Interview met Noorse regisseur Dag Johan Haugerud over zijn nieuwste film ‘Drømmer ‘

Dag Johan Haugerud begon aan zijn trilogie over intimiteit, relaties en verlangens in hedendaags Noorwegen mede doordat een journalist vroeg waarom er nooit seks in zijn films zat. In de daaropvolgende discussie legde de 60-jarige Noorse regisseur en romanschrijver uit dat er wél seks in zijn films zit. „Alleen geen expliciete seks. Iets kan heel erg over seks en seksualiteit gaan zónder dat je mensen seks ziet hebben”, vertelt Haugerud afgelopen oktober tijdens het Parool Film Fest in Amsterdam waar hij te gast is. Drømmer (Dreams), het derde deel van zijn trilogie, komt deze week in Nederland uit.

Drømmer won op het filmfestival van Berlijn de Gouden Beer, de hoofdprijs. De film gaat over middelbare scholier Johanne die verliefd is op haar lerares Frans. In haar dagboek schrijft ze over haar ontmoetingen met de docent én over de intense hunkering die ze daarbij voelt. Als ze dit laat lezen aan haar grootmoeder en moeder zijn zij zowel geschokt als onder de indruk van de schrijfkwaliteit. En zelfs wat jaloers op Johanne.

Haugerud zag het, na het gesprek met de journalist, als een uitdaging om te bewijzen dat „je door wat personages vertellen, gevoelens kunt oproepen die even intiem zijn als wanneer je mensen seks ziet hebben.” Zelf vindt hij de meeste seks in film sowieso niet interessant. „Je ziet het overal, in porno, in speelfilms, zelden zie ik iets waarvan ik denk dat het waarheidsgetrouw is. Het ziet er meestal uit als filmseks. Dat snap ik: het is moeilijk om acteurs te vragen om seksuele handelingen uit te voeren voor een filmcrew. Dan doe je wat je denkt dat je ‘behoort’ te doen. Terwijl seks zoiets individueels is.”

Waarom koos u ervoor drie films te maken, die los van elkaar te bekijken zijn?

„Mijn producent en ik wilden een andersoortige film maken dan mijn vorige film Barn, een voor ons erg groot en lang project. Ik stelde dus een zestig minuten durende bioscoopfilm voor, maar de consulent bij het Noorse filmfonds wilde dat we groter zouden denken. Toen dacht ik: laten we dan maar heel groot denken. Een filmserie voor de bioscoop. Op dat moment, tijdens en net na Covid, was er veel vraag naar tv-series en pompte de Noorse regering heel veel geld in de samenleving om alles draaiende te houden. Nu zouden we die trilogie nooit meer kunnen maken.”

De personages voeren in de films zeer eloquente, maar ook opmerkelijk natuurlijk aanvoelende gesprekken over relaties, intimiteit en lichamelijkheid. In Sex, een eerder deel van zijn trilogie, komen de gesprekken tussen twee schoorsteenvegers – beiden getrouwd en heteroseksueel – op gang nadat de ene seks heeft gehad met een man en de andere droomt dat hij een vrouw is terwijl hij David Bowie ontmoet. In Kjærlighet (Love) laat een vrouwelijke arts zich inspireren door de ervaringen van een homoseksuele collega met datingapp Grindr om vrijblijvende seks te hebben met een vreemde. Alledrie de films bevatten queer-verhaallijnen, maar Haugerud blijft ver weg van onderwerpen als discriminatie of een lastige coming-out. Voor de personages in zijn films is queer-zijn vanzelfsprekend.

In Drømmer zijn het de volwassenen die Johannes pure puberliefde compliceren door er hun eigen opvattingen op te projecteren. Dat suggereert dat moeilijkheden pas ontstaan wanneer anderen zich ermee bemoeien?

„Als niemand zich zou bekommeren om hoe we ons leven leiden, zou er geen probleem zijn. Maar hoewel andermans normen beperkend kunnen zijn kunnen ze ook een positieve kant hebben. We worden ook gevormd door andermans blik, komen erdoor tot leven. Dat is hoe het hoort te zijn. Je ziet het ook in mijn eerdere film Sex [waar een van de hoofdpersonen seks heeft met een man en een andere man droomt dat hij een vrouw is]. Anderen zien de personages daardoor als iets waarvan ze zelf niet dachten dat ze het waren [homoseksueel en vrouw]. Ze komen daardoor op een andere manier tot leven. Dat verwart hen, maar werkt ook bevrijdend. In Drømmer en Love zit dat ook.”

 „Daar wilde ik het juist over hebben met deze films. Er is een ‘queer manier van leven’, buiten de normen en conventies van de samenleving, die ook aantrekkelijk zou kunnen zijn voor heteroseksuelen. Waar anderen iets van zouden kunnen leren. Die vrijheid, om je eigen relaties en seksualiteit vorm te geven, is een privilege. Er is geen druk. Mensen verwachten van mij niet dat ik kinderen krijg of trouw. Al denk ik dat, nu mensen van hetzelfde geslacht de vrijheid hebben om te trouwen en kinderen te krijgen, mogelijk dezelfde druk ontstaat als in de rest van de samenleving.”

Johanne (Ella Øverbye) knuffelt haar docente Johanna (Selome Emnetu).

Zoom in

Johanne staat er in Drømmer zelf niet bij stil dat ze verliefd is op een vrouw. Terwijl haar moeder en grootmoeder haar dagboek omschrijven als ‘queer coming of age’. Ook in Sex zijn het anderen die labels plakken op de hoofdpersonen.

„Omdat ik geloof dat je die dingen voor jezelf moet kunnen uitzoeken en uitproberen, zonder dat je jezelf daarvoor als iets moet identificeren. Johanne is gewoon jong en verliefd.

„Voor veel mensen zijn die labels ook meer beklemmend dan bevrijdend. Ik had lange tijd het gevoel dat als je waar dan ook ter wereld een gaybar binnenliep, je dezelfde types zag: ze zagen er hetzelfde uit, ze gedroegen zich op een bepaalde manier. Omdat ze een identiteit aannemen. Terwijl je op zoveel manieren gay kunt zijn. Ik denk dat veel jonge mensen daarom veel minder doen aan labels. Ik heb vrienden met oudere tieners als kinderen die zowel vriendjes als vriendinnetjes hebben en alles proberen zonder label, meer fluïde. Niet overal natuurlijk.”

„Ik vind het zelf ethisch verkeerd dat een leraar een student meeneemt naar haar appartement. Maar ik wil de kijker uitdagen en kijken of het mogelijk is hen zo in een personage te laten investeren dat ze deze ethische kwesties vergeten. Ik vraag me trouwens ook af of je dit als kijker gemakkelijker accepteert omdat het over twee vrouwen gaat. Als de leraar in Drømmer een man was geweest, had niemand dit geaccepteerd.”

„Elke ethische kwestie kent een grijs gebied, zelfs als het wettelijk heel helder is. Dat laatste is goed, om misbruik te voorkomen. Maar ik wilde ook tonen dat er niet altijd sprake is van misbruik. Ik vind het bijvoorbeeld geen misbruik als de verpleger in Love met een patiënt slaapt, hem troost en een soort liefde geeft. Ook hier zou de situatie trouwens totaal anders voelen als de patiënt een jonge vrouw was en geen oudere man.

Johannes docent stelt achteraf dat zij misschien wel degene was die werd misbruikt door haar student, door opgevoerd te worden in haar dagboek.

„Ze gaat het gesprek met Johannes moeder in met het idee dat ze zich zal moeten verdedigen. En als je dat moet doen, denk je misschien niet helemaal helder. Maar ze blijft zichzelf ook verdedigen terwijl het niet meer nodig is. Mensen die anderen misbruiken, verdraaien op een bepaald moment altijd de feiten en zeggen dat juist zij degene zijn die zijn misbruikt. Dat ze dat doet, zegt volgens mij dus ook iets over haar personage.”

Geef cadeau

Deel

Mail de redactie

NIEUW: Geef dit artikel cadeau
Als NRC-abonnee kun je elke maand 10 artikelen cadeau geven aan iemand zonder NRC-abonnement. De ontvanger kan het artikel direct lezen, zonder betaalmuur.