Mensen die een geruisloze bolide zonder uitstoot door de straten rijden, hebben meestal voor een elektrische auto gekozen omdat ze willen bijdragen aan de oplossing van het klimaatprobleem. Ook in Belém, waar deze maand de jaarlijkse klimaattop plaatsvindt, zullen elektrische bussen rondrijden. Maar de delving van nikkel, de grondstof die nodig is voor autobatterijen, leidt in Indonesië tot ontbossing, ernstige milieuvervuiling en structurele mensenrechtenschendingen, stelt Krista Shennum, hoofdonderzoeker van het Climate Rights International-rapport Does Anyone Care.
„Elektrisch vervoer is een belangrijke stap in het terugdringen van uitstoot van fossiele brandstoffen”, zegt zij. „Maar de manier waarop de nikkel nu wordt gewonnen, verergert juist de klimaatcrisis.” In 2024 exporteerde Indonesië nikkel ter waarde van zo’n 40 miljard dollar, de helft van alle nikkel in de wereld. De belangen zijn enorm. „Nikkel kán een deel van de oplossing zijn, maar dat is nu niet het geval, zegt de Amerikaanse milieu-expert tijdens een bezoek aan Jakarta.
Drie jaar lang bezocht Shennum, opgeleid aan de universiteit van Yale, samen met een team lokale onderzoekers nikkelmijngebieden op Sulawesi en de Molukken. „Nikkel ligt vlak onder de bodem. Er worden enorme oppervlaktes afgeschraapt. Deze delving leidt tot grootschalige ontbossing en juist bossen zijn belangrijk voor stikstofopslag.”
Ook leidt de nikkelindustrie tot verlies van biodiversiteit. Al eerder waarschuwden milieuorganisaties dat in de regio Morowali (Sulawesi) 5.000 hectare tropisch bos is gekapt waar zeldzame soorten leven.
Krista Shennum
Foto Privé
Zoom in
Op de Molukken ligt de grootste nikkelmijn ter wereld. Industriepark Weda Bay beslaat maar liefst 45.000 hectare. Ook hier wordt nikkel gedolven in open groeves. En net als op Sulawesi wordt de nikkel ter plekke gesmolten voor verdere verwerking.
„Alle Indonesische nikkelsmelterijen worden aangedreven door steenkoolcentrales”, vertelt Shennum. „Deze nikkelsteenkoolcentrales produceren energie van Thailand en de Filippijnen samen. Dat is gestoord. Het publiceren van uitstootrapportages is niet verplicht. We wéten dus niet eens hoeveel luchtvervuiling de nikkelindustrie veroorzaakt. ”
Als ze vis opensnijden is die zwart van binnen
Het CRI-rapport beschrijft een aaneenschakeling van grove mensenrechtenschendingen. Het team stelde vast dat op alle plekken ernstige vervuiling van lucht, water en bodem plaatsvindt. Gemeenschappen die generaties lang leefden van landbouw of visserij zijn hun inkomen kwijt. Veel mensen zijn ziek. „Ik sprak mensen in Morowali die om de zes maanden hun golfplaten dak moesten vervangen, omdat het was geërodeerd door de zure regen. In de nikkelmijngebieden durven bewoners oppervlaktewater niet meer aan te raken. „Het water is koffiebruin. Vis is verdwenen of ziet er raar uit.”
Mondkapjes uitdelen
Het onderzoeksteam bezocht vissersdorp Tani Indah, gelegen tussen een nikkelsmelterij en een steenkoolcentrale. „Als ze vis opensnijden is die zwart van binnen”, vertelt Shennum. „Overal waar we kwamen, hadden mensen ademhalingsproblemen of huiduitslag. ” Shennum confronteerde de mijnbouwbedrijven met de bevindingen. „We vroegen of ze rekening houden met omwonenden. In sommige gevallen delen ze mondkapjes uit, maar dat is natuurlijk geen oplossing.”
Er is ook weinig informatie over watervervuiling. „De bedrijven zijn verplicht om het grond- en oppervlaktewater rond de mijnen te testen, maar het is niet verplicht om de uitslagen openbaar te maken. Mensen moeten zelf inschatten hoe vervuild het water is. Kan ik erin zwemmen? Kunnen we ons ermee wassen? Is de vis giftig? Mensen beslissen of ze het water gebruiken op basis van de geur en de kleur.”
Lees ook
Op naar een batterij zonder kritieke grondstoffen
Soms wordt bij gedwongen verplaatsing een nieuwe woonplek aangeboden. „Op het Molukse eiland Obi werden bewoners verhuisd naar een dorp met de naam ‘EcoVillage’. Je zou een mooie groene omgeving verwachten, maar een moeder vertelde dat naast de school van haar kinderen open en bloot een berg steenkolen lag.”
Deze gemeenschappen betalen de prijs voor de mondiale energietransitie
Een euro per boom
„In de omgeving zijn ook zogenaamde afvalvijvers, waar de mijnbouwers hun afval, water vol toxische metalen, opslaan. Er is geen controle op lekkage.” Op andere plekken wordt woongebied door de industrie ingenomen zonder voldoende compensatie. „In Zuidoost-Sulawesi moesten bewoners land afstaan waarop ze cashewnoten kweekten. Ze kregen nog geen euro per boom. In eerste instantie waren ze blij met het geld, want voor hen was het een groot bedrag. Maar na een jaar was het geld op en nu hebben ze geen inkomen meer.”
Een nikkelmijn op Zuid-Sulawesi. Indonesië is wereldwijd een van de grootste exporteur van het metaal, dat cruciaal is voor de energietransitie.
Foto Mast Irham/EPA
Zoom in
Tegenspraak wordt bestraft. „In oktober werden elf mensen van de Molukse Maba Sangaji gemeenschap veroordeeld tot celstraffen van twee tot vijf maanden omdat ze protesteerden tegen de uitbreiding van een nikkelmijn op voorouderlijke grond.”
Volgens wetsartikel 162, aangenomen in 2020, is obstructie van mijnbouw verboden. Daaronder valt ook protest. „In de meeste mijnbouwgebieden wordt het leger ingezet om de industrie te beschermen. Ik sprak mensen die werden bezocht door politie of militairen als ze protesteerden. Er werd gedreigd dat ze overheidssteun zouden kwijt raken. Mensen voelen zich opgeofferd. Deze gemeenschappen betalen de prijs voor de mondiale energietransitie. Voor het oplossen van een klimaatcrisis die zij niet hebben veroorzaakt.” CRI vroeg verschillende Indonesische ministeries om een reactie, maar die bleef uit.
Oplossingen
Na drie jaar onderzoek in een apocalyptische omgeving heeft Shennum de hoop niet verloren. „Het kan morgen al beter”, zegt ze stellig. Door meer overleg met de lokale bevolking, betere compensatie en betere controle op vervuiling. En door internationale druk van kopers en investeerders. „Ik ben juist optimistisch. Recent trok een Noors staatspensioen zich vanwege boskap terug uit het bedrijf Eramet, een Frans mijnbouwbedrijf dat in het gebied actief is.”
En er zijn schonere manieren om de nikkel te verwerken. „Dat hoeft echt niet met steenkoolcentrales. Dat kan ook met windmolens.” Ze wil zich richten op de oplossingen. „Er ligt een taak voor mensen in het mondiale noorden om naar deze verhalen te luisteren. Zodat ze vragen stellen aan de maakbedrijven, aan hun overheden. Wat doen jullie aan de gevolgen van de nikkelindustrie?”
Geef cadeau
Deel
Mail de redactie
NIEUW: Geef dit artikel cadeau
Als NRC-abonnee kun je elke maand 10 artikelen cadeau geven aan iemand zonder NRC-abonnement. De ontvanger kan het artikel direct lezen, zonder betaalmuur.