Met het genetische knipgereedschap crispr-cas9 hebben wetenschappers voor het eerst vijftien patiënten behandeld met erfelijk hoog cholesterol of een andere ernstige ziekte met verhoogde bloedvetten. Die aandoeningen veroorzaken hart- en vaatziekten. De behandeling had weinig bijwerkingen en verlaagde de hoeveelheid slechte vetten in het bloed. Dat beschrijven ze deze week in het medisch-wetenschappelijke tijdschrift New England Journal of Medicine.
Het middel schakelt het gen uit voor het eiwit angiopoietin-like protein 3 (ANGPTL3). Het is bekend dat mensen bij wie dit gen al van nature stuk is, lage concentraties in hun bloed hebben van LDL-cholesterol (het ‘slechte’ cholesterol) en van triglycerides, een ander potentieel schadelijk type vet. Die mensen hebben hierdoor ook minder risico op aderverkalking en de daaruit volgende hart- en vaatziekten.
De 15 deelnemers kregen eenmalig een infuus met het middel CTX310. Dat bestaat uit kleine vetbolletjes met daarin het op ANGPTL3 gerichte genknippertje, en een moleculair ‘adreslabel’ dat ze naar de lever leidt. Daar wordt ANGPTL3 gemaakt. In de levercellen knipt het middel gericht dat beoogde gen dwars doormidden, zodat ze geen goed werkend eiwit meer kunnen maken. De onderzoekers testten 5 verschillende doseringen.
Rugpijn en misselijkheid
De deelnemers, tussen 31 en 68 jaar oud, werden minstens 60 dagen gevolgd. Met twee van hen ging het fout: een patiënt, die de laagste dosering had gekregen, overleed 179 dagen later. Hij had al twintig jaar hartziekten. Een tweede kreeg na 70 dagen een hernia – het is onwaarschijnlijk dat deze gebeurtenissen te maken hebben met de behandeling. Een aantal patiënten kreeg tijdelijk rugpijn en misselijkheid tijdens de toediening.
Het gen uitschakelen in de levercellen lukte. De hoeveelheid van het eiwit ANGPTL3 daalde tot bijna 80 procent bij de hogere doseringen.
Dit eerste onderzoek was bedoeld om de veiligheid van de behandeling te testen, maar de onderzoekers keken ook naar het effect op de ongezonde bloedvetten. Al na twee weken waren die gedaald bij de mensen die hogere doseringen hadden gekregen. In de hoogste dosering verlaagde de behandeling in twee maanden het slechte LDL cholesterol gemiddeld met bijna 50% en de triglyceriden met 55%. Het is daarmee de eerste behandeling die een hoog cholesterolgehalte en een hoog triglyceridegehalte tegelijk verlaagt.
Ernstige bloedziekte
Het is een te kleine en te diverse groep patiënten om al harde conclusies te trekken. Daarvoor moet een grotere studie worden gedaan. Omdat de behandeling slechts éénmalig is en de ziekte levenslang en ernstig, zijn de gevonden bijwerkingen acceptabel, vinden de auteurs.
Eind 2023 is de allereerste behandeling met de genetische crispr-cas techniek goedgekeurd (exagamglogene autotemcel, merknaam Casgevy). Die verhelpt twee ernstige bloedziekten, sikkelcelziekte en bèta-thalassemie. Maar bij die behandeling worden, anders dan bij de nu gerapporteerde behandeling, cellen eerst uit de patiënt gehaald en in het lab behandeld, en vervolgens aan de patiënt teruggegeven.
Met de nu gebruikte manier, waaarbij de moleculaire knipper direct wordt toegediend, zijn ook al eerder experimentele behandelingen uitgeprobeerd: tegen de erfelijke zwellingsziekte angio-oedeem en de ernstige eiwit-stapelingsziekte ATTR amyloidosis. Ook die behandelingen bleken in de eerste studies veilig en effectief.
Geef cadeau
Deel
Mail de redactie
NIEUW: Geef dit artikel cadeau
Als NRC-abonnee kun je elke maand 10 artikelen cadeau geven aan iemand zonder NRC-abonnement. De ontvanger kan het artikel direct lezen, zonder betaalmuur.