Bijna dagelijks wordt Maria de Nazaré opgeschrikt door de zware vrachtschepen die langs haar drijvende huisje op de Urucu-rivier varen Het harde geluid van ronkende motoren verstoort ruw de stilte als ze pannen wast in de rivier. „De schepen laten een spoor van lawaai en rotzooi achter”, klaagt ze terwijl ze de afwas in een emmer zet. „Soms varen ze zo hard langs dat onze bootjes tegen elkaar aan botsen door de golven en beschadigd raken.” Chapada de São Francisco, een kleine nederzetting van negen families, vormt samen met tientallen andere omliggende dorpjes een hechte gemeenschap van zogeheten ribeirinhos, rivierbewoners en inheemsen. Al generaties lang wonen ze hier en leven ze van visvangst, jacht en ruilhandel.
De ontdekking van grote oliereserves in dit gebied, eind jaren tachtig, en de daaropvolgende komst van het nationale olieconcern Petrobras om dit ‘zwarte goud’ uit de grond te halen, heeft het leven hier in het regenwoud drastisch veranderd. In dit zogeheten Solimões-bekken – goed voor 40.000 vaten olie en 11 miljoen kubieke meter gas per dag – ligt het grootste onshore aardgasbekken en het vierde grootste oliebekken van Brazilië.
Rondom de olievelden, zo’n zeshonderd kilometer ten noorden van Manaus in de deelstaat Amazonas, bouwde Petrobas aan de Urucu-rivier een installatie waar het gas en olie wordt gewonnen. In eerste instantie werd het met schepen naar de olieterminal rondom het dichtstbijzijnde stadje Coari verscheept, maar sinds enkele jaren is er een uitgebreid netwerk van pijpleidingen geïnstalleerd en wordt het voornamelijk ondergronds naar de terminal getransporteerd.
Maria de Nazaré woont aan de Urucu-rivier waarover de vrachtschepen naar de olieterminal varen.
Foto Erlan Sleur
Zoom in
Langs de rivier Urucu staan tientallen kleine nederzettingen.
Foto Erlan sleur
Zoom in
Roze Amazonedolfijnen
Milieuorganisaties maken zich grote zorgen over de olieontwikkelingen in de Amazone. „De regering van president Lula zegt steeds dat ze juist inzetten op groene energie en ze pronken met de duurzaamheidsagenda en het beschermen van de Amazone. Ondertussen wordt er nog volop geïnvesteerd in oliewinning”, zegt Nonato Carvalho, verbonden aan milieuorganisatie Redes das Aguas de Coari. Behendig bestuurt hij een speedboot over de brede Lago Coari. Hij laat de boot dobberen voor de enorme olieterminal die met witte tanks en flinke rookwolken een pijnlijk contrast vormt met het immense regenwoud, bijzondere vogels en de beschermde roze Amazonedolfijnen die in de rivier op vissen jagen.
Recentelijk kreeg Petrobras toestemming om in een nog groter gebied, in het uiterste noorden van de Amazone in de deelstaat Amapá met proefboringen te beginnen. De olie in dit zogeheten Foz do Amazonas ligt 175 kilometer uit de kust en 500 kilometer van de monding van de Amazone-rivier. In hetzelfde gebied in buurlanden Guyana en Suriname zijn al eerder grote olievondsten gedaan. Brazilië denkt circa 10 miljard barrels olie uit Foz do Amazonas te kunnen halen en hierdoor de komende jaren van de negende olieproducent ter wereld, uit te groeien tot de vierde olieproducent ter wereld.
Lula zegt het geld dat Brazilië met de olie kan verdienen te willen investeren in de economie en strijd tegen armoede, maar ook in een groene agenda waarmee ook internationaal vaart gemaakt kan worden, zei hij rondom de opening van de COP30. „Er moet een roadmap komen hoe we als wereld stoppen om afhankelijk te blijven van fossiele brandstoffen en we moeten stoppen met ontbossing”, aldus Lula.
NRC
Sorry, het lukt niet om de video af te spelen.
Probeer de pagina opnieuw te laden
of probeer het later nog eens.
De gasterminal van Petrobras in Caori.
Video erlan sleur
Lees ook
Om de Amazone te beschermen organiseert Brazilië een dure klimaattop in de jungle
Bijna een maand voor de start van COP30 kreeg Petrobras van nationale milieuwaakhond Ibama toestemming om in Foz do Amazonas van start te gaan, terwijl dit eerder juist was afgekeurd vanwege de milieuproblematiek en kwetsbaarheid van het gebied. Dat leidt deze week bij de klimaattop tot felle demonstraties. De invloedrijke inheemse leider Raoni heeft felle kritiek op Lula en riep op oliewinning in de Amazone stop te zetten.
Dinsdag, op de tweede dag van de grote VN-klimaattop, bestormden woedende inheemsen het vergadercentrum.
Olie- en gasleidingen onder woongebied
In Urucu, waar inmiddels al drie decennia aan oliewinning wordt gedaan, ervaren de bewoners vooral de lasten en niet de lusten van de aanwezigheid van de Braziliaanse multinational. „De leidingen voor olie en gas lopen onder ons gebied, we leven als het ware in een risicogebied en op een tijdbom”, zegt Josué Silva Santos (51). Niet zo lang geleden werd hij benoemd tot nieuwe cacique, leider van de nederzetting, hij wil de gemeenschappen verenigen om met Petrobras om tafel te gaan.
„Toen ze hier begonnen, dertig jaar geleden, was er nog weinig bekend en waren we minder bewust van de impact van oliewinning. Nu ervaren we aan den lijve wat het betekent en zien we het ook. Vissen die uitsterven, het gevaar dat we lopen door hier te wonen. En de alsmaar toenemende droogte in de Amazone. Fossiele brandstoffen dragen bij aan de klimaatverandering, maar wij zijn de dupe”, zegt hij.
Josué Silva Santos is leider van de nederzetting Chapada, hij wil de gemeenschappen verenigen om met Petrobras om tafel te gaan.
Foto erlan sleur
Zoom in
Normaal varen we binnen een dag naar de dichtstbijzijnde stad Coari, door de droogte deden we er drie dagen over
Josué Silva Santos
leider nederzetting
NRC
Sorry, het lukt niet om de video af te spelen.
Probeer de pagina opnieuw te laden
of probeer het later nog eens.
Door droogte als gevolg van klimaatverandering staat de rivier bij Coari erg laag.
Video ERLAN SLEUR
Vorig jaar was de droogte zo erg dat ze met moeite nog met hun bootjes konden varen. „De rivier is onze snelweg, en we bleven constant vastzitten omdat het water zo laag stond. Normaal varen we binnen een dag naar de dichtstbijzijnde stad Coari, nu deden we er drie dagen over”, zegt Silva Santos gelaten.
In het bos achter de naastgelegen nederzetting Novo Esperança (Nieuwe Hoop) – twee huisjes en een kerk – kapt bewoner Marinho Silva Santos met een houwer een dichtbegroeid bospad open. Een zwarte vogelspin met grote harige poten vlucht vliegensvlug een hol in, onder een boom.
Na een half uur lopen door de jungle verrijst een grote zilverkleurige pijpleiding midden in een stuk gekapt bos, met ernaast een reeks waarschuwingsborden. „Soms landt hier een helikopter met werknemers van Petrobras om de leidingen te inspecteren. Achteraf horen we dan dat er een lekkage was geconstateerd. Maar er is nooit rechtstreeks contact tussen ons en Petrobras”, zegt Silva Santos.
Geen vergoeding
Ondersteuning voor de gemeenschap, bijvoorbeeld een vorm van vergoeding voor de vele rijkdommen die uit hun leefgebied worden gehaald en het aantasten van de omgeving, is er niet. „De olie en het gas lopen letterlijk onder ons gebied, maar voor ons, hier zo afgelegen, is brandstof veel duurder dan in de stad”, zegt Marinho Silva Santos. „Wat voor moeite kost het zo’n groot oliebedrijf om ons af en toe wat liters brandstof te schenken? Weet je hoeveel ons dat zou helpen!”, roept hij uit.
Petrobras wil NRC, na herhaalde mails, niet te woord staan over hun olieactiviteiten in de Amazone. Het bedrijf mailt wel een reeks persberichten waaruit op te maken is hoe het concern zich naar eigen zeggen aan alle milieuregels houdt en in de Amazone verschillende herbeplantingsprojecten heeft opgezet, om schade te beperken.
„We beseffen pas de laatste tijd dat veel zaken niet kloppen, omdat er nu zoveel in het nieuws is over oliewinning in de Amazone. Nu pas durven we meer van ons te laten horen”, zegt Maria Araujo (64) die al 33 jaar in het gebied woont. Haar dorpje ligt ongeveer een kwartier varen van de olieterminal en iedere zes maanden komt er een medewerker van Petrobras langs met een document dat de bewoners dan moeten tekenen. „Daarin staan regels opgesteld waar we ons nu jaren aan houden. We mogen bijvoorbeeld niet overal planten in ons gebied.”
Maria Araujo woont al 33 jaar in het gebied: „We beseffen pas de laatste tijd dat veel zaken niet kloppen.”
Foto Erlan Sleur
Zoom in
De bewoners van de nederzettingen leven al generaties van visvangst, jacht en ruilhandel.
FOTO erlan sleur
Zoom in
Veel rivierbewoners maken hun akkers schoon door het af te branden en daarna nieuwe gewassen te zaaien. Omdat Petrobras brandgevaar vreest, zo dicht bij de terminal, mogen de bewoners hier niet meer buiten hun leefgebied planten. „We kunnen dus veel minder verbouwen en moeten meer voedsel kopen, terwijl wij eigenlijk zelfvoorzienend leven”, zegt Maria Araujo. Haar jongste zoon woonde jaren in de stad en keerde onlangs terug. „Hij zei: waarom tekenen jullie dat nog? Laat het oliebedrijf eerst wat meer voor de gemeenschappen hier doen,” vertelt ze. Sindsdien tekenen de bewoners geen documenten meer en hopen ze op een gesprek met Petrobras.
Gouden tijden
Niet overal klinkt kritiek op de oliewinning in de Amazone. In het stadje Coari (80.000 inwoners) was aan begin van het millennium een ware ‘olieboom’. Veel arbeiders vonden werk op de olieterminal of bij de oliehaven. De vrachtschepen voeren eerst langs Coari en dan bepakt met allerlei producten richting de olievelden. Voor het ondernemerskoppel Jose en Maria Martins met een groot warenhuis in het centrum van Coari waren dat de gouden tijden. „Er werd veel geld verdiend hier. Mensen klommen op uit de armoede en gingen luxe artikelen kopen. Daar profiteerden wij weer van. We waren toen een van de weinigen met een warenhuis en deden goede zaken”, zegt Jose Martins.
Hoewel Coari nog steeds een van de rijkste stadjes uit de regio is, loopt de olieproductie hier terug, en heeft Petrobras nu dus zijn zinnen gezet op de grote reserves in Foz do Amazonas.
„Het zou goed zijn als er dan ook werknemers uit die regio aan werk worden geholpen en de bevolking er iets aan heeft” zegt Maria de Nazaré terwijl ze de blinkende pannen netjes op een rij in haar huisje aan de rivier zet. Dat Brazilië economisch kan groeien vindt ze belangrijk. „Zolang bewoners en de natuur maar geen slachtoffer worden.”
NRC
Sorry, het lukt niet om de video af te spelen.
Probeer de pagina opnieuw te laden
of probeer het later nog eens.
Video erlan sleur
Geef cadeau
Deel
Mail de redactie
NIEUW: Geef dit artikel cadeau
Als NRC-abonnee kun je elke maand 10 artikelen cadeau geven aan iemand zonder NRC-abonnement. De ontvanger kan het artikel direct lezen, zonder betaalmuur.