Duitse scherpschutters maken op 7 april 1945 een einde aan het leven van Willie F. James Jr. Hij sterft in een oord waarvan hij als Amerikaan uit Kansas City waarschijnlijk nooit eerder had gehoord: Lippoldsberg, in de huidige Duitse deelstaat Hessen. James werd niet ouder dan 25.
Willie F. James Jr. is een van de zes namen van gesneuvelden op een aanraakscherm in de permanente tentoonstelling van de Amerikaanse begraafplaats in het Limburgse Margraten. Allemaal werden ze postuum onderscheiden met de hoogste Amerikaanse militaire onderscheiding, de Medal of Honor. Van vijf witte mannen is een foto in uniform te zien. Van de zwarte James werd nooit zo’n portret gemaakt. Postuum kwam er een tekening. Die laat de American Battle Monuments Commission (ABMC), verantwoordelijk voor het beheer van de begraafplaats, niet zien. In plaats daarvan toont ze een foto van het graf van James in Margraten. Wie dat beeld aanraakt, krijgt een korte beschrijving van zijn leven.
Dat in het Amerikaanse leger tijdens de Tweede Wereldoorlog ook veel Afro-Amerikaanse militairen dienden, valt in Margraten op dit moment niet meer te zien. De panelen die daarover vertelden verdwenen dit jaar uit het bezoekerscentrum. De ABMC zegt dat ze soms rouleren. Anderen vermoeden een verband met de regering-Trump.
Lees ook
Op Margraten zijn twee panelen over zwarte Amerikaanse bevrijders van Nederland opeens weg. ‘Past bij beleid van de regering-Trump’
Ardennenoffensief
De moeder van James was zestien jaar ouder dan hij. Kort na Willie kreeg ze een dochter, Elizabeth. Met z’n drieën leefden ze in armoede. Willie ging maar een paar jaar naar highschool. In 1942 nam hij vrijwillig dienst in het leger, mogelijk ook uit financiële motieven. Voor vertrek trouwde James nog met zijn geliefde Valcenie.
Het Amerikaanse leger kende tijdens de Tweede Wereldoorlog segregatie. Zij aan zij vechten van wit en zwart was in die tijd ondenkbaar. Afro-Amerikanen kregen daarom vooral een dienende rol, bijvoorbeeld in het transport, maar later ook bij het delven van graven en het ter aarde bestellen van gesneuvelden in Margraten.
Nederlandse en Amerikaanse vlag tijdens de ceremonie van Memorial Day op de Amerikaanse Begraafplaats Margraten.
Foto Marcel van Hoorn/ANP
Zoom in
Maar omdat tijdens het Ardennenoffensief veel doden vallen, peilt het leger eind 1944 of er ook zwarte jongens in de voorste linie willen vechten. Willie steekt zijn vinger op en volgt met 2.200 anderen in Frankrijk een gevechtsopleiding van vier weken.
Over de inzet van James zijn slechts flarden bekend. In maart 1945 loopt hij twee dagen na zijn verjaardag rond in een verwoest Keulen. Kort daarna strijden zwarte eenheden bij Paderborn tegen SS’ers, die ze doden of gevangennemen.
Op 7 april bij Lippoldsberg was het zicht beperkt. James meldde zich als verkenner om de posities van de vijand in kaart te brengen. Tijdens die gevaarlijke verkenningstocht zat hij een uur klem door Duitse beschietingen. Daarna wist hij toch terug te keren.
Vervolgens ging hij mee voorop in de aanval. De Duitsers raakten de pelotonscommandant van James. Hij snelde de luitenant te hulp en probeerde hem in veiligheid te brengen. Daarbij troffen de kogels van Duitse scherpschutters ook James. Zijn luitenant en hij overleefden het niet en werden beiden begraven in Margraten.
Adoptie
Het graf van Willie F. James Jr. werd geadopteerd door het Schinnense echtpaar Diederen. Zoon Wim zegt: „Mijn vader Pie had zelf gediend tijdens de meidagen van 1940 en een kameraad verloren. Dat was waarschijnlijk een reden om een graf van een Amerikaan te adopteren. Of mijn vader en moeder ooit hebben geweten dat het om een Afro-Amerikaanse soldaat ging, weet ik niet. De adoptie kwam voor ons als acht kinderen als een verrassing bij het overlijden van mijn vader in 1994. Alleen één zus had een vage herinnering dat ze ooit achter op de motor van mijn vader naar Margraten is gereden. We hebben als kinderen de verzorging van het graf overgenomen.”
Afro-Amerikaanse militairen kwamen tijdens en na de oorlog vanwege hun huidskleur niet in aanmerking voor de hoogste Amerikaanse militaire onderscheiding, de Medal of Honor. In de jaren negentig van de vorige eeuw werd dat een beetje rechtgezet. Tijdens een ceremonie in het Witte Huis in 1997 kende president Bill Clinton zeven zwarte militairen een Medal of Honor toe: zes postuum, een nog bij leven. James nam de medaille voor Willie in ontvangst. De Medal of Honor van haar man wordt tegenwoordig permanent tentoongesteld in the Black Archives of Mid-America in Kansas City.
Het Democratische congreslid Emanuel Cleaver, in de jaren negentig de eerste zwarte burgemeester van Kansas City, overhandigde vorig jaar een Medal of Honor-vlag aan Elizabeth Baldwin, de zus van Willie James. Ze vierde die dag haar 103de verjaardag. Haar omgeving heeft ze nooit veel verteld over Willie. Dat vond ze te pijnlijk.
Sinds 2016 spant ook Robert Gray III, een inmiddels gepensioneerde sergeant van het marinierskorps, zich in om de nagedachtenis aan zijn stadsgenoot James levend te houden. Hij richtte er een speciale organisatie voor op, dook dieper in het leven van de postuum gedecoreerde militair en probeert hem centraal te stellen met allerlei activiteiten.
Vrijdag vindt een nieuw eerbetoon plaats. Dan geeft Gray een toespraak op het Lincoln College in Kansas City. Ter ere van Veteranendag (die eigenlijk op 11 november valt) krijgt Elizabeth Baldwin (104) een postuum aan haar broer toegekend highschooldiploma.
Gray noemt het weghalen van de panelen over zwarte militairen in het bezoekerscentrum in Margraten „een grote schande”. Hij belooft een brief te sturen naar de ABMC waarin hij oproept om aan de nagedachtenis van deze soldaten weer recht te doen, net zoals politici in Limburg willen.
Geef cadeau
Deel
Mail de redactie
NIEUW: Geef dit artikel cadeau
Als NRC-abonnee kun je elke maand 10 artikelen cadeau geven aan iemand zonder NRC-abonnement. De ontvanger kan het artikel direct lezen, zonder betaalmuur.