“Inspector Gadget, ken je die? Daar vergeleek ik mijn vader mee toen ik het wist”, lacht Klavertje Patijn (45). “En in mijn fantasie was ik Penny, het nichtje dat alles oploste.”
Omgeving scannen
We zitten in de kantine van Eye, het filmmuseum in Amsterdam-Noord. Nog voordat het gesprek begint, hebben Klavertje en Klemens (48) de omgeving gescand: waar zijn de mensen hier, wat voor types zijn dat, waar zijn de uitgangen? “Niet om te zoeken naar gevaar”, relativeert Klemens. “Maar wel uit een soort alertheid, we willen weten wat er om ons heen gebeurt.”
Het is een eigenschap die ze onbewust hebben meegekregen van hun vader, denken ze als ze nu terugkijken op hun jeugd. Want hoewel ze vooral mooie herinneringen hebben aan hun jeugd, was die duidelijk anders dan van andere kinderen.
“Onze vader werkte voor de BVD”, vertelt Klemens. De Binnenlandse Veiligheidsdienst, de voorloper van de huidige AIVD (Algemene Inlichtingen en Veiligheidsdienst), de overheidsdienst die zich bezighoudt met ‘onzichtbare dreigingen voor de nationale veiligheid’.
James Bond
“Het was tijdens de Koude Oorlog, dus hij verzamelde eerst informatie over het Oostblok, het ‘rode gevaar’ zoals dat toen werd genoemd. Daarna ging hij zich met het Midden-Oosten bezighouden.”
Als kind kregen Klavertje en Klemens, die nu als acteurs en theatermakers werken, er wel al wat van mee, hoewel ze dat dan makkelijk terzijde schoven. “‘Je vader is James Bond’, zeiden kinderen op het schoolplein weleens”, vertelt Klavertje.
“Ja, wat moet je daarmee als kind? Ik denk dat dat verhalen waren die de ronde deden omdat mijn vader altijd zei dat hij niets kon vertellen over zijn werk. Dan gaan mensen het invullen. Maar zover wij wisten, deed hij iets bij de politie.”
Met het gezin, vader mag vanwege zijn vroegere werk niet herkenbaar in beeld.
Dat veranderde toen Klemens naar de middelbare school ging. “Toen riep onze vader ons bij zich. ‘Ik werk bij de BVD’, vertelde hij. Met een uitleg van wat hij op dat moment aan het doen was.”
Saai verhaal
“‘Maar als mensen vragen wat ik doe, dan moet je maar zeggen dat ik bij het ministerie van Binnenlandse Zaken werk’, zei hij. ‘Op de administratieve afdeling.’ Ik weet nog dat ik zei: ‘Dat is heel saai!’ ‘Ja’, zei hij. ‘Dat is ook de bedoeling. Dan vragen ze niet door.'”
“Wij vonden het vooral heel cool dat hij geheim agent was. Spannend, ook wel.” Daarna lachend: “Ik dacht: ik ben ook best onopvallend, ik zou dit ook wel goed kunnen. Misschien moet ik later ook bij de AIVD gaan solliciteren.”
“Misschien heb ik dat voor hem ingevuld, maar ik denk dat ik zijn eenzaamheid wel heb gevoeld.”
“Later heb ik ook wel gedacht: mijn vader plaatste zich altijd buiten de groep”, vult Klavertje aan. “Om maar niet geconfronteerd te worden met vragen die hij niet kon beantwoorden.”
Need to know
“Misschien heb ik dat voor hem ingevuld, maar ik denk dat ik zijn eenzaamheid wel heb gevoeld. Hij had niemand tegenover zich bij wie hij helemaal eerlijk en zichzelf kon zijn. Zelfs mijn moeder, die natuurlijk wel veel wist, mocht niet alles weten. Ik miste zelf op momenten ook wel het emotionele contact met hem.”
“Bij de BVD, of nu de AIVD, was ‘need to know’ een belangrijke term”, zegt Klemens. “Zelfs team A mocht niet weten wat team B deed, en andersom. Dat was te gevaarlijk.”
Leven en dood
“Als je dan een rotdag hebt gehad, dan kun je dat dus ook niet met iemand bespreken. Terwijl het wel werk is dat over leven en dood gaat. Dat je daar niet de woorden aan kunt of mag geven, ik denk dat we dat wel voelden als hij stil was. Die eenzaamheid hoorden we ook van oud-collega’s van onze vader, die we spraken voor de research voor een theatervoorstelling die we over het leven als geheim agent maakten.”
“Als we het met onze vader over die eenzaamheid hebben, dan zegt hij dat hij zich nooit zo heeft gevoeld, dat hij de tofste baan van de wereld heeft gehad, ontzettend hield van het avontuur en het zo weer zou doen. En toch zal hij met niemand echt kunnen praten over wat hij heeft meegemaakt.”
Ook moest hun vader soms ineens weg. Hij kon dan weken wegblijven. Klavertje: “Dan ging hij weg met een bril op, of ineens zonder snor.”
‘Nieuwe’ auto’s
Klemens: “En dan kwam hij terug met een ‘nieuwe’ auto, in een andere kleur, van een ander merk. Maar wel altijd een onopvallende auto, nooit een Ferrari ofzo. Daar werd dan nooit geheimzinnig of stoer over gedaan, het was gewoon een auto. Omdat het zo vaak voorkwam, was het voor ons heel normaal en stelden wij ook geen vragen.”
Achteraf weten ze ook dat ze als kind soms werden ingezet als dekmantel, als hun vader een bepaalde klus had. “Ik moest een keertje met een vriendje en mijn vader voetballen op een pleintje in Zeeland, toen was ik een jaar of acht”, vertelt Klemens.
“Heel gek achteraf, ik heb niets met voetbal, nul balgevoel ook. Achteraf weet ik dat dat was omdat er rond dat pleintje informatie werd uitgewisseld en mijn vader dat in de gaten moest houden.”
“Mijn vader had vier aliassen, vier levens die hij had opgebouwd. En daarnaast zijn eigen leven, met ons en onze moeder.”
“Ik herinner me nog een keer, toen was ik ook acht denk ik, dat ik met mijn vader naar een vrouwelijke collega van hem ging”, vult Klavertje aan. “Ik mocht alle video’s huren die ik wilde, we aten chips, en mijn vader maakte daar foto’s van.”
Vier aliassen
“Het was heel gezellig, een leuke vrouw ook. Nu weet ik dat hij in één van zijn aliassen een relatie had met die vrouw, met een kind. Dat kind speelde ik zonder het te weten, zodat hij foto’s had die hij kon laten zien als daarnaar werd gevraagd.”
“Hij had vier aliassen, vier levens die hij had opgebouwd en van waaruit hij andere mensen benaderde”, zegt Klemens. “En daarnaast natuurlijk zijn eigen leven, met ons en onze moeder.”
Kerst met het hele gezin. (Vader onherkenbaar in beeld)
“Onze moeder, met wie hij inmiddels 54 jaar getrouwd is, speelde daarin wel een heel belangrijke rol”, zegt Klavertje. “Zij hield echt het gezin bij elkaar en nam dingen over als hij ineens weg moest, terwijl zij ook niet wist waar hij dan heen ging. Dan zei hij iets als – dit mag ik wel zeggen toch Klemens? – ‘Ik ga naar de moeder van de engelen’. Alsof hij zei dat hij naar kantoor ging.”
Klemens: “Zijn werk had natuurlijk ook invloed op mijn moeder. Hij was veel weg en had eigenlijk altijd dienst. Meerdere keren moest hij tijdens een vakantie weg omdat de plicht riep. En ook zij kende een deel van hem natuurlijk niet, dat is bij veel mensen zo, maar bij hem was het een groot onderdeel van zijn werk.”
Betrokken vader
“Mijn vader was er ook wel, soms juist op momenten waarop andere vaders er niet konden zijn, omdat hij op onregelmatige tijden werkte.” Klavertje: “Hij bracht ons dan bijvoorbeeld naar ballet- of muziekles. Dan was hij wel echt een betrokken vader.”
Klemens: “Ik herinner me dat het een keer sneeuwde. Hij had net achtervolgingstrainingen gehad voor zijn werk, zodat hij weg kon komen in gevaarlijke situaties. Hij trok aan de handrem, en draaide zo, hup, 180 graden. Wij zaten op de achterbank en gilden het uit van enthousiasme.”
“Onze vader was eigenlijk een onzichtbare acteur.”
Toch heeft het ook zijn sporen nagelaten op broer en zus. Dat bleek wel toen Klemens via internetdaten in contact kwam met een vrouw met Iraanse roots. “Onze vader had veel op Iran gezeten tijdens de laatste jaren van zijn carrière”, vertelt Klavertje. “Dus toen Klemens tegen mij zei dat hij een vriendin uit Iran had, was ik wel even wantrouwend. En dat was hij zelf ook, vertelde hij.”
“Uiteindelijk is het helemaal goedgekomen hoor”, lacht Klemens. “We zijn inmiddels getrouwd en hebben een dochter. Maar ja, dat was wel even ingewikkeld.” Ook Klavertje is getrouwd, zij heeft twee kinderen.
“Onze vader was eigenlijk een onzichtbare acteur”, concluderen ze. “En onze moeder was stylist en visagist. Dus zo gek is het niet dat wij allebei het theatervak zijn ingerold.”
Naar de AIVD
Dat de twee nu hun verhaal willen vertellen, terwijl dat altijd geheim heeft moeten blijven, komt doordat ze de theatervoorstelling Mijn geheime vader hebben gemaakt, die nu speelt.
“Een paar jaar geleden hebben we dat idee voorgelegd aan een woordvoerder van de AIVD”, vertelt Klavertje. “Waar de deuren van dat gebouw in Zoetermeer normaal hermetisch gesloten blijven, gingen ze nu ineens voor ons open. Ik was nog nooit op mijn vaders werk geweest.”
Klemens: “Toen we werden uitgenodigd voor een kop koffie, zijn we natuurlijk meteen gegaan. Er waren zelfs oud-collega’s van onze vader – die inmiddels met pensioen is – bij het gesprek.”
“Onze vader mag niet samen met ons op een foto te zien zijn, dat blijft te gevaarlijk.”
“Het was een ingewikkelde balans, zij stonden er wel achter dat we deze voorstelling maakten, omdat we het belang van hun werk ook echt wilden laten zien. De dienst is opgericht na de Tweede Wereldoorlog, vanuit het verzet, dus hij bestaat nu 80 jaar. En er bestaan natuurlijk veel spookverhalen en complottheorieën over die ze zelf niet kunnen ontkrachten. Maar ze vonden het ook spannend.”
AIVD’ers in de zaal
“Tijdens het proces kwam een oud-AIVD’er, Kees Jan Dellebeke, met een boek over zijn tijd bij de dienst, en de situatie in de wereld is natuurlijk ook wat dreigender geworden. Dus ze keken wel met een schuin oog mee wat wij zouden gaan vertellen.”
“Toen de speellijst van onze voorstelling nog in ontwikkeling was, wisten ze bij de AIVD zelfs al waar wij wanneer zouden spelen, terwijl wij dat zelf nog niet wisten, en hadden ze al kaartjes gekocht. Ze zitten nu soms ook in de zaal, zeker als we in Zoetermeer spelen.”
“We kijken dan weleens rond om te zien wie het zouden zijn”, lacht Klavertje. “Maar het is natuurlijk donker in zo’n zaal, dus we zien alleen de voorste rijen. En ze zullen zich niet kenbaar maken aan ons. Het blijft dus bij gissen.”
Ook hun vader en moeder hebben al een aantal keer in de zaal gezeten. “Onze vader vond het wel spannend”, vervolgt Klavertje. “Maar hij staat er wel achter. Hij vindt het ook wel fantastisch, zegt hij. Maar als er pers komt, dan kan hij er niet bij zijn. Hij mag niet samen met ons op een foto te zien zijn, dat blijft te gevaarlijk.”
Zondaginterview
Elke zondag publiceren we een interview in tekst en foto’s van iemand die iets bijzonders doet of heeft meegemaakt. Dat kan een ingrijpende gebeurtenis zijn waar diegene bewonderenswaardig mee omgaat. De zondaginterviews hebben gemeen dat het verhaal van grote invloed is op het leven van de geïnterviewde.
Ben of ken jij iemand die geschikt zou zijn voor een zondaginterview? Laat het ons weten via dit mailadres: zondaginterview@rtl.nl
Lees hier de eerdere zondaginterviews.