Twee weken na de verkiezingen heeft verkenner Koolmees de VVD en in mindere mate ook GL-PvdA verder in het nauw gedreven. Beide partijen doen er even niet meer toe. Pas als Jetten en Bontenbal hun eerste beleidsmatige onderhandelingen hebben afgerond, horen ze van D66 en CDA of en hoe ze zich nog verdienstelijk kunnen maken voor het vaderland.

Een logische stap van de verkenner. Net als GL-PvdA – een die, schrijft ervaringsdeskundige Melkert in een interne mail aan geestverwanten van zijn club RoodVooruit, een „time out” in de fusie moet nemen omdat de PvdA eerst terug moet naar de „keukentafel” om daar te luisteren naar de „sociaal conservatieve” medemens – maakt ook de VVD nu immers water. Maar de aard van de problemen in beide partijen verschilt wel.

De ellende van GL-PvdA gaat dieper, omdat de electorale crisis geheel klassiek links omvat. Met twintig zetels is GL-PvdA teruggeworpen – naar de tijd van Troelstra, vóór het algemeen kiesrecht. bij de kleinere linkse partijen. Het confessionele Denk buiten beschouwing latend – deze verzuilde partij is spiegelbeeldig aan de SGP – hebben de flankpartijen PvdD en SP nu even weinig zetels als’ in 1977. Deze teloorgang kent zijn weerga niet. Maar paradoxaal genoeg heeft fractievoorzitter Klaver in deze peilloze diepte van links tijdens de formatie minder te verliezen dan die andere .

De problemen van de VVD zijn namelijk complexer, omdat de liberalen sinds Rutte de controle op rechts kwijt zijn. Dankzij de polarisatiestrategie van Yesilgöz is de neergang van de VVD beperkt tot het peil van vóór het kabinet-Den Uyl – ook ik voorzag anderhalve maand geleden groter verlies, ten onrechte, waarvoor excuses – maar de schijn van deze beperkte nederlaag bedriegt.

Binnen het (radicaal-) rechtse blok is de VVD voor de tweede keer op rij tot een bescheiden minderheid (een derde) gereduceerd. Onder het mom dat PVV, VVD, JA21, FVD en BBB samen bijna drie keer sterker zijn dan links en de VVD nog steeds de stem van de rede wil zijn, doet Yesilgöz alsof ze namens de kiezers van dit machtsblok kan spreken. Ondertussen wordt ze echter van alle kanten bedreigd. Dat was met Wiegel in 1972 niet zo.

Dankzij het vernuft van Koolmees staan VVD en GL-PvdA voorlopig buitenspel

Deze tweefrontenstrijd, niet alleen tegen links maar ook binnen rechts, heeft Yesilgöz verlamd. Door GL-PvdA ideologisch te blijven cancelen, heeft ze zich in een hoek geschilderd, zo liet verkenner Koolmees dinsdag doorschemeren in zijn verslag aan de Tweede Kamer, daar waar Klaver door zijn open houding juist manoeuvreerruimte heeft behouden en mogelijk nieuwe vrienden kan gaan maken.

Dankzij het vernuft van Koolmees staan beiden voorlopig buitenspel. Maar als Jetten en Bontenbal er komende weken in slagen een politieke basis voor hun kleine coalitie te leggen – waarom niet – dan moeten voor een grote coalitie alsnog de nieren van Yesilgöz en/of Klaver worden geproefd. Zoals in de gepolariseerde jaren zeventig D66 „met het pistool op de borst” moest kiezen (voor de PvdA, was de lijn van partijleider Van Mierlo toen), zo kunnen tegen die tijd VVD en GL-PvdA onder schot worden genomen.

GL-PvdA moet het kleinere kwaad afwegen: regeringsverantwoordelijkheid dragen, ook al berokkent het zichzelf zo schade, of het advies van Melkert overnemen en een paar jaartjes „van onderop” evalueren en analyseren?

Op de tweesprong van landsbelang c.q. macht of rechtse zuiverheid en oppositie staat Yesilgöz voor de keuze tussen zijn of niet-zijn. Ik vermoed dat het dilemma voor Yesilgöz pijnlijker zal worden dan voor Klaver.

Geef cadeau

Deel

Mail de redactie

NIEUW: Geef dit artikel cadeau
Als NRC-abonnee kun je elke maand 10 artikelen cadeau geven aan iemand zonder NRC-abonnement. De ontvanger kan het artikel direct lezen, zonder betaalmuur.