helft noemt ze zelfs een “grote dreiging” voor de nationale veiligheid. Waar vorig jaar Rusland als het grootste gevaar werd genoemd, is dat nu China.

In een eerdere opiniepeiling vond ruim de helft van de Japanners een oorlog in Azië “waarschijnlijk” is. Een op de drie vreest dat Japan daarin onvermijdelijk wordt meegesleurd. De steun aan Oekraïne wordt daarom ook gezien als een boodschap aan zowel Moskou als Peking: grensoverschrijding blijft niet zonder gevolgen.

Veel draagvlak

Juist daarom is de steun aan Oekraïne in Japan vrijwel onomstreden. Terwijl westerse parlementen verdeeld zijn over wapens en financiering, blijft het draagvlak in Japan stabiel. Sinds 2022 is publieke steun in geen enkele peiling onder de 75 procent gezakt. Slechts een op de tien Japanners is tegen verdere hulp.

Oekraïne-verslaggever Wessel de Jong:

“Bij de Japanse ambassade in het centrum van Kyiv spreken Oekraïners hun bewondering uit voor de Japanse ambassadeur Matsuda. Hij bleef in de dagen voor het uitbreken van de oorlog op 24 februari 2022, terwijl de meeste buitenlandse diplomaten de Oekraïense hoofdstad verlieten. Ook de meeste Japanse diplomaten zochten veiliger oorden op. Maar de ambassadeur bleef op zijn post, als een ware kapitein.

Matsuda heeft verteld hoe hij in die februarinacht de hemel zag oplichten van de explosies. Hij bleef kalm en ging het opgestelde veiligheidsplan uitvoeren. Deze onverstoorbaarheid heeft hem geweldig populair gemaakt in Oekraïne. Het duurde maanden voordat andere ambassadeurs terugkeerden naar Kyiv.”

Intussen is de Japanse steun flink gegroeid. In de periode 2022-2023 gaf Japan zo’n zeven miljard euro steun. Vorig jaar kondigde Tokio een tienjarige wederopbouwdeal aan met Kyiv. Dit jaar werd een nieuw investeringsplan aangekondigd, met een waarde van bijna 150 miljoen euro.

Deze houding betaalt zich diplomatiek én economisch uit. Bondgenoten prijzen Japan geregeld als voortrekker van Oekraïense steun in Azië. Het land werkt mee aan de heropbouw van drinkwatervoorzieningen en spoorlijnen. In plaats van troepen stuurt Japan dus waterpompen, communicatiemiddelen en technische ondersteuning. Het zijn niet alleen liefdadigheidsprojecten, maar ook investeringen in toekomstige handelsrelaties.

Japan heeft ook de deuren geopend voor Oekraïense studenten en professionals. Aan tientallen universiteiten en bedrijven verspreid over het land verdiepen zij zich in recht, techniek en economie om te kunnen helpen met de wederopbouw van hun land. Chirurgen volgen er opleidingen in plastische chirurgie, zodat ze thuis oorlogsslachtoffers weer kunnen helpen herstellen.

Toch zijn er grenzen. Japan levert geen wapens: de wet verbiedt de export van dodelijk militair materieel. Maar de druk om die regels te versoepelen groeit. “Japan heeft overschotten aan munitie die het nu niet mag exporteren”, legt Sato uit. “Met de nieuwe regeringscoalitie kan er ruimte komen voor aanpassing. Beter nu dan later.”