Mag een rechter tijdens een zitting z’n toga uitdoen? Neemt de koning een rechter aan of moet hij ook gewoon solliciteren? Het zijn vragen die rechter Dennis de Calonne behandelt in een schoolklas waar hij tijdens de Week van de Rechtspraak lesgeeft over zijn werk.

‘Instituut voelt ver weg’

Voor die week wilde de Raad voor de Rechtspraak, die alle rechtbanken en rechters vertegenwoordigt, weten hoe jongeren denken over de rechtspraak en rechters. Ze liet onderzoek doen en daaruit bleek dat ruim 80 procent van de ondervraagde jongeren tussen 16 en 24 jaar vindt dat rechtspraak belangrijk is. Ook vinden ze dat de samenleving niet zonder kan.

Maar weten ze voldoende wat rechters doen? Dat blijkt minder het geval. Rechter De Calonne meldde zich daarom om op scholen te vertellen over zijn werk. “Jongeren hebben een bepaald beeld van het instituut rechtspraak, het voelt ver weg voor ze. Terwijl het werk van rechters best ingrijpend kan zijn”, vertelt hij.

Een keer in hun leven

“De meeste mensen krijgen ook maar een keer in hun leven te maken met het recht”, gaat hij verder. Ze komen dus niet in de rechtbank. De Calonne zelf eigenlijk ook niet, totdat hij ging studeren. Hij is nu civiel- en kantonrechter. “Dat zegt ze niets.” Tv-programma De Rijdende Rechter zegt ze daarentegen vaak wel wat. “Dat soort conflicten kennen ze dan wel.”

De jongeren weten vaak ook niet goed hoe het eraan toe gaat in een rechtbank. “Wat gebeurt er in zo’n rechtbank? Moet je de rechter een hand geven als je binnenkomt? Gaat hij ook direct uitspraak doen zoals bij De Rijdende Rechter? Dat zou je aan iedereen willen uitleggen.”

Serieus en kritisch, maar wel harder straffen

Uit het onderzoek blijkt verder ook dat jongeren rechters serieus en kritisch noemen. Wel vinden ze dat rechters sneller een zaak moeten behandelen en begrijpelijker taal moeten gebruiken. Zo’n 61 procent van de jongeren vindt bovendien dat er strenger gestraft moet worden.

In zijn gastles probeert De Calonne mee te geven hoe het oordeel van de rechter tot stand komt en wat er meespeelt om de strafmaat te bepalen. “We doen een quiz, dan veranderen we de omstandigheden. Hoe zou je straffen als er dit gebeurt? Vind je dat er dan een hogere straf uit moet komen?” Uit onderzoek blijkt dat mensen die bij een zitting aanwezig zijn, niet heel anders beslissen over een straf als de rechter, vertelt De Calonne.

Kenniskloof

Dat er misvattingen zijn over het werk van rechters blijkt uit het onderzoek dat de Rechtspraak liet doen. Zo denken sommige jongeren dat rechters gekozen worden door de politiek en heeft 39 procent vertrouwen in een eerlijk proces. Dat heeft met kennis en beeldvorming te maken, denkt De Calonne.

“Ze krijgen beelden mee vanuit Amerika maar ook vanuit de Amerikaanse politiek waardoor ze denken dat rechters door de regering worden benoemd en ontslagen”, vertelt hij. Daar zit een kenniskloof. “Dus dan proberen we uit te leggen dat de rechter onafhankelijk is, niet ontslagen kan worden en voor het leven benoemd wordt.”

Iedereen is welkom

Er ligt sinds 2021 een wettelijke taak bij het onderwijs om ‘respect voor en kennis van de basiswaarden van de democratische rechtsstaat’ over te brengen, via bijvoorbeeld het burgerschapsonderwijs. Volgens De Calonne is het belangrijk dat het onderwijs uitleg geeft over rechters. “Dat ze onafhankelijk zijn.”

Ook moet er tijd zijn om zittingen bij te wonen. “Dat betekent ook dat wij als rechtspraak die informatie aan moeten blijven bieden, dat ze ons ook kunnen bezoeken en wij de tijd nemen om uit te leggen.” De gastlessen die deze week worden gegeven, gebeuren als het aan hem ligt vaker. “Vanaf 12 jaar is iedereen welkom om een zitting bij te wonen”, nodigt hij uit.