EPAVolodymyr Zelensky
Schimmige deals en corrupte politici; Oekraïne lijkt maar moeilijk in staat een einde te maken aan corruptiepraktijken in het land, een eis van de EU voor toetreding. Twee anticorruptie-bureaus zijn een groot schandaal op het spoor, waarbij zo’n 100 miljoen dollar werd verduisterd. Geld dat de energiesector moest beschermen tegen Russische beschietingen.
Zelensky, die in 2019 president werd, ging de politiek in met de belofte iets te doen aan de welig tierende corruptie in zijn land. Maar nieuwe beschuldigen gaan nu over een voormalig adviseur van de minister van Energie, een directeur van het staatsenergiebedrijf Energoatom, meerdere mensen die verantwoordelijk zouden zijn voor witwassen en “een bekende zakenman”.
Goede vriend
Die laatste zou Timoer Minditsj zijn. Een vriend van Zelensky, met belangen in meerdere sectoren. Hij is voordat er bij hem huiszoekingen waren al gevlucht. Opmerkelijk in een land dat de grenzen voor mannen gesloten houdt.
“Hij is een goede vriend van Zelensky. Iemand met wie hij samen een bedrijf heeft gehad”, zegt advocaat en oud-officier van justitie Robert Hein Broekhuijsen. Hij was de afgelopen jaren nauw betrokken bij het opzetten van een anti-corruptiesysteem in Oekraïne.
Broekhuijsen noemt Minditsj zelfs een “schaduwheerser”. “Die als olieman tussen de politiek en het energiebedrijf zou hebben gefungeerd. Een machtige man met veel connecties.” En al zijn er geen aanwijzingen dat Zelensky zelf ook corrupt is, hij staat wel onder invloed van de mensen om hem heen, zegt Broekhuijsen.
Onderzoeken naar corruptie betekenen voor Zelensky gedoe, zegt de oud-officier van justitie. “Er is veel druk op zijn entourage. Tien van zijn parlementsleden en zijn toenmalige vice-president worden ook aangeklaagd voor corruptie.”
Anticorruptie-bureaus
De twee anticorruptie-bureaus NABOe en SAPO zijn in Oekraïne verantwoordelijk voor het onderzoeken en vervolgen van corruptie. In 2015 in het leven geroepen na de Euromaidan-revolutie, met steun van internationale partners. Afgelopen zomer nam de partij van Zelensky een wetsvoorstel aan dat de onafhankelijkheid van de twee instellingen moest inperken. Dat leidde tot grootschalige demonstraties in Oekraïne. Zelensky zwichtte voor de druk en zwakte zijn voorstel af. Critici noemen de aanpassing vooral cosmetisch en zeggen dat Zelensky autocratische trekken vertoont.
Aleksandr Klymenko is hoofd van SAPO. Hij voelt de ondermijning van zijn werk. “Het is gewiekster, minder zichtbaar voor het publiek en voor internationale partners. Maar de autoriteiten willen ons nog steeds verzwakken. Steun van internationale partners is ontzettend belangrijk, maar die moeten duidelijke signalen afgeven dat Oekraïne voor hulp ook corruptie serieus aanpakt.”
‘Macht corrumpeert’
Dat Zelensky zijn pijlen nu niet meer rechtstreeks richt op de anticorruptie-bureaus betekent niet dat er iets is veranderd, zegt ook Daria Kalenjoek, directeur van het Anti-Corruption Action Center in Kyiv. “De aanval op de instellingen is verschoven naar intimidatie van individuen. Zelensky geniet absolute macht, en absolute macht corrumpeert.”
Kalenjoek ziet het voorlopig somber in. Niet alleen door de concentratie van macht bij Zelensky, maar ook door de oorlog. “Er kunnen geen verkiezingen zijn. Zelensky’s partij heeft een meerderheid in het parlement, dat een zwak en volgzaam orgaan is geworden. Zelensky beslist wie de procureur-generaal, minister van Defensie of premier wordt.”
De belofte die Zelensky deed bij zijn aantreden, blijkt weinig waard, vindt ze, “Hij moedigde onderzoek naar corruptie binnen zijn eigen team aan en zei: ‘doe je werk, gooi die mensen in de gevangenis’. Maar nu zitten de onderzoekers zelf gevangen.” Als voorbeeld noemt ze de aanklager die Zelensky’s vriend Minditsj onderzocht. “Die zit al drie maanden vast op basis van een vals gefabriceerde zaak.”
Het land blijft voorlopig corrupt, vreest ook Broekhuijzen. “Onder leiding van de VS en de EU zijn er veel initiatieven geweest om corruptie in te perken. Toen de VS zich terugtrok, ontstond er een gat en is alles slapper geworden.” Al stemt het nieuws de advocaat ook positief. “Het laat zien dat anti-corruptie-instanties knap werk doen.”
Patiënt
Toetreding tot de EU is volgens Broekhuijzen de enige oplossing, omdat dat de touwtjes kan aantrekken. “Als stok achter de deur. Corruptie zit in de haarvaten van het land. Dat duurt nog een hele generatie. Bij jonge mensen zie ik wel de drang om het aan te pakken.”
Kalenjoek denkt dat die EU-stok achter de deur nog onvoldoende werkt. Ze maakt een vergelijking: “Oekraïne is als een patiënt die een levensreddende operatie (de oorlogsinspanning) ondergaat, maar wiens artsen (internationale partners) zwijgen over een dodelijke infectie (corruptie en autocratie) uit angst de patiënt te verontrusten. Terwijl de onmiddellijke dreiging (Rusland) moet worden aangepakt, bedreigt die corruptie de democratie die Oekraïne juist beweert te verdedigen.”